Κριτική κινηματογράφου: Το αλάτι της γης, το μεγαλείο (;) του ανθρώπου

Του Νέστορα Πουλάκου*

Στην ιστορία του κινηματογράφου, ελάχιστα είναι τα ντοκιμαντέρ που έχουν τη δική τους ξεχωριστή θέση σε αυτήν, έχουν γεμίσει αίθουσες και χαράχτηκαν στη μνήμη των σινεφίλ. Σίγουρα ένα απ’ αυτά είναι το Αλάτι της γης των Βιμ Βέντερς και Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγκάντο, που παίζεται αυτή την περίοδο στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Υποψήφιο για Όσκαρ, βραβευμένο στο Φεστιβάλ Καννών αλλά και στα γαλλικά «Όσκαρ», τα βραβεία Σεζάρ, το Αλάτι της γης δεν συγκλονίζει τόσο για τη φιλοτέχνηση του πορτραίτου καθώς και για το μεγαλείο και τη σπουδαιότητα ενός εκ των κορυφαίων φωτογράφων παγκοσμίως, του Βραζιλιάνου Σεμπαστιάο Σαλγκάντο, όσο για τις ανθρώπινες και γήινες εικόνες που απλώνονται στα μάτια μας.

Ο Σαλγκάντο χαρακτηρίστηκε ως κοινωνικός ανθρωπολόγος-φωτογράφος, καθώς έφερε μες στα σπίτια του δυτικού κόσμου τις εικόνες της ανθρωπιστικής κρίσης, που συντελούταν και μάστιζε την Αφρική από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έως και τουλάχιστον της αρχές του νέου αιώνα, οπότε αποφάσισε να σταματήσει μπρος σε αυτή την ανθρώπινη κτηνωδία-τραγωδία.

Προηγουμένως, είχε ξεκινήσει φωτογραφίζοντας την άγνωστη Λατινική Αμερική -άγνωστη ακόμη και για τον ίδιο, καθώς είχε αυτοεξοριστεί από την πατρίδα του και ζούσε στο Παρίσι από το 1969, λόγω της εκεί χούντας- σε όλον τον δυτικό κόσμο, συνθέτοντας την πρώτη έκθεση/βιβλίο του «Οι άλλες Αμερικές».

Όμως η ανθρωπιστική κρίση στη δεκαετία του 1980 στην Αφρική και τα εκατομμύρια κύματα προσφύγων στη δεκαετία του 1990 εξαιτίας των πολέμων, τόσο στην Αφρική όσο και στην Ευρώπη (Γιουγκοσλαβία), τον έκαναν παγκοσμίως δημοφιλή. Οι μεγαλύτερες εφημερίδες συνεργάστηκαν μαζί του και τόσο οι Γιατροί Χωρίς σύνορα όσο και ο ΟΗΕ τον συνόδευαν σε αυτά τα ταξίδια του.

Ενδιάμεσα, είχε καταγράψει τους ανθρώπους που σήκωσαν το βάρος αυτού του κόσμου και αποτελούν ένα σημαντικό μέρος από το «αλάτι της γης», δηλαδή την ανθρωπότητα, στην έκθεση/βιβλίο του «Εργάτες». Καθώς και την περιβόητη οικολογική καταστροφή στο Κουβέιτ, εξαιτίας των εμπρησμών στις πετρελαιοπηγές της χώρας από τον Σαντάμ Χουσεΐν, στον πόλεμο του 1991, υπό τον τίτλο «Κουβέιτ» (η φωτογραφία του κειμένου).

Με το τέλος του πρότζεκτ «Έξοδοι» -για τους πρόσφυγες της δεκαετίας του 1990- ο Σαλγκάντο αποστράφηκε τον άνθρωπο και τις πολιτικές του και επέστρεψε στο αγρόκτημα του στην Βραζιλία. Εκεί αφοσιώθηκε στη φύση, αναδάσωσε μαζί με τη γυναίκα του ένα ολόκληρο βουνό κάνοντας έναν αξιοθαύμαστο σήμερα εθνικό δρυμό και πραγματοποίησε στροφή 360 μοιρών στην φωτογραφική καριέρα του, απαθανατίζοντας το μεγαλείο της φύσης και της πανίδας απ’ άκρη σ’ άκρη του κόσμου.

Στη διάρκεια του -σχεδόν- δίωρου ντοκιμαντέρ, οι φωτογραφίες του Σαλγκάντο και η επιτυχημένη αφήγησης, πρωτίστως από τον ίδιο, πάνω σε αυτές, αφήνουν με το στόμα ανοιχτό. Η φωτογραφική τέχνη ενώνεται με την κινηματογραφική τέχνη συνθέτοντας μια συναρπαστική εμπειρία επί της οθόνης.

Ο Γερμανός σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς, στα 70 του χρόνια, καταφέρνει να νικήσει τον ναρκισσισμό που ελλοχεύει πάντα σε έναν μεγάλο σκηνοθέτη όταν γυρίζει ντοκιμαντέρ. Έτσι προσφέρει ένα ακόμη εξαιρετικό ντοκιμαντέρ, μετά από αυτό για τη μουσική (Buena vista social club) και τον χορό (Πίνα Μπάους). Το μόνο σίγουρο είναι ότι πολύ δύσκολα πλέον ο σκηνοθέτης πολλών και σημαντικών ταινιών, όπως Τα φτερά του έρωτα, Παρίσι Τέξας κ.ά. θα ξαναβρεί την έμπνευση για ταινία μυθοπλασίας.

*Ο Νέστορας Πουλάκος είναι δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου, Γενικός Γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.), μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI).