Πέτρος Πάτρας: Ψάλλοντας τα θεία τραγούδια

Της Δέσποινας Καραγιαννοπούλου

«H Bυζαντινή μουσική είναι συνέχεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής και όχι της εβραϊκής όπως κάποιοι ισχυρίζονται», λέει στο «Καρφί» ο ψάλτης και καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής, Πέτρος Πάτρας, που σήμερα ψάλλει στον Άγιο Θωμά Αμπελοκήπων σαν Λαμπαδάριος, τονίζοντας ότι αυτή εξαπλώθηκε μαζί με τα γράμματα κατά την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου.

Πότε και από ποιους γράφτηκαν οι ύμνοι που ψάλλονται τη Μεγάλη Εβδομάδα;

Δεν γνωρίζουμε για όλους τους ύμνους, όμως οι περισσότεροι γράφτηκαν από τους: Ανδρέα Κρήτης, Κοσμά τον Μελωδό, Ιωάννη τον Δαμασκηνό, Θεόδωρο Στουδίτη, Κοσμά και Σοφρώνιο τους Ιεροσολυμίτες, Κύριλλο Αλεξανδρείας, Κασσιανή μοναχή κ.λπ. από τον έβδομο έως και τον ένατο αιώνα περίπου.

Ποιο απόσπασμα σας συγκινεί;

Θα έλεγα όλοι οι ύμνοι είναι συγκινητικοί εφόσον όμως πρέπει να διαλέξω θα έλεγα το τροπάριο της Κασσιανής Μοναχής, όχι μόνο για το κείμενο αλλά και την μουσική του η οποία είναι απαράμιλλη.

Ποια είναι η πορεία σας ως ψάλτης;

Με τη Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική ασχολήθηκα από την ηλικία των 9 ετών ξεκινώντας από το χωριό μου το Θολοποτάμι της Χίου. Είχα δασκάλους μου τους Π. Δελερέ και Ν. Χατζησταμάτη στη Χίο μαθητές αμφότεροι του Γ. Βινάκη.Τον Χ. Χατζηνικολάου Καθηγητή μου στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών από όπου απέκτησα Πτυχίο Βυζαντινής Μουσικής με άριστα και τον Εμ. Χατζημάρκου Καθηγητή μου στο Ωδείο Αλίμου από όπου απέκτησα Δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής με άριστα και έπαινο. Έχω ψάλει στη Χίο και την Αθήνα σε Ναούς σαν Λαμπαδάριος (Αριστερός Ψάλτης) και Πρωτοψάλτης (Δεξιός Ψάλτης) και από το 1986 μέχρι σήμερα είμαι Λαμπαδάριος στον Άγ. Θωμά Αμπελοκήπων με Πρωτοψάλτη τον Άρχοντα Μουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Βασιλικό, ίσως τον δημοφιλέστερο και σημαντικότερο στην Ελλάδα και το εξωτερικό Ψάλτη. Έχω συμμετάσχει σε εκδηλώσεις, συναυλίες Βυζαντινής Μουσικής & Παραδοσιακού Τραγουδιού σε Ραδιόφωνο, Τηλεόραση, στην Ελλάδα (Κινηματοθέατρο Παλλάς 1998, Μέγαρο Μουσικής, Αίθουσα Φιλολογ. Συλ. Παρνασσού κ.α.) και το εξωτερικό (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πολωνία, Κύπρος Κορσική, κ.α.) σε συνεργασία με Χορωδίες όπως κατά κύριο λόγο του Θ. Βασιλικού, Χορωδία Τυφλών, Δήμου Παιανίας, Κ. Ζορμπά, Γ. Ναούμ, Δ. Ιωαννίδη, Π. Φορτωμά Γ. Χατζηχρόνογλου Γ. Τσατσαρώνη κ.α. και παράλληλα διδάσκω Βυζαντινή Μουσική σε όσους ενδιαφέρονται για την εκμάθησή της και ειδικά στους νέους.

Υπάρχουν σήμερα νέοι ψάλτες στο ύφος των παλαιών;

Έχουμε διάφορα ύφη ή σχολές από διάφορες περιοχές. Της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας κλπ. Εγώ πιστεύω και λέω ότι κάθε πουλάκι με τη λαλιά του και κάθε λουλούδι με το άρωμά του. Επειδή όμως η μίμηση είναι ίδιον προσόν του ανθρώπου σαφώς και υπάρχουν ψάλτες με ύφος παλαιών όπως το μετέφερε (το ύφος) η παράδοση από τους δασκάλους και από τις μαγνητοφωνήσεις βεβαίως.

