Ποίηση για την «Οδύσσεια» των προσφύγων

Της Πέννυς Κροντηρά

«Πώς θα μπορούσε σήμερα να απουσιάσει η ποίηση από την παγκόσμια κι ενθαδική σκηνή του πόνου και τρόμου; Απλώς ανταποκρίνεται στα κύματα των κλαυθμών που σπάνε με πλήθη λυγρά στο Αιγαίο», αναφέρει στο «Κ» ο ποιητής, αντιπρόεδρος του Κύκλου Ποιητών και δημοσιογράφος Ηλίας Γκρής. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης στις 21 Μαρτίου, ο Κύκλος Ποιητών δίνει ένα ισχυρό μήνυμα κατά του ρατσισμού ανά τα έθνη, αφιερώνοντας τη μέρα αυτή στην «Οδύσσεια» των προσφύγων. Με την Ελλάδα στο επίκεντρο της προσφυγικής κρίσης, θα πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις σε είκοσι δύο πόλεις και νησιά σε όλη τη χώρα αλλά και στο εξωτερικό, σε συνεργασία με το PEN International, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το Δίκτυο Εθελοντών refugees-welcome.gr και την Παγκόσμια Κίνηση Ποιητών (World Poetry Movement).

 

Ποιος ο δικός σας ορισμός για την ποίηση; Τι θεωρείτε ποίηση και τι όχι;

Το να ορίσει κανείς μια έννοια μοιάζει, παρά τα φαινόμενα, έργο γιγάντιο! Αρκεί να σκεφτεί ότι αυτό ακριβώς έκανε ο Σωκράτης (με το ορίζεσθαι καθόλου) κι έφτασε για ν’ ανυψωθεί στα ύπατα των ανθρώπινων επιτευγμάτων. Νομίζω ότι ο ορισμός της ποίησης δεν αποδίδει ποτέ ακριβώς το οριζόμενο. Απλώς εκφράζει την αγωνία του επιχειρούντος τον ορισμό, να ορίσει το ασύλληπτο. Να πω καλύτερα σε λίγες λέξεις τι εγώ θεωρώ ποίημα; Λόγος μέτρου που έχει αίσθημα μύθου και μουσικότητα!

Τι σας εμπνέει για τη συγγραφή ενός ποιήματος;

Το πώς έρχεται η έμπνευση καταρχήν είναι μυστήριο! Σχηματικά, θα έλεγα ότι η έμπνευση είναι συνειρμός που προκύπτει εξ απροόπτου! Ξεκινά ως πρωτογενής ιδέα ενός ποιήματος και μπορεί να αφορά κάτι από τα πιο υψηλά μέχρι τα πιο ασήμαντα. Αρκεί ο ποιητής να εμφυσήσει σε αυτό, το πάθος και τη δύναμη που φωτίζει τον λόγο του με τρόπο πρωτοφανή κι ανεπανάληπτο!

Η γνώση ή το συναίσθημα είναι καταλυτικό στην ποίηση; Πώς αισθάνεστε κατά την ώρα της αποτύπωσης ενός ποιήματος στο χαρτί;

Η χαρά της ποιητικής δημιουργίας προέρχεται απ’ αυτό ακριβώς το κάτι, που προκύπτει εκ του μη όντος. Ο ποιητής κάθε που συλλογάται (ποιητικά) αναμετριέται με το άσπρο χαρτί. Εκεί ολομόναχος κουβαλώντας τη μεγάλη κληρονομιά της γλώσσας του οφείλει να στήσει έναν ολόκληρο κόσμο ή αλλιώς ένα σύμπαν. Για το τι είναι καταλυτικό στην πρόσληψη της ποίησης, ας θυμηθούμε τον Διονύσιο Σολωμό: «Πρέπει πρώτα να συλλάβει με δύναμη ο νους και έπειτα η καρδιά να αισθανθεί ό,τι ο νους συνέλαβε».

Θεωρείτε ότι στη σημερινή εποχή η ποίηση έχει χάσει την ποιότητά της; Υπάρχουν αξιόλογα έργα και δημιουργοί;

Η ποίηση σε κάθε εποχή ήταν η αγαπημένη των λίγων και εκλεκτών. Σήμερα μπορεί να ευνοείται από το διαδίκτυο με τα αμέτρητα σάιτ και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δυστυχώς όμως η ποσότητα όντως είναι αντιστρόφως ανάλογη της ποιότητας. Διατρέχοντας την ποίησή μας μπορείς να σταθείς σε σημαντικά ονόματα και αξιόλογα έργα. Η ώσμωση μαζί τους ίσως γίνει μέγιστο μάθημα ποιότητας και αγωγής. Έτσι που να αισθάνεσαι ότι συναναστρέφεσαι μεγάλα αναστήματα και συνομιλείς με έξοχα πνεύματα.

