Θωμάς Μπακαλάκος στο «Καρφί»: Η μουσική ειναι φιλοσοφία

Της Δέσποινας Καραγιαννοπούλου

«Η μουσική είναι η τέχνη που κινείται στοn χώρο των ιδεών. Είναι για την ψυχή του ανθρώπου ό,τι είναι ο έρωτας για τη ζώσα σάρκα. Η ζωή μας χωρίς αυτήν θα ήταν ίσως ανυπόφορη» λέει στο «Καρφί» ο συνθέτης Θωμάς Μπακαλάκος, τονίζοντας ότι η μουσική, όπως κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, είχε μέσα στοn χρόνο διάφορα στάδια εξέλιξης και τρόπους έκφρασης. Με σπουδές στο Ωδείο, αλλά και στην έρευνα και τα μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο Θωμάς Μπακαλάκος μάς μίλησε για το έργο του αλλά και για την προσπάθεια που καταβάλλει έτσι ώστε να αφήσει στην πατρίδα του έργα ικανά να σταθούν δίπλα σε καταξιωμένα έργα άλλων συνθετών.

Ο συνθέτης προσδιορίζει την εποχή του;

Το κάθε μουσικό στιλ είναι η μουσική έκφραση μιας ιστορικής περιόδου. Ταυτόχρονα όμως είναι μια αντανάκλαση της κοινωνικής δομής και του πολιτιστικού επιπέδου μιας εποχής. Για να είναι η δουλειά του συνθέτη προσδιοριστική της εποχής του, πρέπει να φτάσει σε ανώτερο επίπεδο μουσικής σκέψης. Αφού διαμορφώσει τη δική του τεχνική σύνθεσης, πρέπει να διατυπώσει μια νέα μουσική πρόταση, σε εφαρμογή της οποίας να δώσει έργα διακριτά. Η γνώση της παραδοσιακής θεωρίας, αναγκαία και για την ανάλυση και ερμηνεία των μουσικών αριστουργημάτων του παρελθόντος είναι αφετηρία για να ξεκινήσει ο συνθέτης την περιπέτεια της σύνθεσης. Πάντως, η μουσική σύνθεση είναι αποτέλεσμα πειραματικής και ερευνητικής διαδικασίας, μέσα από την οποία ο συνθέτης έχοντας υπόψη τις γνωστές τεχνικές σύνθεσης, τις αξιοποιεί με τον δικό του τρόπο, ανακαλύπτει νέες και διαμορφώνει τελικά τη δική του τεχνική σύνθεσης, με την οποία θα δημιουργήσει το δικό του ύφος (στιλ) μουσικής σύνθεσης.

Ποια ήταν τα κύρια μέσα διεύρυνσης των μουσικών σας γνώσεων;

Σε όλα τα μουσικά συστήματα, ήταν και είναι η μελέτη της παρτιτούρας των έργων μεγάλων σύγχρονων και παλαιότερων Ελλήνων και ξένων συνθετών, η συνεχής έρευνα στη σύνθεση, αλλά και η παρακολούθηση όλων των σύγχρονων τάσεων και εξελίξεων στη μουσική.

Πού βασίζεται η σύνθεση των έργων μουσικής δωματίου που επίσης έχετε συνθέσει;

Τα περισσότερα από αυτά που έχω συνθέσει περιλαμβάνονται στις επτά συλλογές με το γενικό τίτλο «Μεταλλάξεις ελληνικά», μια εκ των οποίων είναι η συλλογή «Μεταλλάξεις θεσσαλικά», στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η «Άρνη». Η σύνθεσή τους βασίζεται στην αξιοποίηση μουσικών στοιχείων δημοτικών μας τραγουδιών, με σύγχρονη μουσική σκέψη και δείχνουν έναν νέο τρόπο δημιουργικής αφομοίωσης της δημοτικής μας μουσικής παράδοσης. Οι «Μεταλλάξεις», όπως και τα περισσότερα έργα μου, είναι μεταμοντέρνας τεχνοτροπίας, ως αποτέλεσμα μιας δικής μου τεχνικής σύνθεσης, ώστε να αξιοποιούνται τα μουσικά συστήματα ως εργαλεία έκφρασης και όχι ως χαρακώματα αντιπαράθεσης των οπαδών τους, καθώς ο συνθέτης πρέπει να είναι δημιουργός και όχι οπαδός.

Θα μας πείτε κάποιους καλλιτέχνες με τους οποίους έχετε συνεργαστεί;

Έργα μου έχουν τραγουδήσει κορυφαίοι σολίστες της λυρικής σκηνής όπως Μάρθα Αράπη, Λυδία Αγγελοπούλου, Σταμάτης Μπερής, Παντελής Ψύχας, Ζάχος Τερζάκης, Χρίστος Κεχρής, Ηλίας Ρόδης, Σοφία Μάλαμα, Βανέσα Καλκάνη, Τζων Μοδινός και άλλοι.

Επίσης τα έχουν διευθύνει διάσημοι αρχιμουσικοί: Βύρων Φιδετζής, Γιώργος Βράνος, Ελευθέριος Καλκάνης, Άλκης Παναγιωτόπουλος, Ιάκωβος Κονιτόπουλος, Νίκος Χαλιάσας, ο μαέστρος της Φιλαρμονικής του Δήμου Αθηναίων Δημήτρης Μίχας και άλλοι.

