Σάλπισμα για καινούρια αρχή ή λόγος επιμνημόσυνος;

Του Χρήστου Χωμενίδη

«Όσο περισσότερο μιλάει κανείς περί έρωτα, τόσο λιγότερο τον ζει και τον απολαμβάνει…» είχε πει κάποτε ο Μίκης Θεοδωράκης. Η διαπίστωση μάλλον ισχύει – αρκεί να κρυφακούσεις τις μακρόσυρτες αναλύσεις περί τα αισθηματικά από παρέες μόνων γυναικών, αρκεί να παρατηρήσεις τι λογής άντρες κοκορεύονται δημόσια για τις κατακτήσεις τους, οι πιό στερημένοι συνήθως ή οι πιό μειονεκτικοί…

Η διαπίστωση έχει γενικότερη εφαρμογή.

Στην ομιλία του προχθές στην Πνύκα, ο πρόεδρος Μακρόν άρθρωσε πάνω από εκατό φορές τη λέξη «Ευρώπη» σε όλες τις πτώσεις, με αμείωτη συγκίνηση στη φωνή. Ονόμασε την Ευρώπη υψηλή παρακαταθήκη των προπατόρων μας, όραμα, πάθος, έμπνευση. Διαπίστωσε μελαγχολικά ότι αυτόν τον μεγάλο έρωτα τον αφήσαμε τα τελευταία χρόνια σε συμβολαιογράφους, σε άβουλα στελέχη των γραφειοκρατικών μηχανισμών, σε διαδρομιστές και σε πολιτικάντηδες, οι οποίοι αποφασίζουν ερήμην των λαών. Προειδοποίησε σε δραματικούς τόνους ότι άμα δεν ξαναπάρουμε εγκαίρως την Ευρώπη στα χέρια μας, εάν δεν της δώσουμε νέα πνοή, μοιραία θα φυλλορροήσει και θα διαλυθεί.

Ο Εμμανυέλ Μακρόν διαθέτει χάρισμα. Οι φράσεις του αγγίζουν τις καρδιές των ανθρώπων. Τους συγκινούν. Τους πείθουν όμως;

Μήπως ό,τι ο ίδιος λαχταρούσε να εγγραφεί στη συνείδηση του παγκόσμιου ακροατηρίου του ως σάλπισμα για μια καινούργια αρχή, ήχησε περισσότερο σαν λόγος επιμνημόσυνος της Ευρωπαϊκής Ιδέας;

Κύριο έναυσμα για τη σύσταση, το 1952, της «Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα», η οποία εξελίχθηκε σε ΕΟΚ, για να αποτελέσει στις αρχές του 21ου αιώνα την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αιχμή του δόρατος την Ευρωζώνη των δεκαεννέα χωρών με το κοινό νόμισμα, δεν υπήρξε κάποιο νεφελώδες ιδεολόγημα. Η τραυματική εμπειρία δυό παγκόσμιων πολέμων (και κάμποσων ακόμα φονικότατων συρράξεων, πριν ακόμα από την εποχή του Ναπολέοντα) ήταν εκείνη που δεν έπρεπε επ’ουδενί να επαναληφθεί. Οι βομβαρδισμένες πόλεις ένθεν και ένθεν, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η φρίκη των χαρακωμάτων παλαιότερα στοίχειωναν τη μνήμη των ιδρυτών-πατέρων της Ε.Ε. Ζητούμενό τους ήταν τα έθνη της ηπείρου να συμβιώνουν εφεξής αναίμακτα, χωρίς μνησικακίες και ρεβανσισμούς. Οι οικονομίες τους να συνεργασθούν, άμποτε και να συγχρονισθούν μεταξύ τους.

Το πέτυχαν. Επί επτά συναπτές δεκαετίες, η Ευρώπη απήλαυσε τη μακρύτερη περίοδο ειρήνης στην Ιστορία. Τα εσωτερικά της σύνορα έχασαν εν πολλοίς τη σημασία τους. Οι λαοί εξοικειώθηκαν -σε αξιοσημείωτο δε βαθμό οσμώθηκαν- μεταξύ τους. Το διαβατήριο του Ευρωπαίου πολίτη απέκτησε προστιθέμενη αξία σε σχέση με εκείνο τού Βέλγου ή του Πορτογάλου. Στο κατώφλι της τρίτης χιλιετίας, η προοπτικές του ευρωπαϊκού μορφώματος φάνταζαν λαμπρές. Σίγουρα αναμφισβήτητες. Οι χώρες του πρώην ανατολικού μπλόκ επιθυμούσαν διακαώς να ενταχθούν στην Ένωση, από κανενός δε τον νου δεν περνούσε να την εγκαταλείψει.

Ποιό ήταν το θεμέλιο της θαυμαστής εκείνης σύμπνοιας, που τόσο σήμερα νοσταλγούμε; Η αίσθηση -το πιστεύω ακράδαντα- του αμοιβαίου οφέλους. Η πεποίθηση των πολιτών απ’την Ελλάδα μέχρι τη Σκανδιναβία ότι η συμμετοχή τους σε έναν ενιαίο οικονομικό και κοινωνικό χώρο τούς συμφέρει. Τούς συμφέρει χειροπιαστά, συγκεκριμένα, στο παρόν και όχι σε βάθος μερικών γενεών.

