Η κριτική και οι κριτικοί

Του Νέστορα Πουλάκου*

Πληθαίνουν οι φωνές και συχνά βγαίνουν τα μαχαίρια για τον ρόλο της κριτικής αλλά κι εκείνο των κριτικών στην τέχνη. Πρόσφατα μάλιστα, σε μια από τις ισχυρές ακόμη εστίες της δημόσιας κριτικής, στον κινηματογράφο, ανέκυψε θέμα σχετικά με την εμπορική επιτυχία του τελευταίου Fast and Furious, ενός franchise που «χτυπιέται» ανελέητα και κατ’ εξακολούθηση από τους κριτικούς, όχι όμως κι από το κοινό.

Η αλήθεια είναι ότι η κριτική εν γένει είναι ελιτίστικη και διέπεται από έναν εστετισμό. Προέρχεται κι απευθύνεται από και σε ανθρώπους που έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με το μέσο που πραγματεύονται. Εν προκειμένω στον κινηματογράφο, οι κριτικοί απευθύνονται στους σινεφίλ και τούμπαλιν. Οι σινεφίλ «συμβουλεύονται» και «συνδιαλέγονται» με τους κριτικούς γύρω από τις ταινίες και τις τάσεις. Μιλάμε δηλαδή για δύο πλευρές που έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου και ενδιαφέρονται γι’ αυτό πέρα από το αμιγώς ψυχαγωγικό του πλαίσιο.

Το θέμα γύρω από την κριτική και τους κριτικούς ανακύπτει κάθε φορά με παραδείγματα σαν αυτό της ταινίας Fast and Furious. Ας είμαστε ειλικρινείς: η κινηματογραφική κριτική ξεχώρισε κάποια στιγμή μεταπολεμικά, μέσα από τις σελίδες περιοδικών τέχνης για να μεταφερθεί μετά στα πιο λαϊκά μέσα -εφημερίδες, τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, πλέον sites- για να ξεχωρίσει από τους πολιτιστικούς ρεπόρτερ που έτρεχαν στα γκαλά και στις επίσημες πρεμιέρες των ταινιών με πρωταγωνιστές τον Τζέιμς Ντιν και την Μέριλιν Μονρό. Στα καθ’ υμάς, σε εκδηλώσεις για ταινίες με τον Ανδρέα Μπάρκουλη και την Αλίκη Βουγιουκλάκη.

Το γεγονός ότι οι «λαϊκές» ταινίες δεν υποτιμήθηκαν τόσο ώστε να απουσιάζουν πλήρως από τις εβδομαδιαίες στήλες της κριτικής δεν σημαίνει ότι την χρειάζονται κιόλας. Για την ακρίβεια, οι συντελεστές τους προτιμούν τις κοσμοπολίτικές στήλες και τις συνεντεύξεις από μια κριτική. Από την άλλη, με ποιο ακριβώς ενδόμυχο συστατικό να ασχοληθεί ο κριτικός στην Αλίκη στο ναυτικό, στο Κάποιοι το προτιμούν καυτό ή στο Fast and furious; Τέλος, κανένας από τους θεατές που θα δει αυτές τις ταινίες δεν θα ασχοληθεί με την κριτική. Όχι απλώς θα την αγνοήσει αλλά είμαι σίγουρος ότι δεν γνωρίζει καν την ύπαρξή της.

Κι εκεί απαντάται η εμπορική επιτυχία μιας ταινίας, απ’ την αντιστρόφως ανάλογη καλλιτεχνική της. Θα πρέπει όλοι όσοι ασχολούμαστε με την κινηματογραφική κριτική, δημοσιογράφοι και σινεφίλ, να «χωνέψουμε» επιτέλους ότι είμαστε εδώ για την καλλιτεχνική διάσταση μιας ταινίας. Και είτε το θέλουμε είτε όχι ταινίες σαν το Fast and furious δεν έχουν καλλιτεχνική διάσταση –φτιάχτηκαν από τους συντελεστές τους μόνο για να βγάλουν χρήματα. Τελεία.

Όπως προανέφερα, το γεγονός ότι ο κριτικός περιλαμβάνει τις ταινίες αυτές στην εβδομαδιαία στήλη του, είτε αντιγράφοντας το δελτίο τύπου είτε γράφοντας δυο γραμμές και βάζοντας μισό «αστεράκι», μόνο ως κίνησει αβρότητας και fair play μπορεί να χαρακτηριστεί. Κανονικά δεν θα έπρεπε καν να ασχολείται διότι κανένας από τους εμπλεκομένους (κριτικοί-κοινό της στήλης-κοινό της ταινίας-διανομέας-συντελεστές) δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτές τις δυο γραμμές και το μισό «αστεράκι».

Τα τελευταία δυο χρόνια πήρα την απόφαση να μην ασχολούμαι με αυτές τις ταινίες, τουλάχιστον στο επίπεδο της κριτικής. Δεν υπάρχει λόγος. Είμαι της άποψης ότι αυτές οι ταινίες δεν πρέπει να δείχνονται στις δημοσιογραφικές προβολές. Δεν χρειάζονται την κριτική. Ούτε η κριτική και οι κριτικοί αυτές. Τελεία και παύλα.

Είναι κάτι που το έχω πει σε διανομείς τέτοιων ταινιών, οι οποίοι μάλιστα έχουν συμφωνήσει. Γι’ αυτό και καμιά φορά δεν τις δείχνουν. Και καλά κάνουν. Κι όταν τις δείχνουν γίνεται για λόγους αβρότητας και fair play. Κι από τη μεριά τους.

 

*Ο Νέστορας Πουλάκος είναι δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου, γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.), μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI).