Έσφαξαν 25.000 κι έστειλαν 41.000 παιδιά σε παζάρια και πορνεία

Αποσπάσματα από το βιβλίο «Η Καλλιμασιά της Χίου», του ερευνητή Δημήτρη Μελαχροινούδη, που παρουσιάζει τις κτηνωδίες των Τούρκων στο νησί, τον Απρίλιο του 1822

Μαρτυρίες για τη σφαγή της Χίου από του Τούρκους παρουσιάζει ο Χιώτης ιστορικός ερευνητής Δημήτρης Μελαχροινούδης, στο βιβλίο που κυκλοφόρησε προ ημερών στο νησί, από τον τοπικό εκδοτικό οίκο «’Εντυπο», με τίτλο «Η Καλλιμασιά της Χίου» και αναφέρεται στην ιστορία του χωριού του, το οποίο ανήκει στα χωριά της Μαστίχας.

Ο συγγραφέας, ανάμεσα στα πάμπολλα λαογραφικά στοιχεία του γενέθλιου τόπου του, κατέγραψε τις αναφορές για τις «κτηνωδίες» που διέπραξαν οι Τούρκοι, τον Απρίλιο του 1822, όταν ο Σουλτάνος Mαχμούτ ο Β΄ ανέθεσε στον Βαχίτ Πασά να αιματοκυλήσει την ακμάζουσα –λόγω μαστίχας– νήσο, που απολάμβανε διοικητικά προνόμια και «παρασύρθηκε» σε εξέγερση από τον Σαμιώτη επαναστάτη Λογοθέτη, στερώντας από τη βασιλομήτορα τον φόρο από τη μοναδική στον κόσμο αρωματική και ιαματική μαστίχα.

Η φοβερή αυτή εθνοκάθαρση –που ξεσήκωσε θύελλα φιλελληνισμού στη Δύση– είχε ως αποτέλεσμα να περάσουν από… μαχαίρι πάνω από 25.000 Χιώτες και Χιώτισσες (άλλες πηγές μιλούν για 50.000), ενώ, όπως αναφέρει ο μελετητής, τουλάχιστον 41.000 αγόρια και κορίτσια, 12 έως 14 ετών, συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στην Πόλη, όπου πουλήθηκαν στο σκλαβοπάζαρο της κεντρικής ψαραγοράς!

ΑΠΟ 110.000 ΕΜΕΙΝΑΝ 1.800

Από τους 110.000 κατοίκους παρέμειναν ελάχιστοι στο νησί, κρυπτόμενοι στα βουνά. Οι υπόλοιποι έφυγαν για τα Ψαρά, την Ερέτρια, την Πελοπόννησο και άλλα μέρη της Ελλάδας.

Ένα από τα πλέον καθημαγμένα χωριά είναι και το Θολοποτάμι, που γειτνιάζει με την Καλλιμασιά, και για το οποίο η γαλλική εφημερίδα της Σμύρνης «Παρατηρητής της Ανατολής», στο φύλλο της 23 Αυγούστου του 1822, γράφει:

«Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του Πασά έμειναν σε όλο το νησί 1.800 Έλληνες χριστιανοί και καθολικοί, άνδρες και γυναίκες. Στο Θολοποτάμι μόνο 12 άτομα μένουν σήμερα»! (Σε σύνολο 1.100 πριν από τη σφαγή).

Ο προαναφερόμενος αριθμός των 41.000 σκλάβων είναι απολύτως τεκμηριωμένος, αφού βασίζεται σε «τεσκερέδες»

–δηλαδή σε επίσημα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας δούλου που εξέδιδαν οι οθωμανικές αρχές– σύμφωνα με μαρτυρία του Βρετανού ιερέα φιλέλληνα Ουάλς. Τα παιδιά αγοράσθηκαν από πλούσιους οθωμανούς για… οικιακή χρήση και για τις ανάγκες των πορνείων της οθωμανικής πρωτεύουσας…

Ακολουθεί το απόσπασμα από το βιβλίο:

ΟΙ ΣΦΑΓΜΕΝΟΙ

Ήταν 2 του Απρίλη του 1822, μέρα του Πάσχα, όταν οι Τούρκοι έφθασαν και στην Καλλιμασιά:

«Ακολούθως ηρήμωσαν και ένα πύργον αρχαίον περί το αυτό Μαστιχοχώριον Καλημασίαν καλούμενον. Επέστρεψαν οι στρατιώται δαφνηφόροι με τα τρόπαια των νικών του αγίου Μηνά και Καλημασίας» (Βλαχογιάννη τόμος Α΄, Απομνημονεύματα Βαχίτ Πασά, σελ. 283)

Θα την ξαναεπισκεφτούν στις 7 Ιουνίου του 1822, μετά το κάψιμο της ναυαρχίδας τους από τον Κωνσταντίνο Κανάρη, για να ολοκληρωθεί η καταστροφή. Μια αποτρόπαια πράξη τους θα δημοσιευθεί από το δάσκαλο Γ. Κοκκώδη:

«Εις το σπίτι της Σταματελούς της διακόνισσας, τέσσαρες Τούρκοι βαστούν την διακόνισσαν και άλλο δέκα ξερριζώνουν τας τρίχας της κεφαλής και του προσώπου του Διακόνου συζύγου της, του κόπτουν τ’ αυτιά, την γλώσσαν, την ρίνα και την κεφαλήν, την οποίαν ρίπτουν εις την ποδιάν της διακόνισσας, η οποία ανατρίχιασε και άρχισε να τρέμη. Την πήραν σκλάβα και αφού ηλευθερώθη, εξηκολούθει να τρέμη μέχρι του θανάτου της». (Παγχιακή, 24 Ιουνίου 1930)

ΠΑΝΤΟΥ ΛΕΙΨΑΝΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΜΕΝΑ

Σχετικά θα γράψει ο Maxime du Camp 20 χρόνια αργότερα (Αργέντη, σελ. 1162

«Οδός [..] με οδηγεί εις το χωρίον Καλιμασιάν. Και εδώ, όπως και αλλού, ουδέν άλλο βλέπει τις ειμή λείψανα συσσωρευμένα το έν επί του άλλου. Εις το μέσον της πλατείας, ήτις περιβάλλεται υπό αθλίων καλυβών, υψούται υψηλός τετράγωνος πύργος διάτρητος υπό σφαιρών τηλεβόλων. Εις αυτόν είχον καταφύγει πεντακόσιοι Έλληνες αποφασισμένοι να πωλήσωσιν ακριβά την ζωήν των. Οι Τούρκοι ήλθον και αφού ελεηλάτησαν το χωρίον, εστράφησαν προς το φρούριον. Το εβομβάρδισαν, επειδή όμως η καταστροφή δεν επροχώρει, όσον ήθελον ταχέως, έθεσαν πυρ. Καπνισθέντες, όπως αι αλώπεκες εις τας υπογείους φωλεάς των, οι δυστυχείς εξήλθον και έπεσαν σφαγέντες. Τότε οι στρατιώται ήναψαν μέγα πυρ, έστεψαν το μέτωπόν των με στεφάνους εκ κεκομμένων ώτων και μετέβησαν προς αναζήτησιν δυστυχών τινών κορασίων, των οποίων η νεότης και η ωραιότης είχε συντελέσει ώστε να φεισθούν αυτών. Ο Θεός γνωρίζει εις τι τάχα εχρησίμευσαν».

ΕΠΤΑ ΜΕΡΕΣ ΣΕ ΣΠΗΛΙΑ

Στο τέλος Απριλίου, όπως γράφει ο Γ. Ζολώτας, εκ του μαστιχοφόρου τμήματος, μόνη η

Καλλιμασιά έπαθεν αρπαγέντων 87 γυναικοπαίδων και κυρίως από το μοναστήρι της Καλλιμασιάς , παρά την διαταγήν του Καπουδάν πασσά. (Ιστορία της Χίου Γ2 σ. 568)

Οι ηλικιωμένοι και όσοι κατάφυγαν στα μοναστήρια ή ανασφαλή καταφύγια σκοτώθηκαν ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Γλύτωσαν όσοι μπόρεσαν να φύγουν έξω από το νησί.