Τι σημαίνει «ποίηση για τους πρόσφυγες»;

Η ποίηση υπήρξε ανέκαθεν η μαρτυρία της εποχής της. Διαβάζεις π.χ. «Ιλιάδα» και έχεις μπροστά σου τον κόσμο της αρχαϊκής εποχής! Με πάθη και παθήματα να πλέκουν την εικόνα του ανθρώπου ως διαιώνιου συμβόλου αποκοτιάς και ευψυχίας, φιλαλληλίας και βαναυσότητας, μεγαλείου και μικρότητας. Πώς θα μπορούσε σήμερα να απουσιάσει η ποίηση από την παγκόσμια κι ενθαδική σκηνή του πόνου και τρόμου; Απλώς ανταποκρίνεται στα κύματα των κλαυθμών που σπάνε με πλήθη λυγρά στο Αιγαίο. Σε αυτή τη συγκυρία η ποίηση οφείλει να δει τα όρια ανάμεσα στο επικαιρικό που φλερτάρει με το εφήμερο και στο επίκαιρο σαν φλέγον αίτημα των καιρών. Έτσι μόνο αναδεικνύει πρόσωπα και καταστάσεις με πρόθεση διαχρονικότητας!

 

Ποια η γνώμη σας για το προσφυγικό; Φοβάστε έναν εθνικό διχασμό;

Αφού ύπουλα μεθοδικά μάς χρεοκόπησαν κάτι ψυχρόφιλοι τάχα εταίροι, γίναμε το εύκολο θύμα. Δίχως να πάρουμε χαμπάρι. Κι όταν το είδαμε πια, δυστυχώς είχαμε καταντήσει η χλεύη στα καπρίτσια της Ιστορίας. Και από πάνω, φορτωνόμαστε τώρα και τις συνέπειες από τα κανιβαλικά παιγνίδια των ισχυρών. Στη λεηλασία που μας διαλύει πολλαπλώς, ήρθε καπάκι και η προσφυγιά νοικοκυραίων ανθρώπων που κατέληξαν φερέοικοι ζητιάνοι. Θυμίζοντας κάτι από τις ζοφερές σελίδες της Ιστορίας μας. Οφείλω να ομολογήσω ότι τέτοια εικόνα διάλυσης και παραλυσίας τρομάζει. Ας ελπίσουμε μόνο ότι θα λειτουργήσουν κάποια φυλετικά αντανακλαστικά για εθνική αυτοσυντήρηση!

Ο μοντερνισμός και η ερμητική – κλειστή γραφή απομάκρυνε την ποίηση από τις μεγάλες μάζες;

Η ποίηση δεν υπήρξε ποτέ η εκλεκτή των μεγάλων μαζών. Γιατί η ποίηση ενεργοποιεί τον έσω εαυτό που ’ναι αγνή ύπαρξη, ενώ οι μεγάλες μάζες του όχλου κινούνται τυφλά με το ορμέφυτο του θανάτου. Ακόμη και όταν είχε τον πρώτο λόγο ο πολίτης στις κοινωνίες του Σόλωνα, του Κλεισθένη και του Περικλή, η ποίηση μεγαλύνθηκε με το Αττικό Δράμα από τους… υποψιασμένους που συνέρρεαν στο θέατρο του Διονύσου. Λοιπόν, να μην αδικούμε τον Μοντερνισμό. Είναι το πνευματικό κίνημα που, άμα τη εμφανίσει του την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, πρόβαλε το αίτημα μιας διαρκούς νεωτερικότητας. Σκεφτείτε ότι και σήμερα όταν θέλουν να δείξουν κάτι ανατρεπτικό, καινοφανές ή ρηξικέλευθο το χαρακτηρίζουν μοντέρνο! Είναι λάθος να ταυτίζουμε το ερμητικό στη γραφή με τον μοντερνισμό. Το πρώτο μπορεί να ’ναι κι από έλλειμμα ποιητικής παιδείας ή από αυτιστικό ναρκισσισμό.

