Η ιστορία της ΕΕ: Από τον έμπορο κονιάκ στο… μεθύσι του δανεισμού

Πώς φτάσαμε από το όραμα του Ζαν Μονέ στο ντόμινο της κρίσης

Tης Πέννυς Κροντηρά

«Η Ελλάδα είναι η Ευρώπη» είναι το σύνθημα των τελευταίων ημερών. Αν και το δημοψήφισμα έφερε σε αντίπαλα στρατόπεδα τους πολίτες, εντούτοις κανείς δεν δύναται να αμφισβητήσει την συμβολή της Ελλάδας στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε ως αντίβαρο στον φόβο ενός 3ου Παγκοσμίου Πολέμου που θα ταλαιπωρούσε την γηραιά ήπειρο.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, στις 19 Σεπτεμβρίου του 1946 από τη θέση του αρχηγού της αντιπολίτευσης απευθύνει κάλεσμα προς τις χώρες της ηπείρου ώστε να δημιουργηθούν οι «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Η ευρωπαϊκή ενότητα ήταν το μεγάλο διακύβευμα. «Δεν θα υπάρξει ειρήνη για την Ευρώπη, αν τα κράτη συνεχίσουν να βασίζονται στην εθνική κυριαρχία. Οι χώρες της Ευρώπης είναι πολύ μικρές για να εγγυηθούν στους πολίτες τους την αναγκαία ευημερία και την κοινωνική πρόοδο. Τα κράτη της Ευρώπης θα πρέπει να επιλέξουν τη συνεργασία και την ομοσπονδιακή μορφή» κήρυττε ο Γάλλος δημόσιος υπάλληλος Ζαν Μονέ (1888-1979), ο οποίος θεωρείται ο εμπνευστής της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.

Ο Γάλλος οικονομικός και πολιτικός σύμβουλος Ζαν Μονέ ήταν ο εμπνευστής του «σχεδίου Σουμάν», που προέβλεψε τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης.

Καταγόταν από την περιοχή του Κονιάκ στη Γαλλία και σε ηλικία 16 ετών ταξίδεψε στο εξωτερικό ως έμπορος κονιάκ και αργότερα
ως τραπεζίτης. Στη διάρκεια και των δύο παγκοσμίων πολέμων, είχε υψηλές θέσεις στον τομέα του συντονισμού της βιομηχανικής παραγωγής στη Γαλλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Με την ιδιότητα του ανώτατου συμβούλου της γαλλικής κυβέρνησης, ο Μονέ ήταν ο βασικός εμπνευστής της περίφημης «Διακήρυξης Σουμάν» της 9ης Μαΐου 1950, που οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και, ως εκ τούτου, θεωρείται
η «ληξιαρχική πράξη γέννησης» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ

Στις 9 Μαΐου 1950 τέθηκαν τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το Γάλλο υπουργό Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν, ο οποίος υπέβαλε πρόταση για συνδιαχείριση από τη Γαλλία και τη Δυτική Γερμανία της βιομηχανίας του άνθρακα και του χάλυβα. Με αυτό τον τρόπο καμία χώρα δεν θα μπορούσε να κινητοποιεί τις ένοπλες δυνάμεις της, χωρίς να το γνωρίζουν οι υπόλοιπες χώρες. Συνεπώς, καλλιεργήθηκε κλίμα εμπιστοσύνης και εκτονώθηκαν οι εντάσεις που είχαν δημιουργηθεί. Μάλιστα, η 9η Μαΐου γιορτάζεται ως Παγκόσμια Ημέρα της Ευρώπης. Στις 18 Απριλίου 1951 υπογράφεται η Συνθήκη των Παρισίων και στις 23 Ιουλίου 1952 τίθεται σε ισχύ η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) με μέλη τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία. Η ΕΚΑΧ έπαυσε να ισχύει στις 23 Ιουλίου 2002.

