Κωνσταντίνος Κανάρης: Ένας ήρωας, μια επέτειος και πολλές σκέψεις…

Μπουρλοτιέρης, ναύαρχος και πολιτικός, ο Ψαριανός ήρωας και πέντε φορές πρωθυπουργός άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην ελληνική Ιστορία, στον αγώνα για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και τη διακυβέρνηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μετά την επανάσταση του 1821. Γεννήθηκε στα Ψαρά το 1793 και πέθανε στην Αθήνα το 1877. Ο τάφος του στο Α΄ νεκροταφείο, η καρδιά του -αυτή που τόσο δυνατά χτύπησε για την Ελλάδα- σε ασημένια λήκυθο στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και η μνήμη του στις καρδιές μας…

Γράφει η Μαρία Σπαντιδάκη

Ως γνωστόν, η Ιστορία διδάσκει. Άρα ένα ιστορικό άρθρο δεν χρειάζεται άλλη αιτιολόγηση για να γραφτεί. Επειδή όμως ζούμε σε καιρούς δύσκολους και αποπροσανατολιστικούς, η Ιστορία φαίνεται να μας απασχολεί μόνο όταν μας προκαλούν οι εκτός συνόρων γείτονες… Στην εποχή μας, που προτεραιότητα είναι η επιβίωση, η Ιστορία αντιμετωπίζεται με αδιαφορία ή γίνεται αφορμή αντιπαραθέσεων. Συχνά, είτε από πρόθεση είτε από άγνοια, παραποιείται κιόλας ή χρησιμοποιείται με τρόπο που… εκθέτει. Παράδειγμα πρόσφατο, η αναφορά από βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ στον Παύλο Μελά που, ενώ σκοτώθηκε το 1904, εκείνος τον ήθελε να πολεμά τους Βούλγαρους κομιτατζήδες το…1913!
Όταν στο ελληνικό Κοινοβούλιο οι ταγοί της πολιτικής μας ζωής αγνοούν την Ιστορία μας, εύκολα καταλαβαίνει κανείς την αναγκαιότητα της υπόμνησής της. Ωστόσο υπάρχουν άνθρωποι που και μόνο στο άκουσμα των λέξεων «πατρίδα» και «ιστορία» ανεβάζουν… διεθνιστικό πυρετό και αβίαστα μοιράζουν απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς του τύπου «εθνίκια».
Κάποιοι άλλοι κάποτε, στο πλαίσιο της πολιτικής των… ζεϊμπέκικων και της λανθασμένα εννοούμενης ελληνοτουρκικής φιλίας, αποφάσιζαν παρέα με τους ιστορικά εχθρούς μας την επανεγγραφή της σε μια εκδοχή «… πιο εύληπτη, κατανοητή και… αποδεκτή από τους κατοίκους της περιοχής του… Αιγαίου!». Αυτή ακριβώς ήταν η φράση του αναρτημένου κειμένου και δεν πίστευα στα μάτια μου…
Μια φράση και μια διατύπωση ελληνοτουρκικής συνεργασίας ,που δεν ήταν άλλο από τον άμεσο και χωρίς κόστος χαρακτηρισμό των Ελλήνων της νησιωτικής Ελλάδας από ιθαγενείς… σε κατοίκους, και της νησιωτικής Ελλάδας από Χώρα… σε περιοχή. Τόσο απλά και τόσο πονηρά. Διπλωματική ανεπάρκεια, ιστορική άγνοια ή συνειδητός ενδοτισμός, η διευκόλυνση προσέγγισης του στόχου «Αιγαίο» στους εξ Ανατολών είχε πάντως δοθεί…
Θα χρειαζόμασταν μάλλον διαστροφική σκέψη για να φανταστούμε ότι χρόνια μετά θα ερχόταν Έλληνας πρωθυπουργός, που θα τους το ‘κανε ακόμα πιο εύκολο, καταργώντας με μία φράση -όχι τα μνημόνια ως διαβεβαίωνε- αλλά τα ίδια τα… θαλάσσια σύνορά μας ως ανύπαρκτα, αποθρασύνοντάς τους στο έπακρο και μετατρέποντας την Ελλάδα σε αποθήκη ψυχών.
