«Πατρίδα μας η γλώσσα» – Μιλούν στο «Καρφί» η Κική Δημουλά και ο Χρήστος Χωμενίδης

Tης Πέννυς Κροντηρά

Η νέα μόδα γραφής στο διαδίκτυο που έχει κατακλύσει την Ελλάδα είναι τα «greeklish» (γραφή της ελληνικής γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες). Μάλιστα, η επιβολή της αγγλικής γλώσσας ως επίσημη διάλεκτος διεθνούς συνεννόησης σε συνάρτηση με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης τείνουν να εξαφανίσουν τις διάφορες ξένες γλώσσες, αλλοιώνοντας την εθνική ταυτότητα των χωρών. Για την προστασία, λοιπόν, της γλωσσικής πολυμορφίας και τη διάσωση των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών η Unesco καθιέρωσε την 21^η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα της Μητρικής Γλώσσας. Αφορμή για την υιοθέτησή της το 1999 από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO στάθηκε η Σφαγή της Ντάκα στις 12 Φεβρουαρίου του 1952, όταν φοιτητές του Ανατολικού Πακιστάν (σημερινού Μπανγκλαντές) ξεσηκώθηκαν για να εμποδίσουν την κατάργηση της γλώσσας τους «Μπενγκάλι» και την υιοθέτηση της επίσημης πακιστανικής «Ουρντού». Η Αστυνομία έπνιξε τη διαμαρτυρία τους στο αίμα.

Το «Κ» επικοινώνησε με τη διακεκριμένη και πολυβραβευμένη ποιήτρια Κική Δημουλά και ζήτησε μία δήλωσή της για την Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας. «Δεν ξέρω που ακριβώς στοχεύει η ερώτηση, για αυτό και περιορίζω την απάντησή μου σε ότι υποθέτω. Έστω και αν παρανοώ αυτές οι δύο λέξεις διατηρούν αμετακίνητη την ιερότητα της σημασίας τους. Η μητρική γλώσσα δεν διδάσκεται, είναι μία γλώσσα δεμένη μονίμως με τον ομφάλιο λώρο της φύσης και τρέφεται από τον ίδιο μαστό, από τον οποίο θηλάζουν η ύπαρξη και το αίσθημα εκείνο που διαθέτει το μεγαλύτερο και το πλέον ανεξάντλητο και εύηχο φωνήεν που είναι η αγάπη. Μιλώ για την έμφυτη μητρική αγάπη. Οι άλλες πολλές αγάπες μιλούν η κάθε μια δική τους γνωστή και άγνωστη εν πολλοίς σε εμάς γλώσσα. Πέρα από αυτό, η μητρική γλώσσα είναι η ταυτότητα μέσω της οποίας πιστοποιείται η πατρίδα μας. Δεν είναι βέβαια ξεκαθαρισμένο ότι η πατρίδα μας, μας αγαπάει όλους σαν γνήσια παιδιά της, ενώ εμείς τα παιδιά της την αγαπάμε σαν μάνα μας και τη θέλουμε όλη δική μας.» Μερικές από τις διακρίσεις που έχει λάβει η Κική Δημουλά είναι το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (Prix Européen de Littérature), για το σύνολο του έργου της και ο Χρυσός Σταυρός του Tάγματος της Tιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.

ΈΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΛΕΜΕ 150.000 ΛΕΞΕΙΣ

Η ελληνική γλώσσα είναι μία από τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (αρχαία Ινδική, γερμανική, σλαβική,ιταλική).Μάλιστα, κατέχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στις 2.700 γλώσσες του κόσμου, καθώς έχει επηρεάσει σημαντικά τις άλλες γλώσσες, τόσο στην πολιτική, όσο και στους επιστημονικούς όρους, στις τέχνες, στη φιλοσοφία, στο θέατρο. Στην ελληνική γλώσσα, έχουμε γραπτά κείμενα από τον 15ο αιώνα π.Χ. μέχρι σήμερα. Στην αρχαιότητα η ελληνική διάλεκτος υπήρξε η κύρια γλώσσα επικοινωνίας στη Μεσόγειο και στη Νότια Ευρώπη, κυρίως εξαιτίας του πλήθους των αποικιών που είχαν ιδρυθεί από τους Έλληνες στις ακτές της Μεσογείου και έφτασε να είναι η γλώσσα του εμπορίου μέχρι τα τέλη της Αλεξανδρινής περιόδου. Όπως γράφει ο Ρωμαίος Οράτιος «Η Ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη με μία γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα».