Το επόμενο βήμα έγινε στις 25 Μαρτίου 1957 με την προσχώρηση των έξι προαναφερθεισών χωρών στη Συνθήκη της Ρώμης. Σύμφωνα με αυτή τη Συνθήκη, δημιουργούνται δύο νέοι πυλώνες, που προωθούν τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς: η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ), που αφορά θέματα πυρηνικής ενέργειας και συνεργασίας, και η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), που θεμελίωσε την τελωνειακή ένωση. Την 1η Ιουλίου 1967 οι ΕΚΑΧ, ΕΚΑΕ και ΕΟΚ με την υπογραφή της Συνθήκης Συγχώνευσης των Βρυξελλών ενώθηκαν στην ενιαία Ευρωπαϊκή Κοινότητα, που το 1993 μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα πρώτα ευρωπαϊκά όργανα που δημιουργήθηκαν με τη συγχώνευση ήταν: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Συνθήκη των Βρυξελλών καταργήθηκε το 1999 με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ.

1981: Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Από το 1973 έως το 1990 πολλές χώρες προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Αναλυτικότερα, την 1η Ιανουαρίου 1973 η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία γίνονται μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Μάλιστα, το πρώτο δημοψήφισμα για την προσχώρηση μιας χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το διεξήγαγε η Νορβηγία, που, παρότι είχε υπογράψει για την ένταξη, δεν έγινε δεκτή από τους πολίτες της. Τα κράτη-μέλη, σε μια κίνηση αλληλεγγύης, αποφασίζουν την ίδρυση του Eυρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης. Το έργο του Ταμείου αφορά τη μεταφορά χρημάτων από τις πλούσιες στις φτωχές περιφέρειες για τη βελτίωση του οδικού άξονα, της επικοινωνίας, την προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης.

Την 1η Ιανουαρίου 1981 εντάσσεται και η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ενώ το 1986 συμμετέχει η Ισπανία και η Πορτογαλία. Έπειτα από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, το 1990 εισέρχεται και η ενωμένη Γερμανία.

Στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, το 1985, υπεγράφη μεταξύ του Βελγίου, της Γερμανίας, της Γαλλίας, του Λουξεμβούργου και των Κάτω Χωρών η Συμφωνία του Σένγκεν. Η Συμφωνία προέβλεπε τη σταδιακή κατάργηση των συστηματικών συνοριακών ελέγχων μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών. Στις 26 Μαρτίου 1995 τίθεται εν ισχύ η Συμφωνία του Σένγκεν σε επτά χώρες: Bέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο και Πορτογαλία. Οι υπήκοοι των κρατών-μελών μπορούν να ταξιδεύουν μεταξύ αυτών των χωρών ελεύθερα, χωρίς έλεγχο διαβατηρίων στα σύνορα. Μέχρι σήμερα έχουν προσχωρήσει πολλές χώρες.

Ακόμα, το 1986 σχεδιάστηκε ευρωπαϊκή σημαία, ενώ υπεγράφη η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (Συνθήκη του Λουξεμβούργου), που προωθούσε τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ

Το 1992 υπογράφεται η Συνθήκη του Μάαστριχτ, δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Ένωση και εισάγονται νέες μορφές συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη-µέλη. Αυτές αφορούν θέματα άμυνας, δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων. Κάποια εξ αυτών που οδηγούν στην πολιτική ένωση είναι: η ιθαγένεια, η κοινή πολιτική εξωτερικών και εσωτερικών υποθέσεων. Εμπνευστές και αρχιτέκτονές της θεωρούνται οι Χέλμουτ Κολ και Φρανσουά Μιτεράν. Οι ηγέτες των κρατών-μελών της ΕΕ οραματίζονται την οικονοµική και νοµισµατική Ένωση, µε ενιαίο νόµισµα που την κυκλοφορία του θα εποπτεύει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, σε βάθος δεκαετίας.

