Η Ελλάδα μέσα από τον Ζορμπά

Ειδικά στο εξωτερικό, το όνομά του είναι συνυφασμένο με τη σύγχρονη Ελλάδα: ο λόγος για τον Αλέξη Ζορμπά, τον ήρωα που ξεπήδησε από την πένα του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη. Ένας άλλος μεγάλος δημιουργός, ο Μιχάλης Κακογιάννης, τον μετέφερε στον κινηματογράφο, δίνοντας στον Άντονι Κουίν, τον Άλαν Μπέιτς και την Ειρήνη Παππά τα «κλειδιά» των πρωταγωνιστικών ρόλων. Πέρα όμως από την επιφανειακή πρώτη θέαση, τι έχει να μας προσφέρει η ταινία; Στο ερώτημα αυτό θα προσπαθήσει να απαντήσει η ιστορικά σχολιασμένη προβολή που θα πραγματοποιήσει το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς την ερχόμενη Παρασκευή, 17 Ιουνίου, στο Ιστορικό Αρχείο στον Ταύρο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς πως το έργο άλλαξε την εικόνα της Ελλάδας στο παγκόσμιο κοινό. Γαλάζιο του Αιγαίου και κατάμαυρο του πένθους, συρτάκι και θρήνος, καλή καρδιά και ματαιοδοξία, φαντασία και παθιασμένη εκδίκηση, υπερφίαλη επιμονή, δραματική και υπεραισιόδοξη διάθεση που εναλλάσσονται, συγκρότησαν τα βασικά συστατικά της ταυτότητας της ελληνικής φυλής, της ψυχής του καθαρόαιμου Έλληνα, που διαδόθηκε μεταπολεμικώς διεθνώς.

Δεκαετίες αργότερα, η ιστορικός Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, προτείνει τη θέαση της ταινίας ως συμβολή στις πνευματικές αναζητήσεις του μεταπολεμικού κόσμου. Διερευνά το πώς επηρέασε την εικόνα για τη σύγχρονη Ελλάδα ένα έργο που έκανε τον Ζορμπά συνώνυμο του Έλληνα. Στη φιλία των δύο κεντρικών ηρώων αναγνωρίζει το πάθος του δημιουργού «να ενώσει σώμα και πνέμα» ως θεραπεία για την ανθρώπινη απόγνωση. Εκτός από τον αέναο αγώνα να βρεθεί το νόημα της ζωής, ενδιαφέρει η ιστορική στιγμή που γέννησε τον «Ζορμπά».

Βιβλίο και ταινία μίλησαν στις μεταπολεμικές γενιές που έφεραν βαθιά τα σημάδια των θεωριών του 19ου και των παγκοσμίων πολέμων του 20ού αιώνα. Τι είπε με τόση πειστικότητα ο Ζορμπάς στις γενιές εκείνες; Μακριά από την παραπλανητική εικόνα της ψευδοφιλοσοφημένης καλοπέρασης που εξέπεμψε η μετέπειτα ανεξέλεγκτη τουριστική τυποποίηση του Ζορμπά, η ταινία στέκει αυθύπαρκτη, πέρα από την επιτυχία της, και αποκαλύπτεται ακόμα, όπως καθετί κλασικό. Μισό αιώνα μετά, ο Ζορμπάς δίνει έναν μίτο για να κατανοήσει ο θεατής από τη μια πλευρά το διαχρονικό νόημά του, και από την άλλη την εποχή του.