Τα όσα προαναφέρθηκαν δεν συνέβησαν σε μακρινές εποχές αλλά στα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1990 μεταξύ Γιώργου Παπανδρέου, υπουργού Εξωτερικών τότε, και του Τούρκου ομολόγου του Τζέμ. Η κ. Ρεπούση εντολές πήρε να κάνει την τραγωδία στην προκυμαία της Σμύρνης… συνωστισμό. Και η κ. Μπενάκη την ίδια εποχή δεν μας είπε τυχαία για την αλλαγή των συνόρων μας. Ήξεραν το σενάριο και το σχέδιο που εξυφαίνετο… Και αυτά που γίνονται σήμερα στη θάλασσα και τα νησιά μας δεν είναι παρά το αποτέλεσμα εκείνων των ενεργειών και ακόμα κι άλλων που ίσως δεν μάθουμε ποτέ…
Και ύστερα, όχι, δεν ήρθαν οι… μέλισσες, ούτε η …άνοιξη, αλλά το πρώτο μνημόνιο της καταδυνάστευσής μας από τον ίδιο εκείνο άνθρωπο,ως πρωθυπουργό, για το οποίο ο γνωστός ευτραφής πολικός της ιδίας περιόδου μάς είπε ότι είναι και… ευτυχία!
Το έδαφος είχε προ πολλού ετοιμαστεί γι’ αυτά που ζούμε τώρα. Ο Έλληνας, ως «τζάμπα μάγκας», καλοπερνούσε με δανεικά και χαμπάρι δεν έπαιρνε για την υποθήκευση της ζωής του αλλά επαναπαυμένος στις βολικές πρωθυπουργικές διαβεβαιώσεις μιας περιστασιακής ευημερίας (βλέπε Σημίτης) συνέχιζε μακάριος με κύρια έννοια του το… Χρηματιστήριο και το life style, που εντέχνως του καλλιεργούσαν και οι… διαμορφωτές των καναλιών, πιστοί στις κυβερνητικές επιταγές και στο μπόλικο δημόσιο χρήμα που τα συντηρούσε… Πού να φανταζόμασταν τότε ότι για την αποχαύνωσή μας πληρώναμε κιόλας… (Κάποτε, καλεσμένη σε εκπομπή του Μega, αναφέρθηκα στην κοινωνική ευθύνη των καναλαρχών και δεν ξανάδα ούτε την πόρτα…).
Όλα αυτά, ως γνωστόν, μας σημάδεψαν βαθιά και χιλιάδες συνάνθρωποί μας που δεν μπόρεσαν να τα διαχειριστούν, μπήκανε ως αυτόχειρες στο χώμα ενώ άλλοι «πήραν των ομματιών τους» για ξένες πατρίδες.
Η κατάσταση αυτή που βιώνουμε με την οικονομική δυσπραγία μας και τον εξευτελισμό μας έναντι των δανειστών είναι πόνος αβάσταχτος, που αν δεν βρούμε τρόπο αποτελεσματικό να αντιδράσουμε, θα μας εξαφανίσει. Πρέπει να πάρουμε την αξιοπρέπειά μας πίσω. Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε… γιατί η πατρίδα μας, παρά τη ζοφερή πραγματικότητά της, είναι και πολλά ακόμα άλλα, όμορφα και μοναδικά, που κανείς δεν μπορεί να μας πάρει σε όσα κομμάτια και αν την πουλήσουνε…
Είναι ο ήλιος και το φως της, το χώμα και η μυρωδιά της, τα βουνά και οι θάλασσές της. Είναι οι άνθρωποί της, οι δικοί μας άνθρωποι, όλοι εμείς που πρέπει να βρούμε τρόπο να ενισχύσουμε τη συνοχή μας. Eίναι οι μύθοι της, οι ποιητές και το θέατρό της, τα ιερά των προγόνων μας, οι εκκλησιές και τα μοναστήρια μας, οι γεύσεις και ο αέρας μας, είναι η ελληνική ψυχή μας, που δεν μπορεί κανείς να μας την πάρει… Είναι οι ήρωές μας, η λαμπρή Ιστορία μας, ακόμα και με τους… εφιάλτες της, αυτή που κάποιοι θρασύτατα εξακολουθούν να σφετερίζονται και κάποιοι άλλοι, εξίσου θρασύτατα … τους υποβοηθούν. Στην Ιστορία μας θα ακουμπήσουμε και πάλι για να πάμε πιο πέρα. Έτσι γινόταν πάντα, έτσι θα γίνει και τώρα γιατί «Όλα είναι πατρίδα μας, κι αυτά κι εκείνα και κάτι που έχουμε μες στην καρδιά… και κράζει μέσα μας» και σήμερα μάς γυρνά στην αφέγγαρη εκείνη νύχτα, στις 7 Ιουνίου του 1822, που ο Κωνσταντίνος Κανάρης πυρπόλησε στα νερά του Αιγαίου την τουρκική ναυαρχίδα.