Η ελληνική σήμερα αποτελεί τη μητρική γλώσσα περίπου 12 εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως στην Ελλάδα και την Κύπρο. Αποτελεί επίσης τη μητρική γλώσσα αυτοχθόνων πληθυσμών στην Αλβανία, τη Βουλγαρία, την ΠΓΔΜ, την Ιταλία και την Τουρκία. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός ανθρώπων που μιλούν ελληνικά ως πρώτη ή δεύτερη γλώσσα είναι γύρω στα 25 εκατομμύρια και είναι μία από τις 23 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει πάνω από 150.000 λέξεις. Λέξεις, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο παραμένουν χωρίς εννοιολογική απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες. Η Αγγλική γλώσσα έχει 490.000 λέξεις από τις οποίες 41.615 λέξεις προέρχονται από την Ελληνική γλώσσα (βιβλίο Γκίνες). Μάλιστα, το λεξικό Larousse παραθέτει ενδεικτικά πίνακα ελληνικών λέξεων της Γαλλικής για να βοηθήσει τον Γάλλο αναγνώστη!

 

«Να επανέλθει η διδασκαλία των αρχαίων»
ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ «Κ» Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ

Το «Κ» μίλησε με τον καταξιωμένο Έλληνα πεζογράφο, Χρήστο Χωμενίδη για τη σημασία της διατήρησης και προφύλαξης της μητρικής μας γλώσσας που οδηγεί με τη σειρά της στη διαιώνιση του πολιτισμού μας. Ο Χρήστος Χωμενίδης έχει εκδώσει εφτά μυθιστορήματα και τρεις συλλογές διηγημάτων. Συνολικά τα βιβλία του έχουν πουλήσει περισσότερα από 400.000 αντίτυπα και έχουν λάβει εγκωμιαστικές κριτικές. Έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, στα ιταλικά, στα λιθουανικά, στα τουρκικά και στα εβραϊκά. Ακόμα, έχει αρθογραφήσει στις μεγαλύτερες ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά και επί μια σχεδόν δεκαετία είχε δική του εκπομπή στο ραδιόφωνο.

Ο κ. Χωμενίδης απορρίπτει τη διαδικασία ανάδειξης της ελληνικής γλώσσας ως ανώτερη των υπολοίπων, καθώς αρκείται στην πλούσια ιστορική της διαδρομή.«Το εάν η ελληνική γλώσσα είναι ανάδελφη, μοναδική στον κόσμο, ανώτερη ή ακόμα και ιερή –όπως με στόμφο ισχυρίζονται διάφοροι– έχει για μένα δευτερεύουσα σημασία. Ρίγος μου προκαλεί το γεγονός ότι τα ελληνικά μιλιούνται χωρίς διακοπή απ’ τους μυκηναϊκούς τουλάχιστον καιρούς. Ότι απ’ το λεξιλόγιο των ομηρικών επών ένα μεγάλο ποσοστό επιβιώνει έως τις μέρες μας. Η κοινή γλώσσα άλλωστε και ο κοινός γεωγραφικός τόπος, η ίδια θάλασσα, ο ίδιος ουρανός, είναι που μας συνδέει με τους αρχαίους Έλληνες ασφαλέστερα από κάθε dna. Δεν ξέρω εάν λέξεις όπως «φιλότιμο» ή «λεβεντιά» δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλες γλώσσες. Μεταξύ μας πολύ αμφιβάλλω. Οι Βρεττανοί –για παράδειγμα– έδειξαν εξαιρετική λεβεντιά υπερασπίζοντας την πατρίδα τους από την εναέρια χιτλερική εισβολή το 1940. Οι Γερμανοί πάλι, διαθέτουν κατ’ εξοχήν εργασιακό τουλάχιστον φιλότιμο. Κάποιες λέξεις πρέπει να έχουν που να αποδίδουν αυτά τους τα χαρακτηριστικά.»

