1 στα 20 παιδιά έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση

Της Πέννυς Κροντηρά

Ένα στα τρία παιδιά εκτίθεται σε κακοποίηση. Το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού σε έρευνα που διεξήχθη σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 15.000 παιδιών στην Ελλάδα 11, 13 και 16 ετών, περίπου το 48% των παιδιών –δηλαδή ένα στα 2 παιδιά– ανέφεραν ότι το τελευταίο δωδεκάμηνο έχουν εκτεθεί σε μία τουλάχιστον μορφή σωματικής βίας και το 5% ανέφεραν έκθεση σε πάνω από 7 ή 8 διαφορετικές μορφές σωματικής βίας. Το «Σπίτι του Παιδιού» αποτελεί το πρώτο Κέντρο Ημέρας για την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση παιδιών και εφήβων, θυμάτων κακοποίησης, παραμέλησης ή ενδοοικογενειακής βίας καθώς και παιδιά εμπλεκόμενα σε περιστατικά εκφοβισμού.

Το «Κ» συνομίλησε με τον πρόεδρο του οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού», κ. Κώστα Γιαννόπουλο και τον ψυχίατρο και επιστημονικά υπεύθυνο του «Σπιτιού του Παιδιού», κ. Γιώργο Νικολαΐδη για τις υπηρεσίες που προσφέρει το κέντρο. Πιο συγκεκριμένα, ο Κώστας Γιαννόπουλος είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Διεθνούς Κέντρου για τα Εξαφανισμένα και Σεξουαλικώς κακοποιημένα παιδιά (ICMEC) και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά του Σχολικού Εκφοβισμού. Ο ελληνικός οργανισμός είναι επίσης μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας για τα Εξαφανισμένα Παιδιά (Missing Children Europe), του Ευρωπαϊκού Δικτύου Eurochild, της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας για τα Παιδιά του Δρόμου (EFSC), του Διεθνούς Δικτύου Τηλεφωνικών Γραμμών (CHI), ενώ λειτουργεί από το 2010 το Ευρωπαϊκό Κέντρο Νοτιοανατολικής Ευρώπης για τα Εξαφανισμένα και Κακοποιημένα παιδιά (SEEC).

Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος, Διδάκτωρ του Ιατρικού Τμήματος Πατρών στη Δημόσια Υγεία, κάτοχος MSc στη Φιλοσοφία της Ψυχικής Διαταραχής του King’s College London (KCL) και ΜΑ στις Ψυχαναλυτικές Σπουδές του Πανεπιστημίου του Sheffield. Από τον Σεπτέμβριο του 2005 κατέχει τη θέση του Διευθυντή της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, και από τον Σεπτέμβριο του 2014 είναι Επιστημονικά Υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας «Το Σπίτι του Παιδιού» του οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Παράλληλα, είναι Εθνικός Αντιπρόσωπος της Ελλάδας αναφορικά με την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, στην Επιτροπή για την εφαρμογή της Συνθήκης του Lanzarotte και στο πρόγραμμα «Οικοδομώντας μια Ευρώπη με και για τα παιδιά» στο Συμβούλιο της Ευρώπης και Αντιπρόσωπος της χώρας στο Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τα θέματα κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών.

Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ BULLYING

Ο ορισμός του bullying περιλαμβάνει τρία στοιχεία: ασυμμετρία ισχύος ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη, την πρόθεση εκφοβισμού του θύματος και την επαναληψιμότητα της πράξης. Ο κ. Νικολαΐδης μας αναλύει τις παραμέτρους του φαινομένου: «Ο εκφοβισμός είναι μία επικύρωση εξουσίας, που αν απουσίαζαν οι παρατηρητές δεν θα υπήρχε. Για αυτό οι θεατές πρέπει να παρεμβαίνουν και να έχουν άποψη, ώστε να αποτρέπουν αυτές τις καταστάσεις. Σε περιόδους κρίσεις το bullying αυξάνεται. Επίσης, τα παιδιά αντιγράφουν την κοινωνία και τις παθογένειές της, όπως τον κοινωνικό και εθνικό ρατσισμό. Καθοριστικός είναι ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών που μας διδάσκουν ότι πρέπει να σεβόμαστε τα δικαιώματα του διπλανού μας, καθώς υπάρχουν κανόνες και όρια στο πλαίσιο της δημοκρατίας. Οι φορείς της σχολικής κοινότητας καθορίζουν την αρμονική ενδοσχολική συνύπαρξη. Το πρόβλημα δεν λύνεται τοποθετώντας έναν αστυφύλακα ή κοινωνικό λειτουργό σε ρόλο συμπεριφορικού «ράμπο» σε κάθε σχολείο. Ο σεβασμός δεν επιβάλλεται.»