Κάμποσα μεγάλα πνεύματα, πολύ πριν από τον πρόεδρο Μακρόν, επιχείρησαν να εμφυσήσουν έναν ευρωπαϊκό πατριωτισμό. Μίλησαν για κοινό πνεύμα, κοινές αξίες, κοινές καταβολές. Με όση καλλιέπεια και αν εκφράστηκαν, ποτέ δεν έπεισαν αληθινά. Ο λόγος είναι απλός: Η Ευρώπη γεωγραφικά και μόνο αποτελεί ενιαίο χώρο.

Επιπόλαια και αν έχεις γνώση του παρελθόντος, αντιλαμβάνεσαι πως οι διαδρομές των ορθόδοξων Βαλκανίων (με το βαθύ βίωμα της οθωμανικής κυριαρχίας), του ρωμαιοκαθολικού τόξου και των προτεσταντικών χωρών ελάχιστα συμπίπτουν. Ότι η γλωσσική βαβέλ δεν γεφυρώνεται, έστω κι αν όλοι επιλέγουν ως μέσο συνεννόησης -συνεννόησης, όχι ουσιαστική επικοινωνίας- τα αγγλικά. Πως η αντίληψη για βασικά ζητήματα της ζωής απέχουν παρασάγγας από μια Κύπρια σε μια Δανέζα. Ότι εάν το έβαζες πείσμα να ομογενοποιήσεις τόσες εθνότητες, τόσους διαφορετικούς ψυχισμούς, η αποτυχία σου θα ήταν εκτρωματική.

Ο πρόεδρος Μακρόν στην Πνύκα φιλότιμα αναζήτησε κοινά, ευρωπαϊκά, σημεία αναφοράς.

Ξεκίνησε από τον Παρθενώνα και έφτασε μέχρι τον Σεφέρη. Ο Παρθενώνας όμως αποτελεί θαύμα οικουμενικό. Όσο για τον σπουδαίο Γιώργο Σεφέρη πιθανότατα να αγγίζει πιό έντονα έναν Αργεντίνο παρά έναν Ολλάνδο, κατά τον ίδιο τρόπο που προσωπικά εκτιμώ ασύγκριτα περισσότερο τον Περουβιάνο Μάριο Βάργκας Γιόσα από τον Ιταλό -Ευρωπαίο- Ντάριο Φο.

Αναφέρθηκε έπειτα στη δημοκρατία. Σαν να μην διαθέτουν δυτικού τύπου δημοκρατικούς θεσμούς οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αυστραλία. Σαν να μη συνιστά παράδειγμα ανοιχτής κοινωνίας ο Καναδάς. Ένα πολίτευμα δεν έχει εξάλλου κόπυράιτ ούτε πιό γνήσιους, για ιστορικούς λόγους, εκφραστές. Η δημοκρατία ξεκίνησε μεν μεταξύ των ελεύθερων ανδρών της αρχαίας Αθήνας, μεταλαμπαδεύθηκε δε και εξελίχθηκε στην πορεία του χρόνου. Στα σύγχρονα δημοκρατικά καθεστώτα συμμετέχουν ευτυχώς και οι γυναίκες και απουσιάζει ο θεσμός του εξοστρακισμού…

Το μόνο που δεν θυμήθηκε ο πρόεδρος Μακρόν ως ευρωπαϊκή κατάκτηση ήταν το κοινωνικό κράτος. Διότι απλούστατα το κοινωνικό κράτος (το οποίο έχει εν πολλοίς τις ρίζες του στον αποικιοκρατικό πλούτο, το οποίο απολαύσαμε στρεβλά και εμείς, εδώ, διανέμοντας επιδοτήσεις και κοινοτικά πακέτα) έχει χρεοκοπήσει. Το νόημα των μεταρρυθμίσεων -που πλέον επαγγέλλεται με θέρμη και η ευρωπαϊκή κεντροαριστερά- είναι να απαλλαγούν οι οικονομίες από τα βαρίδια. Να απελευθερωθεί ο ιδιωτικός τομέας από τη μέγγενη των υπερβολικών δημόσιων δαπανών. Ο Εμμανυέλ Μακρόν το γνωρίζει καλύτερα από εμάς, αφού με αυτήν την ατζέντα κατέβηκε και κέρδισε τις εκλογές.

Από την ομιλία στην Πνύκα έλειπε το πιό κρίσιμο. Παρέλειψε ο Γάλλος πρόεδρος να μάς δώσει έναν ισχυρό πρακτικό λόγο, ένα αδιαφιλονίκητο κίνητρο, ένα δέλεαρ γιατί να επιθυμούν οι λαοί της ηπείρου μας να παραμείνουν -χαλαρά έστω- ενωμένοι, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιθανόν να το θεώρησε αυτονόητο ότι οι συνέπειες της τυχόν διάλυσης θα είναι τρομακτικές. Την εποχή του Brexit όμως τίποτα δεν θα έπρεπε να λογίζεται σαν κοινός τόπος.

Μουσική για τα αυτιά μας στάθηκε ο λόγος του Μακρόν. Μια μουσική με συγχορδίες έντονα νοσταλγικές. Μια μουσική κατά βάθος μελαγχολική.

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας 

 

ΠΗΓΗ: capital.gr