Η προϊστορία του δημοψηφίσματος στη χώρα μας

Tης Ευτυχίας Π. Πανταζάκου

Για τις νεότερες γενιές η λέξη δημοψήφισμα μπορεί να ήταν μια ακόμη άγνωστή λέξη, αν ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου τον Οκτώβριο του 2011 δεν ζητούσε να επικυρώσει ο λαός τη νέα δανειακή σύμβαση με τα γνωστά αποτελέσματα τα οποία καταγράφει και αξιολογεί η νεότερη ιστορία της Ελλάδας.

Και αν υπάρχει μια σημειολογική σημασία γεγονός είναι ότι αν και η χώρα μας θεωρείται η πατρίδα της Δημοκρατίας δεν υπάρχουν αναφορές για τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στην ιστορία της, παρά μόνο τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα από το 1920 έως και το 1974 έχουν γίνει συνολικά επτά δημοψηφίσματα με κυρίαρχο θέμα το πολιτειακό ζήτημα (βασιλευομένη ή αβασίλευτη δημοκρατία), τα έξι δημοψηφίσματα αφορούσαν το πολιτειακό και το ένα την έγκριση Συντάγματος. Υπενθυμίζεται ότι τα τρία από τα επτά δημοψηφίσματα διενεργήθηκαν από δικτατορικές κυβερνήσεις.

22 Νοεμβρίου 1920

Η αρχή έγινε με το δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου 1920, όταν η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη στις 11 Νοεμβρίου 1920 (κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας), προκήρυξε δημοψήφισμα «περί επανόδου της Α.Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου εις την Πατρίδαν».

Μάλιστα αυτό θεωρήθηκε πλεονασμός, με βάση το γεγονός ότι στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου είχε επικρατήσει το Λαϊκό Κόμμα, το οποίο είχε ταχθεί υπέρ της επανόδου του βασιλιά Κωνσταντίνου (είχε παραιτηθεί υπέρ του γιου του Αλέξανδρου το 1917) και το αντιπολιτευόμενο Κόμμα των Φιλελευθέρων είχε παραδεχτεί ότι το δυναστικό είχε λυθεί. Το ψηφοδέλτιο που ανέγραφε «Κωνσταντίνος» συγκέντρωσε το 98,97% των έγκυρων ψήφων και το «ΟΧΙ» το 1,03%. Ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα στις 19 Δεκεμβρίου.

13 Απριλίου 1924

Ακολουθεί τέσσερα χρόνια αργότερα το δημοψήφισμα της 13ης Απριλίου 1924.

Η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου υποβάλλει ψήφισμα «περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας», το οποίο Βουλή ενέκρινε στις 25 Μαρτίου του 1924. Υπέρ ψήφισαν οι 283 βουλευτές που ήταν παρόντες, ενώ απείχαν οι προοδευτικοί Φιλελεύθεροι του Γεωργίου Καφαντάρη καθώς επίσης και οι αντιβενιζελικές δυνάμεις που απείχαν και από την εκλογική διαδικασία της 16ης Δεκεμβρίου του 1923.

Το ψήφισμα της Βουλής τέθηκε σε δημοψήφισμα, το οποίο διενεργήθηκε στις 13 Απριλίου. Το «Ναι» συγκέντρωσε το 69,78% των εγκύρων ψήφων και το «Όχι» το 30,02%.

3 Νοεμβρίου 1935

Χρειάστηκε να περάσει σχεδόν μια δεκαετία για να τεθεί εκ νέου ανάλογο θέμα στην πολιτική σκηνή του τόπου, η οποία ζει κάτω από το στρατιωτικό κίνημα της 10ης Οκτωβρίου 1935 (με επικεφαλής τους υποστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, υποναύαρχο Δημήτριο Οικονόμου και υποπτέραρχο Γεώργιο Ρέππα ) το οποίο έδιωξε τον νόμιμο πρωθυπουργός Παναγή Τσαλδάρη και διορίζει στη θέση του τον Γεώργιο Κονδύλη.

Η τότε Βουλή εγκρίνει ψήφισμα, με το οποίο καταργείται η Αβασίλευτη Δημοκρατία και ορίζεται η διενέργεια δημοψηφίσματος για την 3η Νοεμβρίου 1935 «περί εγκρίσεως της διά του από 10 Οκτωβρίου ε.ε. ψηφίσματος της Ε’ Εθνικής Συνελεύσεως των Ελλήνων επελθούσης μεταβολής του Πολιτεύματος εις Βασιλευομένην Κοινοβουλευτικήν Δημοκρατίαν», το οποίο έγινε γνωστό και ως νόθο αφού το «Ναι» συγκέντρωσε το 97,87% των εγκύρων ψήφων και το «Όχι» το 2,13%.