Δέχεστε τα εκκλησιαστικά όργανα όπως οι καθολικοί;

Οι Πατέρες της Εκκλησίας απαγόρευσαν την ενόργανη μουσική από την Εκκλησία καθώς και την φωνητική συνένωση μ’ αυτήν «όπως μή κατακλύση η οργανική την διάνοιαν των μελωδουμένων ρημάτων και μή διαταράττη τα εν τω ναώ διεγειρόμενα αισθήματα» σύμφωνα με την «Ιστορική Επισκόπηση της Βυζ. Εκκλ. Μουσικής» του Γ. Παπαδόπουλου. Αναφέρεται επίσης ότι η ενόργανη μουσική έχει χαρακτήρα κοσμικόν εις την εκκλησία.

Πόσοι είναι οι ψάλτες στην Ελλάδα; Υπάρχουν κενές θέσεις στις Ενορίες;

Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Τώρα προσπαθεί η Ομοσπονδία των Ιεροψαλτών Ελλάδος να κάνει κάποια καταμέτρηση. Από πρόχειρους υπολογισμούς κοντά στις 15.000. Θέσεις κενές υπάρχουν απ’ ότι λέγεται πολλές ειδικά στην επαρχία. Το θέμα δεν είναι όμως μόνο οι θέσεις αλλά και η κατάρτιση αυτών που τις καταλαμβάνουν.

Έχετε συνδικαλιστικό φορέα και ποια είναι τα αιτήματά σας;

Υπάρχουν 55 σύλλογοι σε όλη την Ελλάδα με μία Ομοσπονδία Ιεροψαλτών Ελλάδος που εδρεύει στην Αθήνα. Δεν είναι σύλλογοι συνδικαλιστικοί (καθ’ ότι δεν υπάρχει στην εργατική νομοθεσία κλάδος εργαζομένων για τους ψάλτες) αλλά σύλλογοι, σωματεία, που προσπαθούν για τη διάσωση, προβολή, διάδοση της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής και την αγαστή συνεργασία κλήρου και ψαλτών.

Τι νοιώθετε όταν ψάλετε; 

 Νιώθω την επικοινωνία με τον Θεό. Νιώθω άλλος άνθρωπος. Νιώθω ότι οι βυζαντινοί ύμνοι είναι τα τραγούδια του Θεού, όπως έγραφε και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Η Βυζαντινή Μουσική σχετίζεται με το αρχαίο ελληνικό μουσικό σύστημα;

Σαφώς. Βυζαντινή λέγεται λόγω της μεγάλης ανάπτυξης που είχε επί Βυζαντίου. Είναι συνέχεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής η οποία εξαπλώθηκε μαζί με τα γράμματα κατά την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου και με την ευκαιρία επειδή ορισμένοι ισχυρίζονται ότι είναι εβραϊκής καταγωγής τους λέμε ότι ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς γράφει ότι η μουσική των Εβραίων έμοιαζε με την ελληνική και δη τον Δώριο τρόπο. Μετά την κατάργηση του Ιουδαϊσμού η εβραϊκή μουσική υποτάχθηκε ολοσχερώς στην ελληνική. Υπ’ όψιν ότι οι Εβραίοι είχαν σε χρήση την ελληνική γλώσσα, έγραφαν συγγράμματα στην ελληνική ονομαστοί συγγραφείς του 1^ου μ.Χ. αιώνα όπως ο Ιώσηπος, ο Φλάβιος, ο Φίλων ο Ιουδαίος κ.λπ. Οι Εβραίοι λόγω του εξελληνισμού της Παλαιστίνης ονόμαζαν την Βασιλεία των Σελευκιδών «Βασιλεία των Ελλήνων».

Το Δημοτικό Τραγούδι είναι μέρος της Βυζαντινής Μουσικής;

Είναι μέρος της ελληνικής μουσικής, η οποία χωρίζεται σε δύο είδη την Εκκλησιαστική Μουσική, που άλλως την αποκαλούμε και Βυζαντινή όπως είπαμε παραπάνω και την εξωεκκλησιαστική ή κοσμική, που είναι το Δημοτικό μας τραγούδι. Είναι, για να μη πούμε το ίδιο πράγμα, δύο αδέλφια με ομοιότητες και διαφορές. Δηλαδή έχουν την ίδια καταγωγή της αρχαίας ελληνικής μουσικής, την ίδια παρασημαντική ή σημειογραφία (γραφή την οποία έχει μόνο η ελληνική μουσική ενώ οι άλλοι λαοί χρησιμοποιούν το πεντάγραμμο), ίδια διαστήματα, κλίμακες, κ.λπ. Διαφέρουν στο ότι έχουν η μία λατρευτικό, πνευματικό χαρακτήρα και η άλλη κοσμικό γι αυτό και ρυθμούς χορευτικούς κ.λπ.