Το ίδιο εκείνο βράδυ, στις 6 προς 7 Ιουνίου 1822, που ο πυρπολητής Κανάρης με έξι πολεμικά, τον Ανδρέα Πιπίνο και άλλους αγωνιστές ξεκινούσαν γι’ αυτή τη ριψοκίνδυνη αποστολή, ερχόταν στη ζωή ο τρίτος γιος του, ο Μιλτιάδης, όμως εκείνος δεν έμεινε σπίτι του. Πήγε εκεί που τον καλούσε η πατρίδα και ο πόνος της σκλαβιάς της. Προείχε ο αγώνας για την ελευθερία της. Προείχε να χτυπηθεί ο εχθρός που μόλις δύο μήνες πριν είχε κατασφάξει και λεηλατήσει τη Χίο. Τριάντα χιλιάδες και πλέον οι σφαγμένοι, άλλοι τόσοι και -περισσότεροι- οι αιχμάλωτοι. Κορίτσια κι αγόρια από 3-12 ετών και γυναίκες έως 40 στα σκλαβοπάζαρα από Εβραίους δουλέμπορους, γέροι και παιδιά μικρότερα των 3 στο… λεπίδι. Η τουρκική θηριωδία στο έπακρο.

ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ
Αυτή η σφαγή ενέπνευσε τον Ντελακρουά για τον ομώνυμο πίνακά του, τον Ουγκώ για το «Ελληνόπουλό» του, τον Ανδρέα Κάλβο για την «Ωδή εις Χίον» αλλά πριν απ’ όλους τον μπουρλοτιέρη Κανάρη, που δεν άργησε να ανατινάξει την τουρκική ναυαρχίδα στα στενά της Χίου και του Τσεσμέ και να στείλει στον θάνατο τον σφαγέα της, ναύαρχο Καρά Αλή, μαζί με τους αξιωματικούς και τους ναύτες του, που εκείνο το βράδυ γλεντοκοπούσαν τη λήξη του ραμαζανιού και τη συμφορά που είχαν προκαλέσει. Περίπου 2.500 Οθωμανοί σφαγείς, μαζί με τα λάφυρα που είχαν αρπάξει, πήραν από τον Έλληνα αγωνιστή αυτό που τους άξιζε… Και η μέχρι τότε αποστασιοποιημένη Ευρώπη δικαίωνε, επιτέλους, ηθικά τον αγώνα των Ελλήνων.
Ο Κανάρης, «ο πιο έξοχος εκπρόσωπος του ηρωισμού, που η Ελλάδα όλων των εποχών μπορεί να υπερηφανεύεται», όπως έγραψε ο Άγγλος ιστορικός Γκόρντον, μετά την πυρπόληση της ναυαρχίδας συνέχισε ακάθεκτος τη δράση του.
Στις 28/10/1822 πυρπολεί μεταξύ Τενέδου και Τουρκίας την υποναυαρχίδα του νέου αρχιναυάρχου Κακλαμάν Μεχμέτ Πασά, που είχε διαδεχθεί τον Καρά Αλή, στέλνοντας στον θάνατο άλλους 800 Οθωμανούς..