Ένα πολύ σημαντικό θέμα μέσα στην οικογένεια είναι η άρνηση της παραδοχής του φαινομένου, μας λέει ο κ. Νικολαΐδης. «Τα συμπτώματα που παρουσιάζει ένα παιδί που έχει δεχθεί κακοποίηση ή bullying είναι η κοινωνική απομόνωση, παλινδρόμησης ανάπτυξης και στην πορεία μπορεί να βγάλει επιθετικότητα, πτώση των μαθητικών επιδόσεων. Στην περίπτωση της σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί να έχει μια διαταραγμένη σχέση με το σώμα του. Οι νέοι γονείς πολλές φορές συγκρατούνται να μη ρίξουν ξύλο στα παιδιά τους αλλά καταφεύγουν στη μορφή της ψυχολογικής βίας. Στην Ελλάδα του 2015 δεν τηρείται κανένα από τα δικαιώματα του παιδιού. Υπάρχει νομική κατοχύρωση αλλά όχι εσωτερική.»

ΚΑΚΟΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ

Ο κ. Νικολαΐδης μας αναλύει την ψυχολογία των παιδιών που έχουν εκτεθεί σε μορφές ψυχολογικής και σωματικής βίας. «Υπάρχουν οι άμεσες επιπτώσεις της έκθεσης ενός παιδιού σε μια τραυματική συνθήκη κακοποίησης αλλά υπάρχουν και καθυστερημένες. Μεγαλώνοντας στην εφηβεία και στην ενηλικίωση αυτά τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές. Για αυτό η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών αποτρέπει και μειώνει τέτοιες επιπτώσεις. Το κέντρο λειτουργεί από την 1^η Μαρτίου 2015. Μέχρι στιγμής έχουμε ξεπεράσει τα 50 περιστατικά. Σύμφωνα με έρευνες 1 στα 3 παιδιά εκτίθεται σε κακοποιητικές συμπεριφορές. Το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού σε έρευνα που διεξήχθη σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 15.000 παιδιών στην Ελλάδα 11, 13 και 16 ετών περίπου το 48% των παιδιών ανέφεραν ότι το τελευταίο δωδεκάμηνο έχουν εκτεθεί σε μία τουλάχιστον μορφή σωματικής βίας και το 5% ανέφεραν έκθεση σε πάνω από 7 ή 8 διαφορετικές μορφές σωματικής βίας, δηλαδή ένα στα 2 παιδιά. Και το πιο ανησυχητικό είναι ότι το 4,5% των παιδιών το τελευταίο δωδεκάμηνο πριν την έρευνα μας έλεγε ότι είχε μία τουλάχιστον εμπειρία έκθεσης σε σεξουαλική βία που είχε και σωματική επαφή. Το 1 στα 20 παιδιά έχει εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης και είναι τρομακτικό, καθώς ο καθένας μας στο περίγυρό του γνωρίζει 20 παιδιά, αλλά δεν μας πάει το μυαλό ότι έχει δεχτεί τέτοια εμπειρία. Τη στιγμή που την ίδια χρονική περίοδο στις ίδιες περιφέρειες το σύνολο των υπηρεσιών και των φορέων είτε του κυβερνητικού είτε του μη κυβερνητικού χώρου είτε του τομέα της Υγείας, Πρόνοιας, Δικαιοσύνης, Αστυνομίας για τη μεν σωματική βία έβλεπαν το 0,18% των παιδιών, τη δε σεξουαλική 0,07%.»

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΕΡΑΣ

Ο κ. Νικολαΐδης αναφέρει: «Στο κέντρο αντιμετωπίζουμε παιδιά που είτε φιλοξενούνται σε δομές φιλοξενίας του “Χαμόγελου” είτε σε άλλων κρατικών ή μη κυβερνητικών οργανισμών είτε παιδιά που διαμένουν με τις οικογένειές τους ή ανάδοχες. Κοινός παρανομαστής είναι ότι τα παιδιά αυτά έχουν εκτεθεί σε κάποιο είδος ψυχοτραυματικής συνθήκης (ψυχολογικής, σωματικής, σεξουαλικής) που τα θυματοποιεί στην οικογένεια, στη γειτονιά ή στο σχολείο. Αυτές οι συνθήκες παράγουν ψυχοπαθολογικές συμπεριφορές. Το Κέντρο Ημέρας είναι το πρώτο κέντρο στην Ελλάδα με εξειδίκευση. Στελεχώνεται από εμένα που είμαι επιστημονικά υπεύθυνος, τρεις παιδοψυχίατρους, τρεις κλινικούς ψυχολόγους, κοινωνική λειτουργό, εργοθεραπευτή, λογοθεραπεύτρια, ειδική παιδαγωγό και δύο διοικητικούς υπαλλήλους. Στο Κέντρο Ημέρας παρέχουμε μια σειρά από θεραπευτικές υπηρεσίες που προέρχονται έπειτα από διαγνωστική αξιολόγηση για να δούμε ποιες είναι οι κλινικές ανάγκες του παιδιού και της οικογένειας. Η κάθε περίπτωση συζητείται συλλογικά και εφαρμόζεται ατομικά. Η πολυεπιστημονικότητα του είναι πολύ σημαντική. Με βάση αυτό καταρτίζεται ένα ατομικό σχέδιο για κάθε παιδί που είναι προσαρμοσμένο στις δικές του ανάγκες.»