Οι ποιητές εμπνέονται από τις τραγωδίες ή από τις χαρές;

Ανάλογα με την ιδιοπροσωπεία του ο ποιητής αρέσκεται στο δράμα ή στον συμβολισμό. Ή ακόμη και σε μια επικολυρική σύλληψη του κόσμου. Ποιητές λ.χ. που βίωσαν από μακριά το δράμα του εμφυλίου, κατέφυγαν στον συμβολισμό. Ενώ άλλοι που έγιναν οι ίδιοι το εμπειρικό μαρτυρολόγιο της σπαρασσόμενης κοινωνίας έδωσαν έργο υψηλών δραματικών τόνων. Παράδειγμα τρανό, ο Τάκης Σινόπουλος με το «Χρονικό» και κυρίως το «Νεκρόδειπνο».

Ποιες οι εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης; Έχει ακουστεί ότι θα υπάρξει συνεργασία και με ξένες χώρες. Πείτε μας λίγα λόγια…

Η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, 21 Μαρτίου 2016, έχει ως θέμα ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ. Θα γίνουν εκδηλώσεις σε 28 χώρες του κόσμου και σε 28 πόλεις της Ελλάδας. Μιλάμε για μια «ποιητική λειτουργία» παγκόσμιας εμβέλειας. Η πρωτοβουλία ανήκει στον «Κύκλο Ποιητών» και συνδιοργανωτής είναι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η κεντρική εκδήλωση θα γίνει στη Στοά του Βιβλίου και θα αρχίσει στις 19:00 (επτά), με έκθεση φωτογραφίας, ζωντανή μουσική και απαγγελίες από περίπου 30 ποιητές!

Γιατί ο πρόσφυγας είναι απειλή για τον Έλληνα;

Ο πρόσφυγας δεν είναι απειλή. Απεναντίας είναι πρόσωπο άξιο σεβασμού και προστασίας βάσει διεθνών συνθηκών και στοιχειώδους ανθρωπισμού. Όμως τα επάλληλα καραβάνια κυνηγημένων που τείνουν να μετατρέψουν την καθημαγμένη Ελλάδα σε ένα απέραντο στρατόπεδο προσφύγων, συνιστούν ένα τεράστιο άγος που είναι συνώνυμο του αδιέξοδου πανικού!

Ακολουθείτε τις νόρμες της ποίησης; Προτιμάτε την ομοιοκαταληξία ή τον ελεύθερο στίχο;

Στα πρώτα-πρώτα βήματά μου, γύρω στα είκοσι, έγραψα ορισμένα ποιημάτια σε παραδοσιακή φόρμα. Γρήγορα όμως πέρασα στον ελέυθερο στίχο. Κι έκτοτε δεν λοξοδρόμησα. Το σπουδαιότερο διάβημα του Μοντερνισμού ήταν το σπάσιμο του παραδοσιακού στίχου όπως τον είχαν επιβάλει οι ρομαντικοί. Και πιστεύω πως παραμένει κατάκτηση για την ποίηση.

Ονειρεύεστε; Αν ναι, τότε τι;

Με την ερώτηση παραπέμπετε στη χειρότερη παγίδα για τον άνθρωπο. Γιατί όταν ονειρεύεται κανείς ξυπνητός, ονειροπολεί δηλαδή, τότε διαλέγει τον ασφαλέστερο τρόπο για να ξεχνά τον εαυτό του. Μόνο συνειδητά έχει νόημα να «φεύγει» κανείς σε άλλους καιρούς και άλλους τόπους. Αλλιώς, πρόκειται για απώλεια.

Τι σας προκαλεί φόβο στη ζωή σας;

Είναι φυσικό να φοβάσαι πολλά και διάφορα. Αυτό που οφείλεις να υπερβείς για να νιώθεις τη γλύκα της ζωής, είναι ο μέγιστος των φόβων. Γιατί, από όλους τους φόβους μας ο πιο γελοίος είναι ο φόβος του θανάτου.

Πώς βλέπετε τις σχέσεις των ανθρώπων σήμερα; Μήπως η ανάπτυξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αντί να γεφυρώνει, απομακρύνει τους ανθρώπους;

Ό,τι μας χαρακτηρίζει είναι η αλλοτρίωση. Αυτή η ύπουλη «ασθένεια» που αποξενώνει και καταστρέφει τις ανθρώπινες σχέσεις. Με λυπεί και με ανησυχεί που οι νέοι μας μέσω του διαδικτύου εκπαιδεύονται στην εικονική πραγματικότητα. Επικοινωνούν μανιωδώς με τον άλλον, αλλά χάνουν τη ζωή.