Τι είναι η μουσική σημειογραφία;

Είναι μια νέα μέθοδος μουσικής μέσω αριθμητικής μουσικής παράστασης με τη χρήση μόνο των αριθμών και των τεσσάρων πράξεων, την οποία ήδη έχω παρουσιάσει σε επιστημονικό συνέδριο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Έχετε ασχοληθεί καθόλου με τη μουσική στο θέατρο ή τον κινηματογράφο;

Έχω γράψει μουσική για θέατρο, κινηματογράφο, ντοκιμαντέρ και για ραδιοτηλεοπτικές παραγωγές, με χαρακτηριστική την πρώτη τηλεοπτική παραγωγή το 1982, για το Κιλελέρ και το αγροτικό κίνημα.

Πόσο εύκολο είναι να ακούσουν οι απλοί άνθρωποι κλασική μουσική;

Είναι μέγα ψέμα ότι οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούν να ακούσουν κλασική μουσική. Αυτό το πέρασαν στην ελληνική κοινωνία, δημιουργώντας τεράστια σύγχυση, κάποιοι επιτήδειοι της ελληνικής μουσικής, οι οποίοι θέλουν χώρο μόνο για τα δικά τους έργα και κάποιων φίλων τους που προσεκτικά επιλέγουν. Δυστυχώς κάποιοι δίνουν βάρος και αίγλη μόνο σε έργα ελαφράς μουσικής και με εξωμουσικούς, παραπλανητικούς όρους συμβάλλουν σε μια, ολοένα μεγαλύτερη σύγχυση, που, για να ξεπεραστεί, θα χρειαστούν αιώνες, ενώ οι πολιτικές εξουσίες κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν.

Υπάρχουν και σήμερα Έλληνες συνθέτες ικανοί να δώσουν έργα τα οποία μπορούν να προσφέρουν στους απλούς πολίτες βαθιά αισθητική απόλαυση και να τιμήσουν την πατρίδα μας στα πέρατα της γης, αλλά δεν έχουν διέξοδο να δείξουν τα έργα τους.

Το ορατόριο «Ιπποκράτειος Όρκος» είναι ένας φόρος τιμής στην ελληνική φιλοσοφία. Τι αναδείξατε μέσω του συγκεκριμένου έργου;

Θέλησα να αναδείξω ακόμα περισσότερο τις ιπποκρατικές αρχές και τα μηνύματα του ιπποκράτειου όρκου. Μηνύματα πανανθρώπινα, αιώνια. Μηνύματα επαγγελματικής συνείδησης και ψυχικού κάλλους. Μελοποίησα τον όρκο στην Ιωνική διάλεκτο, όπως μας τον παρέδωσε ο Ιπποκράτης. Την ιδέα της μελοποίησης είχε ο πρόεδρος του ομίλου καθηγητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Σακελλάρης Καρπάθιος. Το έργο σε πρώτη παρουσίαση ακούστηκε στο Ηρώδειο το 2001, με διευθυντή ορχήστρας τον εθνικό μας μαέστρο Βύρωνα Φιδετζή και ερμηνευτές κορυφαίους σολίστες. Το υπουργείο Πολιτισμού της Αιγύπτου, με επιστολή του, μου έκανε γνωστό ότι το ορατόριο επιλέχτηκε να παιχτεί από την Κρατική Ορχήστρα του Καΐρου. Το έργο επιλέχτηκε και από την ορχήστρα της Φλωρεντίας των ΗΠΑ. Απόσπασμα του έργου ακούστηκε σε εκπομπή του CNN.

Έχετε γράψει έργα μόνο για μεγάλα συμφωνικά σύνολα;

Στον χώρο της λόγιας μουσικής έχω γράψει έργα για μεγάλα συμφωνικά σύνολα αλλά και για μικρότερα και μερικά για σόλο όργανο. Μεταξύ των άλλων έργων που έχω συνθέσει είναι τα ορατόρια «Ιπποκράτειος όρκος» και «Η συμφωνία της αγάπης», μελοποίηση των δύο περίφημων κειμένων του πατέρα της ιατρικής Ιπποκράτη και του κειμένου περί αγάπης του Αποστόλου Παύλου αντιστοίχως. Είναι η όπερα «Θέτιδος Αχιλλεύς» σε λιμπρέτο του ποιητή Πάνου Κυπαρίσση και τα έργα «Θησέας» για βιολοντσέλο και κόντρα μπάσο, καθώς και το έργο «Ελένη» για ορχήστρα εγχόρδων και φωνή σε ποίηση του ιδίου –το τελευταίο έργο παίχτηκε από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών–, δύο καντάτες σε ποίηση Σεφέρη και Βάρναλη, ένα κοντσέρτο για κλασική κιθάρα και συμφωνική ορχήστρα, ένα κουαρτέτο για κιθάρες, αλλά και έργα για κλασική κιθάρα και πολλά για σόλο όργανα. Επίσης έχω συνθέσει δύο έργα μεγάλης διάρκειας για πιάνο και φωνή – το ένα σε ποίηση Ηλία Γκρη και ρήσεις του Εφέσιου φιλόσοφου Ηράκλειτου και το δεύτερο για πιάνο με τον τίτλο «Άρνη». Ένα έργο προγραμματικής μουσικής, με θέμα την εγκατάσταση των Θεσσαλών, λίγο μετά τον τρωικό πόλεμο στην ομώνυμη περιοχή και την εξάπλωσή τους, στη συνέχεια, σε ολόκληρη τη Θεσσαλία. Την ηχογράφηση καθώς και την παρτιτούρα του έργου εξέδωσε ο Δήμος Καρδίτσας.