5/8/1824, εκδικούμενος την καταστροφή της Κάσου αλλά και της ιδιαίτερης πατρίδας του, των Ψαρών, πυρπολεί κοντά στη Σάμο τουρκική φρεγάτα με 600 νεκρούς.
23-24/9/1824, πυρπολεί τουρκική κορβέτα στα ανοιχτά της Μυτι-λήνης.
Η τολμηρότερη όμως ενέργειά του ήταν στις 29/7/1825 όταν αποπειράθηκε να πυρπολήσει ολόκληρο τον αιγυπτιακό στόλο μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Δυστυχώς, εκεί δεν είχε σύμμαχό του τον άνεμο και απέτυχε. Η απρόοπτη μεταβολή του δεν του επέτρεψε να συνεχίσει.
Μετά την απελευθέρωση το 1827 και έχοντας κερδίσει με τον αγώνα και τη σωφροσύνη του την εκτίμηση των συναγωνιστών του, αντιπροσώπευσε τα Ψαρά στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας. Θερμός υποστηρικτής του Καποδίστρια, συνεργάστηκε μαζί του στην καταστολή διαφόρων ανταρσιών, διορίστηκε γερουσιαστής, αναμείχθηκε στην πολιτική με το Ρωσικό Κόμμα και συμμετείχε στην επαναστατική κίνηση της 3ης του Σεπτέμβρη του 1843, που ανάγκασε τον Όθωνα να παραχωρήσει Σύνταγμα.

ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΕΝΤΟΛΗ
Ιανουάριο του 1862, ο Όθωνας κλονιζόταν και ο λαός στρεφόταν στον γηραιό μπουρλοτιέρη του, τον Κανάρη. Ο βασιλιάς κάνοντας διπλωματικό ελιγμό για να αντιμετωπίσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια τον κάλεσε να αναλάβει την κυβέρνηση. Ο γερο-ναύαρχος όμως, που δεν ήξερε από… κωλοτούμπες, δεν δίστασε να του επιστρέψει την εντολή όταν δεν ενέκρινε τους προτεινόμενους υπουργούς του…
Μετά την έξωση του Όθωνα τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, ορί-στηκε μέλος της τριανδρίας Βούλγαρη, Κανάρη, Ρούφου και το 1863 πήγε στη Δανία ως ένας από τους αντιπροσώπους του Έ-θνους για να προσφέρει το στέμμα στον βασιλιά Γεώργιο Α’.
Στη συνέχεια ανέλαβε υπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση Ρούφου και δύο φορές πρωθυπουργός (5 Μαρτίου 1864 – 16 Απριλίου 1864, 27 Ιουλίου 1864 – 2 Μαρτίου 1865). Κουρασμένος πια από την συνεχή δράση, αποσύρθηκε στο σπίτι του στην Κυψέλη, όπου καθημερινά δεχόταν θαυμαστές και φίλους.
Όμως στις 26 Μαΐου 1877, η πατρίδα τον ξανακαλεί στην πολιτική δράση ως πρωθυπουργό, στην οικουμενική κυβέρνηση που σχηματίστηκε για τις ενδεχόμενες συνέπειες του Ρωσοτουρκικού Πολέμου. Ο μπουρλοτιέρης της Επανάστασης, ο αδιάβλητος πολιτικός και «ναύαρχος» του λαού, αν και σε ηλικία 82 ετών, ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση αλλά τρεις μήνες αργότερα στις 2 Σεπτεμβρίου 1877 πέθανε όντας πρωθυπουργός για 5η φορά και έχοντας διαγράψει μια μοναδική πορεία αγώνα και προσφοράς στο Έθνος.
Φεύγοντας όμως από μια ζωή τόσο γεμάτη με αγώνες, αναγνώριση και τιμές πήρε μαζί του και την πίκρα από τον θάνατο των πέντε παιδιών του. Επτά παιδιά είχε αποκτήσει από το 1818 έως το 1831 και τα πέντε, τέσσερις γιοι και μία κόρη -τη μοναχοκόρη του- τα έθαψε.. Θλίψη μεγάλη να σκέπτεσαι πόσο λείπει ένας Κανάρης σήμερα…