Πώς βλέπετε το μέλλον της νέας γενιάς;

Δεν έχουμε παρά να περιβάλουμε τους νέους μας με εμπιστοσύνη. Διότι πάντα οι νέοι έφερναν, μυστικά, το ρίγος απ’ το μέλλον.

Ποια η οπτική σας απέναντι στην πολιτική κατάσταση που βιώνουν οι Έλληνες;

Χρόνια τώρα, αρχομανείς και αρχολίπαροι δεσπόζουν στην πολιτική που, αντί να αποκαλύπτει, συγκαλύπτει. Από έδρες κι εξέδρες ξεδιπλώνεται μια κούφια σπουδαιοφάνεια. Με πονάει που στη χώρα μου η πολιτική μοιάζει με μία υπερφίαλη ανθολόγηση δοκησίσοφης κενολογίας και αναίσχυντης δημαγωγίας. Μια επιτηδευμένη αχαλίνωτη σαχλαμάρα γεμάτη ενοχές.

Ένα μήνυμα προς τους αναγνώστες…

Με περισυλλογή για τις ευθύνες μας, να σταθούμε όρθιοι και αξιοπρεπείς!

 

Ποιήματα για τους Πρόσφυγες

Ηλίας Γκρης

 

ΕΝΑΣ ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ ΓΡΑΦΕΙ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Μόνος στα βότσαλα μιας παραλίας· πάνω του πέφτει ο ίσκιος απ’ το βουνό του νησιού. Και είναι σαν να κάθεται στην άκρη στον καημό με την παλίρροια να ξεβράζει στα πόδια του σωσίβια συντρίμμια όνειρα. Κι όπως ακούει ακόμη τη θάλασσα να φέρνει ο φλοίσβος της φωνές δίχως πτώματα· μονολογεί…

 

Όσοι αγρύπνησαν μες στο τρελλό γέλιο της θύελλας

Δε θα ’χουν ύμνους λιβανωτούς για χάρη σου

Αν δε σκύψεις στου μετανάστη το στόνο τού πρόσφυγα

Να έρχεται η ανάμνησή σου αθόρυβα σαν άνοιξη

Επίσημη κυρία

Που καταπίνει ένα σωρό ψευτιές η άρρωστη ευτυχία σου

Πόσες τραγωδίες ταλαίπωρης μοίρας

Δεν παράβλεψες στα κιτάπια σου υπερφίαλη

Ούτε πέρασαν σ’ ένα λογισμικό φιλανθρωπίας!

Κυρία

Που μεθάς με αναθυμιάσεις μεγάλων ιδεών

Και χαϊδεύεσαι ξεδιάντροπα μ’ έμπορους

Εξοπλισμών μοντέρνων σαν στίχους του Πάουντ

Σ’ έχουν γραμμένη κι όσα λιπόσαρκα δεν πρόλαβαν

− Τα καημένα μόλις άγγιζε το χεράκι τους έν’ άστρο

Επίσημη κυρία

Τον ύπνο σου στοιχειώνουν διαδικτυακά εγκλήματα

Ξυπνάς σαν απ’ εφιάλτη και καβαλάς τον αιώνα

Κυνηγημένη από τις ενοχές σου το βλέμμα τους

Ιστορία ταπεινωμένη παλλακίδα των ισχυρών!

 

 

2005, 2016

 

Κώστας Καναβούρης

ΝΥΧΤΕΣ ΜΕ ΒΡΟΧΗ

Θα σπάσει η πόρτα·

Η νύχτα θα κυλήσει

Μες στο λευκό σεντόνι·

Θείες και μακρινά ξαδέλφια

Που γνωρίζαμε από ιστορίες

Από ευχετήριες κάρτες

Από έγχορδα παιδικά Χριστούγεννα

Αυτός ο Άρης με τη γενειάδα

Αυτή η Θελξινόη με τους τρύπιους κροτάφους

Οι συγγενείς απ’ τις κατακτημένες πόλεις

Φτάνουν τις νύχτες με βροχή.

 

Από τη συλλογή Νυχτολόγιο χειρός, 1990, Καστανιώτης.

 

 

Αλεξάνδρα Μπακονίκα

ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ

Στιλέτο, κάμα θανάτου ο πόλεμος,

έντρομη μελετώ τα εγκλήματα

τι αιτίες, πηγές,

διακλαδώσεις κι εκβολές του.