ΔΕΝ ΜΕ ΤΡΟΜΑΖΟΥΝ ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΚΑΙ GREEKLISH

Όσον αφορά την κρίση ταυτότητας και αλλοίωσης που περνά η ελληνική γλώσσα τα τελευταία χρόνια, ο κ. Χωμενίδης μας εξηγεί: «Δεν ξέρω επίσης εάν το γεγονός πως η ελληνική γλώσσα είναι προφανώς από τις πλουσιότερες του κόσμου –γεγονός αναμενόμενο αφού μιλιέται επί τόσες χιλιετίες– μπορεί να μας παρηγορήσει για τη γλωσσική πενία των σημερινών Ελλήνων.

Συνέβη, νομίζω, το εξής: Το περίφημο «γλωσσικό ζήτημα», το οποίο διέθετε έντονες κοινωνικές διαστάσεις, προκάλεσε ρήγμα μεταξύ δημοτικής και καθαρεύουσας. Όσο επιβαλλόταν δια ροπάλου η καθαρεύουσα, η χυμώδης γλώσσα του λαού τελούσε υπό απαγόρευση. Όταν, το 1975, θριάμβευσε επιτέλους η δημοτική, η καθαρεύουσα ετέθη στο περιθώριο. Ο δημόσιος αλλά και ο ιδιωτικός μας λόγος αποκήρυξε μετά βδελυγμίας τον λεξιλογικό πλούτο που επεβίωνε από παλαιότερες εποχές. Οι γηραιότεροι, ασχέτως εγκύκλιας μόρφωσης, χάρη κυρίως στην εκκλησία, έχουν μιαν έκφραση πολύ πιο πεποικιλμένη και πολύ πιο ακριβή. Αρκεί να παρατηρήσεις με πόσο περισσότερες αποχρώσεις μιλάνε οι σημερινοί ενενηντάρηδες.

Δεν με τρομάζουν –παρά ταύτα– ούτε οι νεολογισμοί ούτε καν τα greeklish. Πιστεύω πως η γλώσσα έχει αντοχή, αφομοιώνει ό,τι της είναι αναγκαίο και αποβάλλει, σε βάθος χρόνου, τα περιττά και τα ακαλαίσθητα. Σε ό,τι αφορά την αποτύπωσή της, ας μην ξεχνάμε ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος έγραψε τη «Θυσία του Αβραάμ» σε περίφημα ελληνικά πλην στο λατινικό αλφάβητο.»

ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ;

Η ρίζα του προβλήματος της γλωσσικής πενίας έγκειται κατά τον ίδιο στον λειτουργικό αναλφαβητισμό. «Εκείνο που ειλικρινά με ανησυχεί είναι το επίπεδο της διδασκαλίας των ελληνικών στη στοιχειώδη και στη μέση εκπαίδευση. Δεν έχω πλήθος προσλαμβάνουσες, καθώς ούτε δάσκαλος είμαι ούτε μαθητής. Έχω σχηματίσει εν τούτοις την εντύπωση πως η διαβόητη «αποεντατικοποίηση», που επικρατεί ως δόγμα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει κάνει τεράστια ζημιά. Θεωρώ εξαιρετικά αρνητικό φαινόμενο ένας μαθητής γυμνασίου να κομπιάζει διαβάζοντας ένα κείμενο. Ή να είναι εξόφθαλμα ανορθόγραφος. Φοβάμαι πως αντιμετωπίζουμε ήδη στην Ελλάδα το φαινόμενο του λειτουργικού αναλφαβητισμού. Πως συμπολίτες μας νεαρής ηλικίας έχουν τελειώσει μεν το σχολείο, δεν έχουν δε τη στοιχειώδη άνεση στον χειρισμό της γλώσσας. Το ζήτημα είναι βαθιά πολιτικό.

Εάν γινόμουν υπουργός Παιδείας, θα έσπευδα να εντατικοποιήσω τις σπουδές στο δημοτικό και στο γυμνάσιο. Θα επανέφερα τη διδασκαλία των αρχαίων. Θα εξοικείωνα τα παιδιά με τη γλώσσα των Ευαγγελίων. Φιλοδοξία μου θα αποτελούσε να ηχεί σε λίγα χρόνια σαν κακό αστείο ότι ο Παπαδιαμάντης χρειάζεται μετάφραση.

Για καλή τύχη, δική σας και δική μου, ουδεμία φιλοδοξία έχω να γίνω υπουργός.»