«Τότες στα Γιουρούσια πολλοί Καλλιμασιώτες και απ’ τα λοιπά χωριά επήγαν εις το Λιθί, ίσως εύρουν κανένα Ψαριανό καΐκι και γλυτώσουν. Μα καΐκι δεν ευρίσκουνταν, γιατί ο καιρός ήταν ενάντιος. Τότες ηύραν μια σπηλιά κ’ εχώστηκαν. Έμειναν εκεί μέσα εφτά μέρες και υπέφεραν τα μύρια από τη δίψα και πείνα. Τη νύχτα πια εφάνηκε, ένα καΐκι Ψαριανό κ’ εβγήκαν κρυφά και μπήκαν εις το καΐκι. Τότες επρόφτασαν κι οι Τούρκοι αφ’ το βουνό και τως ετραβούσαν. Οι Ψαριανοί όμως τως ετραβούσαν κ’ εκείνοι αφ’ το καΐκι και σκοτώθησαν δέκα Τούρκοι κι ένας Χιώτης». (Στυλ. Βίου. Η Σφαγή της Χίου στο στόμα του Χιακού Λαού. Διήγηση Μανώλη Κουρελά* σελ. 38)

ΤΟΥ… ΠΟΤΕ ΥΠΑΡΞΑΝΤΟΣ

Άγνωστο πόσοι σφάχτηκαν. Οπωσδήποτε προξενεί εντύπωση η συχνή χρήση της λέξης «ποτέ», η οποία προτάσσεται σε πολλά επίθετα, με την έννοια του ποτέ υπάρξαντος (μακαρίτη /συγχωρεμένου) στις μετά τη σφαγή δικαιοπραξίες. Πολλοί κατάφυγαν στη Σύρο αλλά και στην απέναντι ακτή της Ιωνίας, χωρίς να ξαναγυρίσουν. Από την Ιωνία θα επιστρέψουν μετά από 100 χρόνια (Βλ. επίθετο Ξυνής) στη Μικρασιατική καταστροφή.

Στους φυγάδες δόθηκε υπόσχεση, το 1824, για επιστροφή των χωραφιών τους, η οποία επαναλήφθηκε το 1832, γιατί, σε εναντία περίπτωση, εάν δεν επέστρεφαν, θα πουλιόνταν μετά το 1835.

ΟΙ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΟΙ

Πολλές οι αναφορές για τις συνθήκες της σκλαβιάς των επίσημα εξαχθέντων σκλάβων από τη Χίο το 1822.

(α) Ο διοικητής της Χίου Βαχίτ Πασάς αναφέρεται στα 5.000 παιδιά και κόρες που σκλαβώθηκαν και τα περισσότερα από αυτά εξισλαμίστηκαν. (Ν. Μίτσης: Τα απομνημονεύματα του Βαχίτ Πασά σελ. 90.)

Περιορίζομαι στις πληροφορίες του Άγγλου ιερωμένου R. Walsh, ο οποίος στιγμάτισε την ανοχή της χριστιανικής Δύσης, περιγράφοντας τις ωμότητες και την εξαθλίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (1):

«41,000 τεσκερέδες (πιστοποιητικά εμφαίνοντα ιδιοκτησία σκλάβου) εδόθησαν δια Χιώτας σκλάβους κομισθέντας εις Κωνσταντινούπολιν. Συνήθως, οι σκλάβοι εξετίθεντο προς πώλησιν εις το Αουρούτ Παζάρ, δηλαδή εις την Ἀγοράν Γυναικών. Αλλ΄ οι Χιώτες ήσαν πολυάριθμοι, ώστε να μη χωρούν και η πώλησίς των εγένετο εις το μέσον των δρόμων, συνηθέστερον εις το Μπαλούκ Παζάρ, δηλαδή την αγοράν ψαριών.

ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΣΑΝ ΠΡΟΒΑΤΑ

Εκεί κορίτσια 12-14 ετών επωλούντο όπως τα πρόβατα εις μίαν αγγλικήν εμποροπανήγυριν. Μερικά από αυτά ήσαν χωρίς και τα στοιχειοδέστερα ακόμη ενδύματα. Τρόμος και αγωνία τα είχε καταλάβει, εις τοιούτον βαθμόν ώστε παρίστανον την μάλλον αξιοθρήνητον εικόνα ανθρωπίνης δυστυχίας, την οποίαν είδον ποτέ εις την ζωήν μου, τοιαύτην ώστε μου είναι αδύνατον να την περιγράψω.

Τα έπιαναν και τα μετεχειρίζοντο με την προστυχιάν χασάπηδων εξεταζόντων αρνιά… Πολλά από τα παιδιά εκλείσθησαν εις χαρέμια, άλλα οδηγήθησαν εις δημόσιους ανηθίκους οίκους του Γαλατά, όπου συχνάζουν Τούρκοι, άλλα δε εξετίθεντο εις καφενεία και δημόσιους δρόμους…

Εις ένα σπίτι (στη Σμύρνη) είδον οκτώ έως δέκα Ελληνόπαιδας κατακειμένους εις το πάτωμα, αφού υπέστησαν την περιτομήν… Ένας φίλος μου ερχόμενος διά ξηράς από την Σμύρνην, εύρεν έν από τα παιδιά εις ένα χάνι. Το δυστυχισμένο με επιμονήν τον παρεκάλει να το σκοτώσει, διότι είχεν εκτεθεί εις την κτηνωδίαν των Τούρκων, οι οιποίοι διήρχοντο εκείθεν και ησθάνετο τοιαύτην κατάπτωσιν ηθικήν, ώστε δεν ήθελε να επιζήσει. Ευτυχώς, στις 19 Ιουνίου (ύστερα από 2 μήνες περίπου) η κτηνώδης μεταχείρησις εσταμάτησε και οι σκλάβοι δεν επωλούντο πλέον δημοσίως, όχι με χριστιανικήν επέμβασιν αλλά με μωαμεθανικήν, της Ασμά Σουλτάνας, αδελφής του Σουλτάνου. [..] Όταν ήμην εις την Σμύρνην επληροφορήθην ότι 25 από τα παιδιά αυτά εχρησιμοποιούντο δι’ ασέμνους σκοπούς εις μίαν οικίαν».

ΖΗΤΙΑΝΙΑ Ή ΠΟΡΝΕΙΑ

Μετά τη Σφαγή αναγκάσθηκαν να αφήσουν τους Μαστιχοχωρίτες αιχμαλώτους που κρατούσαν στη Χώρα, επειδή οι 600 που εστάλησαν από το Τσεσμέ δεν εγνώριζαν την εργασία παραγωγής της μαστίχης. Όχι, όμως, τις γυναίκες και παρθένες, όπως γράφει ο Γρηγόριος Φωτεινός.

Πολλά από τα αρπαγμένα παιδιά, χωρίς τη φυσική προστασία των γονιών τους και τη βοήθεια φιλικών προσώπων, έγιναν ζητιάνοι ή διάλεξαν την πορνεία για να επιζήσουν.

Στους κώδικες της Καλλιμασιάς, παρά το «ξερό» ύφος των νοταριακών πράξεων, διαφαίνεται ο πόνος των γονιών για τα χαμένα παιδιά, όπως και η κρυφή ελπίδα για τον γυρισμό τους. Οι φράσεις που χρησιμοποιούνται, συνήθως, είναι «όποτε φωτίσει ο άγιος θεός και έρτη» ή «όποτε φανή κανέναν αδέρφι από τη σκλαβιά». Η τελευταία αναφορά γραμμένη 46 χρόνια μετά την αρπαγή των παιδιών, ηλικιωμένων πια, με τη φράση «αν κατά περίσταση έλθη ο υιός ο σκλαβωμένος», φανερώνει πόσο υποβόσκει η ελπίδα του γονιού να συναντήσει το παιδί του.