Κάμα θανάτου ο πόλεμος,

στο καλαστήριό του παγιδεύτηκα

και με κατασπάραξε.

Ανθρωπόμορφα κτήνη οργιάζουν.

 

Σαν το ναυαγό που την τελευταία στιγμή

από θαύμα σώθηκε,

στο αμήν,

αποτρελαμένη μελετώ τo έρεβος του μίσους,

το μένος του φονιά.

 

 

Παυλίνα Παμπούδη

ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Κι όμως ξεκίνησα απ’ το νερό.

Χάνοντας λίγο – λίγο

Τα βράγχια μου, τα λέπια μου

Και τα φτερά

Τις ύποπτες κεραίες, τις φολίδες

Το μισό μου τρίχωμα

Τ’ αγκάθια μου, τα νύχια και τα δόντια μου

Τέλος, το ραχοκόκαλο.

Γυρνώ τώρα στο κύμα κι η θάλασσα σε κώμα

Βρίθει νεκρούς

Μ’ αδύναμες κατάρες εξατμίζεται.

 

Από τη συλλογή Αυτός εγώ, εκδόσεις Τραμ, 1977

 

 

Γιάννης Παππάς

ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ ΑΪΛΑΝ

Καληνύχτα Αϊλάν

τριών χρονών αγόρι

Ποιο αστέρι σ’ άρπαξε και άδειασε του κόσμου η αγκαλιά;

Καληνύχτα Αϊλάν

Δεν έζησες παρά μόνο τον φόβο

Δεν πρόλαβες να παίξεις στα στενά σοκάκια του Κομπάνι

Να ματώσεις τα γόνατά σου

Να μάθεις γράμματα

Να μεγαλώσεις

Να ερωτευτείς

Να γίνεις άντρας

Και να κάνεις τα δικά σου παιδιά

Καληνύχτα Αϊλάν

Σε πήρε η θάλασσα στην αγκαλιά της

Γιατί σ’ αγάπησε τόσο μικρό

Να γίνεις θαλασσοπούλι και να πετάς

Καληνύχτα Αϊλάν

Δεν έπρεπε να γεννηθείς

Δεν είχες το δικαίωμα να γεννηθείς

Θα ’πρεπε να ρωτήσεις τους δυνατούς του κόσμου

Καληνύχτα Αϊλάν

Κοιμήσου μικρό αγόρι

Τώρα θα ’χεις γίνει ένα μικρό αστέρι για να φωτίζεις

τις νύχτες που θα ταξιδεύουν τ’ αδέρφια σου

Καληνύχτα Αϊλάν

Συγχώρεσέ μας

 

 

Κώστας Μαρδάς

ΑΝΩΝΥΜΟ

«ΑΓΝΩΣΤΟ ΒΡΕΦΟΣ

ΚΟΡΙΤΣΙ 3 ΜΗΝΩΝ

Νο 36 Αριθμός Πρωτοκόλλου 219

22/11/2015 από 31/10/2015»

διαβάζω στο προσωπικό σου χώρο

σε χωράφι Αιολικό της Λέσβου.

Εκεί που απέναντι απ’ τ’ Αϊβαλί

στην κυνική μας θάλασσα της Ερυθραίας

έγινες μαύρο ποίημά μου.

Δεν έπαιξες

δεν χόρεψες

δεν ντύθηκες.

Μα συγχώρα με που δεν μπορώ να κλάψω.

Δάκρυ δεν βγαίνει με τους αριθμούς.

Γι’ αυτό, φώναξέ μου δυνατά το μικρό σου όνομα.

Να το ακούσουν τα βομβαρδιστικά

και τα παιδιά του πληρωμένου διακινητή σου

 

Εκδηλώσεις:

Η κεντρική εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στη Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα. Ανά την Ελλάδα θα διαβαστούν ποιήματα για τους πρόσφυγες στις εξής πόλεις και νησιά: Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας, Βόλος, Θεσσαλονίκη, Καλαμάτα, Καρδίτσα, Κέα, Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Κομοτηνή, Κως, Λάρισα, Λευκάδα, Λεχαινά, Μυτιλήνη, Ναύπλιο, Πάτρα, Ρόδος, Σάμος, Τρίκαλα, Τρίπολη, Χαλκίδα, Χανιά, Χίος. Παράλληλα, σε πολλές χώρες του κόσμου, στην Ασία, την Ευρώπη, την Αφρική και τη Βόρειο και Νότιο Αμερική, την ίδια μέρα, θα γίνουν αντίστοιχες εκδηλώσεις.