Την 1η Ιανουαρίου 1993 εφαρμόζεται η ενιαία αγορά. Οι τέσσερις συνιστώσες της είναι: η ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων, των υπηρεσιών, των προσώπων και των κεφαλαίων. Την 1η Ιανουαρίου 1995 προσχωρούν η Aυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία. Στις 17 Ιουνίου 1997 υπογράφεται η Συνθήκη του Άμστερνταμ, που εξελίσσει τα επιτεύγματα της Συνθήκης του Μάαστριχτ και ορίζει τη μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ με μεγαλύτερη διαφάνεια, την ενίσχυση της Ευρώπης στον κόσμο και τη διάθεση μεγαλύτερων κονδυλίων για την απασχόληση και τα δικαιώματα των πολιτών.

Το κοινό νόμισμα

Στις 13 Δεκεμβρίου 1997 εξετάζεται από τα κράτη-μέλη η προσχώρηση στην ΕΕ δώδεκα χωρών. Αυτές είναι οι: Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχική Δημοκρατία, Κύπρος και Μάλτα. Την 1η Ιανουαρίου 1999 το ευρώ υιοθετείται από έντεκα χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία και Φινλανδία) στη λεγόμενη ευρωζώνη, αλλά χρησιμοποιείται μόνο για εμπορικές και χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Το 2001 προσχωρεί στην ευρωζώνη και η Ελλάδα, ενώ το 2002 το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα κυκλοφορεί και σε φυσική μορφή σε ολόκληρη την ΕΕ. Ο αριθμός των κερμάτων που τίθενται σε κυκλοφορία υπερβαίνει τα 80 δισ. Το 2007 η Σλοβενία μπαίνει στο ευρώ, το 2008 η Κύπρος και η Μάλτα, το 2009 η Σλοβακία, το 2011 η Εσθονία, το 2014 η Λετονία και το 2015 η Λιθουανία.

Η μελλοντική αύξηση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε 25 κάνει επιτακτική την ανάγκη μεταρρύθμισης των θεσμικών οργάνων της. Η Συνθήκη την Νίκαιας, που υπογράφηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2001, τίθεται σε ισχύ την 1η Φεβρουαρίου 2003 και ορίζει την τροποποίηση της σύνθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον επανακαθορισμό του συστήματος ψηφοφορίας στο Συμβούλιο. Την 1η Μαΐου 2004 η Λετονία, η Λιθουανία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Τσεχική Δημοκρατία, η Κύπρος και η Μάλτα προσχωρούν στην ΕΕ. Το τέλος της διχοτόμησης της Ευρώπης που είχε αποφασιστεί από τις μεγάλες δυνάμεις πριν από 60 χρόνια στη Γιάλτα είναι πραγματικότητα.
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

Στις 29 Οκτωβρίου 2004, τα 25 κράτη-μέλη υπογράφουν στη Ρώμη τη Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης. Στόχος της θέσπισης Συντάγματος ήταν η αλλαγή στο θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με πιο διευρυμένες αρμοδιότητες, ενώ προβλεπόταν η δημιουργία του αξιώματος του Ευρωπαίου υπουργού Εξωτερικών. Ο χρόνος κύρωσης του Συντάγματος από τα 25 κράτη-μέλη ήταν τα δύο έτη. Η συνθήκη, όμως, λόγω πολλών αμφισβητήσιμων άρθρων δεν επικυρώθηκε ποτέ – από τις τέσσερις χώρες Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ισπανία και Γαλλία που έκαναν δημοψήφισμα στο εσωτερικό τους, η Γαλλία και η Ολλανδία ψήφισαν κατά. Μέχρι τον Ιούνιο του 2006, τα 15 από τα 25 κράτη της ΕΕ είχαν κυρώσει τη συνθήκη, με αποτέλεσμα την αδυναμία ισχύος της.