Οι αναφορές για σκλαβωμένους που ακολουθούν, πρέπει να αποτελούν μόνο μέρος της σκληρής πραγματικότητας, αφού, για ευνόητους λόγους, η πλειοψηφία των σκλαβωμένων δεν αναγράφεται στους κώδικες. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και οι εξισλαμισμένοι Καλλιμασιώτες.

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΛΙΜΑΝΑΚΙ

Μια ακόμη ενδιαφέρουσα μαρτυρία από τον Γιάννη Μιχαλακόπουλο (29-8-1990)…

(Την παρακάτω διήγηση πληροφορήθηκα από τη γιαγιά μου Άρτεμη Κουτελάκη, ηλικίας σήμερα 93 ετών. Με τη σειρά της, αυτή την είχε ακούσει από τη θεία της Μαριγώ Ν. Πειθή, όταν η τελευταία ακόμα ζούσε και έτσι ήταν ακόμα ζωντανή η ανάμνηση των έργων του πατέρα της, καπετάν Νικολή Πειθή.)

«Αμέσως μετά την καταστροφή της Χίου, το 1822, αναπτύχθηκε δραστηριότητα στους κόλπους της χιακής παροικίας, στην Κωνσταντινούπολη, για εξαγορά μικρών παιδιών που είχαν αιχμαλωτισθεί απ’ τους Τούρκους και είχαν μεταφερθεί απ’ τη Χίο στην Πόλι. Σε μια δεύτερη φάση, τα παιδάκια αυτά («γενιτσαράκια») (!) φυγαδευόταν διά θαλάσσης πίσω στη Χίο. Ένας από τους Χιώτες πλοιάρχους, που ανέλαβαν το έργο αυτό, ήταν κι ο παππούς της γιαγιάς μου, Βρονταδούσης καπετάνιος Νικόλαος Πειθής.

Το (μυστικό) ταξίδι της επιστροφής τελείωνε συνήθως με αποβίβαση στον Άγιο Αιμιλιανό, το επίνειο της Καλλιμασιάς, που χαρακτηριζόταν για το λόγο αυτό «κρυφό λιμανάκι».

Ο «ΣΛΗΜΑΝ» ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ

Ο Δημήτρης Μελαχροινούδης γεννήθηκε το 1937 στην Καλλιμασιά Χίου, που βρίσκεται 13 χιλιόμετρα νοτίως της πρωτεύουσας του ακριτικού νησιού. Από τον επίνειο του Αγίου Αιμιλιανού αγναντεύει τα Ιωνικά παράλια, με τη Σμύρνη στο βάθος, έχοντας την ικανοποίηση πως έπραξε το καθήκον του ως πολίτης του πολιτισμού. Για 20 χρόνια, ως χαρισματικός πλοίαρχος του εμπορικού ναυτικού, τα μάτια του είδαν πολλούς ξένους τόπους και διάφορες κουλτούρες, αλλά η γενέθλια γη ζούσε παντού και πάντα μέσα του. Μετά τη συνταξιοδότησή του άρχισε να οργώνει τις ανεξερεύνητες μικρές ηπείρους της ιδιαίτερης πατρίδας του, βυθιζόμενος επί χιλιάδες ώρες στη βιβλιοθήκη Κοραή, συζητώντας με γέρους και γριές που υπήρξαν μάρτυρες γεγονότων και γνώστες λαογραφικών στοιχείων, δουλεύοντας ανιδιοτελώς σε πολιτιστικά σωματεία και προσφέροντα στα κοινά.

Καρπός της επίμοχθης ερευνητικής του ανασκαφής, στις διαστρωματώσεις της τοπικής γεωλογίας των γεγονότων αλλά και των ηθών, είναι το αρχειακό «Τα Διοικητικά της Χίου», καθώς και το πρόσφατο «Η Καλλιμασιά της Χίου», που τον αναδεικνύουν σε ένα σύγχρονο Σλήμαν της ιστορίας της Χίου!