Ο χώρος των 300 τ.μ. είναι διαμορφωμένος με τρόπο φιλικό προς το παιδί. «Σε ένα παιδί αν του φερθείς σαν να είναι υπεύθυνο τότε δείχνει και αυτό υπευθυνότητα. Εκτός από τα παιδιά δεχόμαστε γονείς, καθηγητές και επαγγελματίες ψυχικής υγείας και πρόνοιας που αντιμετωπίζουν τέτοια περιστατικά, αλλά ταυτοχρόνως απευθυνόμαστε και εμείς σε σχολεία. Το Κέντρο είναι ανοιχτό από τις 09.00 το πρωί ως τις 21.00 το βράδυ, όλες τις εργάσιμες ημέρες. Για να μπορέσουμε να αρχίσουμε τη συνεργασία με ένα παιδί απαιτείται να δώσει την έγκρισή του ο γονέας ή αυτός που έχει νόμιμα την επιμέλεια, εκτός αν κατ΄εξαίρεση δοθεί άδεια από εισαγγελέα. Άλλωστε δεν συνεργαζόμαστε μόνο με το παιδί αλλά και με τον γονέα. Αν δεν δουλέψεις και με το φροντιστικό σύστημα δεν μπορείς να σταματήσεις μια παθολογική συμπεριφορά», μας ενημερώνει ο κ. Νικολαΐδης.

«ΜΕΓΑΛΩΣΑΜΕ 800 ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ “ΧΑΜΟΓΕΛΟ”»

Το «Χαμόγελο του Παιδιού» έχει συμπληρώσει 19 χρόνια συνεχούς παρουσίας και έχει γίνει σημείο αναφοράς στο πεδίο της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού, καθώς έχει αναπτύξει ένα ευρύ πλέγμα υπηρεσιών και πρακτικών με σκοπό την προστασία των παιδιών και των οικογενειών σε κίνδυνο. Αυτή τη στιγμή «Το Χαμόγελο του Παιδιού» φιλοξενεί 380 παιδιά, έχει μεγαλώσει 800 παιδιά και έχει πει «όχι» λόγω αδυναμίας χώρου σε 1500 παιδιά, μας εξηγεί ο κ. Γιαννόπουλος. « “Το Χαμόγελο του Παιδιού” ασχολείται με την κακοποίηση από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησε την προσπάθειά του. Όμως το να σε πονάει, να σε νοιάζει και να είσαι υπερευαίσθητος δεν φτάνει καθώς χρειάζεται και επιστημονική κάλυψη των παιδιών που κακοποιούνται. Ξεφεύγοντας από το συναίσθημα που σου δημιουργείται βλέποντας πόσα παιδιά βασανίζονται από τους ίδιους τους γονείς ή από τρίτους προσπαθήσαμε με τον κ. Νικολαΐδη να καλύψουμε τις ανάγκες των παιδιών που δεν ικανοποιούνται από την κοινωνία. Δεν φτάνει μόνο η σίτιση και το σύστημα από το κράτος που παρέχει συμβουλές ψυχικής ισορροπίας. Πολλές φορές αναγκαζόμασταν να πηγαίνουμε σε ιδιωτικά κέντρα με πολλά έξοδα. Τότε αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε ένα εξειδικευμένο κέντρο που ασχολείται με θέματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης και ενδοσχολικής βίας. Η ψυχή των παιδιών που κακοποιούνται είναι ευάλωτη και στην ενδοοικογενειακή βία τα παιδιά δικαιολογούν τους γονείς τους, επειδή τους αγαπούν. Όσον αφορά το bullying δεν υποστηρίζουμε τα παιδιά-θύματα αλλά και τα παιδιά που δημιουργούν αυτή την κατάσταση. Μεγαλώνοντας τόσα χρόνια παιδιά έχουμε εκτός από αυτά που παίρνουν βία και αυτά που δίνουν βία. Δεν μπορείς να ακυρώσεις ένα παιδί που παρουσιάζει εχθρική συμπεριφορά όταν μέχρι χθες έτρεχε από ίδρυμα σε ίδρυμα και να του κολλήσεις το στίγμα ότι είναι παραβατικός. Το θέμα δεν είναι ούτε εισαγγελικό ούτε αστυνομικό είναι ενδοσχολικό.»

Δεχτήκαμε 280.000 κλήσεις το 2014

Η ηθική αρχή της «Εθνικής τηλεφωνικής Γραμμής για τα παιδιά SOS 1056» που είναι μέλος ενός διεθνούς δικτύου ακολουθεί το μότο που λέει «μίλησε εμπιστευτικά και εμείς θα σε ακούσουμε, χωρίς να χρειάζεται να πεις το όνομά σου», μας δηλώνει ο κ. Γιαννόπουλος. «Πολλές φορές καλούν παιδιά που λένε ότι θέλουν μία συμβουλή για “φίλους” τους, ώστε να μη φανερώνουν τη δική τους εμπλοκή με το πρόβλημα. Πέρυσι το τηλεφωνικό κέντρο δέχτηκε 280.000 κλήσεις. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η γραμμή λειτουργεί μόνο με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους 24 ώρες το 24ωρο. Στο Κέντρο Ημέρας “Το Σπίτι του Παιδιού” στο πλαίσιο της Φιλικής δικαιοσύνης τα παιδιά δεν χρειάζεται να περνούν από ακροαματικές διαδικασίες που είναι ιδιαιτέρως τραυματικές για την ήδη επιβαρυμένη ψυχολογία τους, αλλά μέσα σε ειδικό χώρο που διαθέτουμε (με κάμερα παρακολούθησης) η δικαστική αρχή και η αστυνομική μπορούν να καταγράψουν τα στοιχεία και τη μαρτυρία του κακοποιημένου παιδιού μέσω ερωτήσεων που απευθύνει κρατικός λειτουργός σε διαλογική διαδικασία με το παιδί. Το “Κέντρο Ημέρας” παραχωρεί τον χώρο του στην ανακριτική αρχή και έπειτα η μαγνητοσκοπημένη κασέτα με τη μαρτυρία θα στέλνεται στις αρχές της Δικαιοσύνης. Έχουμε περιστατικά παιδιών που λόγω της καθυστέρησης των ακροαματικών διαδικασιών η υπόθεσή τους εκκρεμούσε για 4 και παραπάνω χρόνια και στο τέλος τα παιδιά απογοητευμένα και κουρασμένα απέσυραν τις κατηγορίες προς τους θύτες. Όσον αφορά το bullying είναι μια ενδοσχολική υπόθεση στην οποία πρέπει να θωρακιστεί ο εκπαιδευτικός για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τα παιδιά που είναι ανήλικα και δεν έχει κανένα ρόλο ο εισαγγελέας ή η Αστυνομία. Δεν μπορούμε να στιγματίζουμε τα παιδιά και να τα αποβάλλουμε από τα σχολεία παρά να κάθονται όλοι οι εμπλεκόμενοι και να λύνουν το πρόβλημα. Ο εκπαιδευτικός έχει ενωτικό ρόλο.»

«ΣΥΝΕΝΟΧΗ Η ΣΙΩΠΗ»

Ο κ. Γιαννόπουλος μέσω του «Κ» απευθύνει μήνυμα προς τους αναγνώστες: «Με την ευκαιρία που μου δίνεται, θα ήθελα να τονίσω πως η σιωπή είναι συνενοχή! Προτρέπω τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς καθώς και τα ίδια τα παιδιά να λύσουν τη σιωπή τους, εφόσον γνωρίζουν ότι κάποιο παιδί αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα, να καλέσουν στη Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 και να μιλήσουν με το εξειδικευμένο προσωπικό μας. Τα παιδιά πρέπει να βλέπουν ότι υπάρχει μέλλον κι εμείς είμαστε εδώ για να τους το εξασφαλίσουμε! Το 2014 μέσω των δράσεών μας υποστηρίχθηκαν 82.802 παιδιά και οι οικογένειές τους πανελλαδικά! Ενώ μέσα στα 20 χρόνια δράσης μας στηρίξαμε 975.307 παιδιά και τις οικογένειές τους. Και μην ξεχνάτε πως πίσω από κάθε αριθμό, κρύβεται ένα παιδί»!