Το 2007 μπήκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009, συγχωνεύτηκαν πλήρως οι Τρεις Πυλώνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ευρωπαϊκή Kοινότητα (EK), Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (KEΠΠA) και η Δικαιοσύνη και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΔEY). Η Συνθήκη της Λισαβόνας αποσαφηνίζει ποιες εξουσίες: ανήκουν στην ΕΕ, είναι κοινές για την ΕΕ και τα κράτη-μέλη της, ανήκουν στα κράτη μέλη της ΕΕ. Θεσπίστηκε ο θεσμός του μόνιμου προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με θητεία δυόμισι ετών, νέο διπλωματικό σώμα της ΕΕ, και μεγάλωσαν οι αρμοδιότητες στον ύπατο εκπρόσωπο της Ένωσης. Στόχος ήταν να γίνει η ΕΕ πιο δημοκρατική, πιο αποτελεσματική και πιο ικανή να αντιμετωπίζει παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η ασφάλεια και η αειφόρος ανάπτυξη. Η τελευταία χώρα που έγινε κράτος-μέλος το 2013 ήταν η Κροατία.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΙ;

Το Σεπτέμβριο του 2008 ξεκινά στην Ευρώπη το ντόμινο της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της επαχθούς λιτότητας, που το 2009 παρέσυρε στον τυφώνα του και την Ελλάδα. Μνημόνια, δάνεια, περικοπές, ανέχεια, λιτότητα και ανεργία είναι τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης, που ταλανίζει τους Έλληνες πολίτες, έχοντας βάλει τη χώρα σε ένα φαύλο κύκλο εξάρτησης από τους πιστωτές.
Οι κινήσεις της κυβέρνησης θα χαράξουν το επόμενο βήμα εξόδου από την οικονομική κρίση, σε ευρωπαϊκή ή όχι τροχιά. Το όραμα της ευρωπαϊκής ενότητας φαντάζει πιο επίκαιρο από ποτέ.

Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

1. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Είναι μέρος του νομοθετικού σώματος της ΕΕ. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Μάρτιν Σουλτς) εκφράζει όλους τους πολίτες της ένωσης, οι οποίοι εκλέγουν τους βουλευτές τους. Απαρτίζεται από 751 βουλευτές, ενώ κάθε χώρα έχει συγκεκριμένο αριθμό εδρών.

2. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αποτελεί το δεύτερο μέρος του νομοθετικού σώματος της ΕΕ. Σε αυτό συμμετέχει ένας υπουργός από την κυβέρνηση κάθε κράτους-μέλους.
3. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν)
Πρόκειται για το ανώτατο εκτελεστικό όργανο της ΕΕ. Έχει νομοθετικές αρμοδιότητες και είναι υπεύθυνη για την εύρυθμη λειτουργία της Ένωσης. Κάθε κράτος-μέλος εκπροσωπείται από ένα μέλος στην Επιτροπή, τον επίτροπο. Κεφαλή της Επιτροπής είναι ο πρόεδρος (Ζαν Κλοντ Γιούνκερ), ο οποίος διορίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και ακολουθεί ο ύπατος εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας. Ο συνολικός αριθμός των μελών της Επιτροπής είναι 28.

4. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
Λειτουργεί ως η «υπέρτατη πολιτική εξουσία» της Ένωσης. Αποτελείται από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Ντόναλτ Τουσκ) ως επικεφαλής, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τους αντιπροσώπους των κρατών-μελών (ένας για κάθε κράτος-μέλος).
5. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο
Ελέγχει εάν τα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης συλλέγονται και χρησιμοποιούνται σωστά, και συμβάλλει στη βελτίωση της δημοσιονομικής διαχείρισής της. Έχει πρόεδρο (Βιτόρ Μανουέλ ντα Σίλβα Καλντέιρα) και τα μέλη του διορίζονται μετά από διαβούλευση με το Κοινοβούλιο.

6. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Ελέγχει την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ σε όλα τα κράτη-μέλη. Συμμετέχει ένας δικαστής από κάθε κράτος-μέλος συν εννέα εισαγγελείς. Στο Γενικό Δικαστήριο υπάρχει ένας δικαστής από κάθε κράτος-μέλος, ενώ στο Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης συμμετέχουν επτά δικαστές.

7. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)
Αποτελείται από τον πρόεδρο (Μάριο Ντράγκι), τον αντιπρόεδρο και τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών των 28 μελών της ΕΕ. Είναι αρμόδια για τη ρύθμιση της νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και του ευρώ.