1η Σεπτεμβρίου 1946

Η μεταπολεμική κυβέρνηση του Ντίνου Τσαλδάρη διενεργεί δημοψήφισμα την 1η Σεπτεμβρίου 1946 για την επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου Β’ που βρισκόταν εκτός Ελλάδος από την Κατοχή.

Σύμφωνα με ψήφισμα της Βουλής, στο δημοψήφισμα θα υπήρχαν δύο ψηφοδέλτια, το ένα θα ανέγραφε «Βασιλεύς Γεώργιος» και το άλλο θα ήταν «λευκό». Για την επιστροφή του βασιλιά το 68,40% τάχθηκε υπέρ, ενώ το λευκό συγκέντρωσε το 31,60% των έγκυρων ψήφων. Ο Γεώργιος Β’ επέστρεψε στην Ελλάδα στις 28 Σεπτεμβρίου 1946.

29 Σεπτεμβρίου 1968

Η στρατιωτική δικτατορία προκηρύσσει δημοψήφισμα στις 29 Σεπτεμβρίου 1968 προκειμένου να επικυρώσει το νέο Συντάγμα, που είχε συντάξει επιτροπή υπό τον τέως Πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας Χαρίλαο Μητρέλια και είχε εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο. Το «Ναι» συγκέντρωσε το 92,10% των έγκυρων ψηφοδελτίων και το «Όχι» 7,89%. Το δημοψήφισμα χαρακτηρίστηκε «νόθο».

29 Ιουλίου 1973

Μετά την αποτυχία του βασιλικού κινήματος του Ναυτικού (Μάιος 1973), η στρατιωτική κυβέρνηση αποφασίζει την κατάργηση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Παράλληλα, προβαίνει και σε τροποποιήσεις του Συντάγματος του 1968, το οποίο τίθεται με σχετική απόφαση της στρατιωτικής κυβέρνησης στην κρίση του ελληνικού λαού με τη μορφή του δημοψηφίσματος την 29η Ιουλίου 1973.

«ΝΑΙ» ψηφίζει το 78,4% του εκλογικού σώματος και «ΟΧΙ» το 21,6%.

Πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναλαμβάνει ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Το δημοψήφισμα αυτό, όπως και το αντίστοιχο του 1968, χαρακτηρίστηκε ως «νόθο».

8 Δεκεμβρίου 1974

Μετά την επάνοδο της Δημοκρατίας στην Ελλάδα (23 Ιουλίου 1974) και τη σαρωτική επικράτηση της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής, προκηρύσσει δημοψήφισμα για την οριστική λύση του Πολιτειακού Ζητήματος.

Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου, υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας καταμετρήθηκε το 69,2% των έγκυρων ψήφων και υπέρ της Βασιλευομένης Δημοκρατίας το 30,8%.

Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας είχαν ταχθεί τα κόμματα της αντιπολίτευσης (ΕΚΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ενωμένη Αριστερά), ενώ η Νέα Δημοκρατία τήρησε ουδέτερη στάση.

Η ερμηνεία, το κόστος και η ιστορία του

Δημοψήφισμα είναι μορφή άμεσης δημοκρατίας, στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Διενεργείται, κυρίως, με πρωτοβουλία των οργάνων της πολιτείας ή και ομάδας πολιτών υπό προϋποθέσεις, προκειμένου το εκλογικό σώμα με την ψήφο του να εγκρίνει ή να απορρίψει ένα ζήτημα μείζονος σημασίας.

*Σε ό,τι αφορά στο κόστος του δημοψηφίσματος της Κυριακής 5 Ιουλίου 2015 υπολογίζεται σε 110.000.000 ευρώ, στα οποία περιλαμβάνονται οι αποζημιώσεις των υπαλλήλων και των δικηγόρων που θα συμμετέχουν σε αυτό. Ο υπολογισμός αυτός γίνεται με βάση τη σχετική εκτίμηση του Γενικού Λογιστήριου του κράτους για το δημοψήφισμα που είχε προκηρύξει ο Γιώργος Παπανδρέου το 2011.

*Το πρώτο δημοψήφισμα έγινε στη Μασαχουσέτη το 1778 για την έγκριση από τους κατοίκους της πολιτείας αυτής του αμερικανικού Συντάγματος.

Στη συνέχεια, υιοθετήθηκε από τη Γαλλία, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, και την Ελβετία, όπου οργανώθηκε συστηματικά η άσκησή του με το Σύνταγμα του 1848.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο θεσμός του δημοψηφίσματος καθιερώθηκε στα Συντάγματα πολλών χωρών του κόσμου.