«Δεν ήταν το ’44, δεν ήταν το ’64, θα είναι το ’74», βροντοφώναζε ο Ανδρέας Παπανδρέου στις ομιλίες του στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Στο κλίμα του ενθουσιασμού και της «γιορτής της δημοκρατίας», ο προοδευτικός κόσμος πίστεψε πως είχε έρθει η ώρα να «πάρουν τα όνειρα εκδίκηση». Όμως, όπως μας λέει ο ποιητής, «για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ».
Χρειάστηκε να περάσουν άλλα επτά χρόνια, για να φτάσει η «ώρα του λαού», η «ώρα της αλλαγής». Εκείνο το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου, όταν έγινε γνωστή η θριαμβευτική επικράτηση του ΠΑΣΟΚ, ως του αδιαμφισβήτητου εκφραστή της προοδευτικής παράταξης, θα μείνει αξέχαστο σε όσους το έζησαν.
Παρ’ ότι υπήρξαν και άλλες μεγάλες εκλογικές βραδιές κι άλλες νικηφόρες μάχες, εκείνη η πρώτη φορά θα παραμείνει μοναδική και ανεπανάληπτη. Ήταν η «πτώση της Βαστίλης», μετά από μισό σχεδόν αιώνα αδιατάρακτης κυριαρχίας της Δεξιάς, με πολύ μικρά διαλείμματα προοδευτικής παρένθεσης.
Ο κίνδυνος της παρένθεσης
Ήταν ακριβώς εκείνη η τραυματική εμπειρία των δύο «παρενθέσεων», της ΕΠΕΚ -Πλαστήρα (1950-52) και της Ένωσης Κέντρου – Γεωργίου Παπανδρέου (1963-65), που δημιουργούσε έναν ανομολόγητο φόβο.
Τον φόβο, δηλαδή, ότι και αυτή η «δημοκρατική άνοιξη» δεν θα διαρκούσε. Οι συνθήκες είχαν ριζικά μεταβληθεί. Η καταλυτική εμπειρία της δικτατορίας δεν είχε μεταβάλει μόνο ριζωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες. Είχε σαρώσει και όλο το μετεμφυλιακό οικοδόμημα, το παραθεσμικό κατεστημένο, το παρακράτος, προπάντων δε το Παλάτι, σαν εκτροφείο των παραπάνω και πηγή όλων των δεινών.
Αλλά και η προοδευτική παράταξη εμφανίστηκε, χάρη στους χειρισμούς και την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου, μετά από πολλά χρόνια, «ενωμένη σα μια γροθιά», αφήνοντας πίσω της χρόνιες παθογένειες, όπως ο κατακερματισμός, οι προσωπικές στρατηγικές, η έλλειψη διακριτού στίγματος και ομοιογένειας.
Ωστόσο, χρειάστηκε να φτάσουμε στη δεύτερη εκλογική νίκη, τον Ιούνιο του 1985, και την υψηλού συμβολισμού αλλά και πρακτικής σημασίας μεταβολή στην πολιτειακή κορυφή, με την αποχώρηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, για να εμπεδωθεί σε όλους το αίσθημα ότι το ΠΑΣΟΚ με τον ηγέτη του ήρθαν για να μείνουν.
Δυνάμεις ανάσχεσης
Μπορεί βέβαια να είχε εξαλειφθεί το προδικτατορικό κατεστημένο, να είχαν εξουδετερωθεί οι δυνάμεις της ανωμαλίας, αλλά δεν έπαυαν να υπάρχουν οι «δυνάμεις ανάσχεσης», που έβλεπαν με φόβο τις ριζοσπαστικές αλλαγές, που επαγγελλόταν η νέα κυβέρνηση.
Δυνάμεις, που με άξονα τη συντηρητική παράταξη, προσπάθησαν να θέσουν εμπόδια. Μπορεί άλλωστε να είχαν εξουδετερωθεί οι παράγοντες που οδήγησαν στην κατάλυση της δημοκρατίας, αλλά παρέμεναν ακόμη, επτά μόλις χρόνια μετά την πτώση της χούντας, οι μετεμφυλιακές νοοτροπίες και ψυχώσεις.
Είναι ενδεικτικά τα όσα έχει αποκαλύψει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, με πρωτοπρόσωπη εγγραφή, στο περίφημο «Αρχείο» του.
Ότι, δηλαδή, το βράδυ των εκλογών, μόλις κατέστη σαφές το αποτέλεσμα, ο τότε αρχηγός ΓΓΕΘΑ Αγαμέμνων Γκράτζιος, αδιαμφισβήτητων δημοκρατικών φρονημάτων, του διαμήνυσε ότι, τόσο ο ίδιος, όσο και οι αρχηγοί των τριών Όπλων ήταν έτοιμοι να υποβάλουν τις παραιτήσεις τους, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το εκλογικό αποτέλεσμα.
Επαιρόταν δε ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ότι με το κύρος του απέτρεψε μια τέτοια εξέλιξη με προφανή αντίκτυπο.
Ο ίδιος ωστόσο, ο Καραμανλής, δεν έκρυψε στην εν λόγω αναφορά του, τη δυσφορία του για το εκλογικό αποτέλεσμα, που δεν ανέμενε και γιατί οι κοινοβουλευτικοί συσχετισμοί που αναδείκνυε του αφαιρούσαν τη δυνατότητα δραστικής παρέμβασης, όπως της πρόκλησης εκλογών, μέσω της παραίτησής του……
Σε επαγρύπνηση
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, έχοντας βιώσει την επώδυνη εμπειρία του «βιασμού της δημοκρατίας», είχε επίγνωση των ρευστών ισορροπιών, ιδιαίτερα στον χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων.
Κατά τούτο, δεν είχε μόνο συμβολική σημασία η ανάληψη από τον ίδιο και του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, στο οποίο παρέμεινε σε όλο το διάστημα της πρώτης τετραετίας της κυβέρνησής του.
Έχει αποκαλυφθεί ότι υπήρξαν στιγμές αυξημένης επαγρύπνησης, ακόμη και φημών για επικείμενες κινήσεις, που επέβαλαν ακόμη και τη διανυκτέρευση του Ανδρέα Παπανδρέου στο Πεντάγωνο.
Είχε φροντίσει όμως ταυτόχρονα, από το πρώτο κιόλας βράδυ των εκλογών, να στείλει μήνυμα ενότητας, κάνοντας λόγο για «κυβέρνηση όλων των Ελλήνων», ενώ διατήρησε την «εχθρική» ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, για μεγάλο διάστημα.
Φρόντιζε δε, όλο αυτό το διάστημα να εξαίρει την παρουσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα και την «άψογη» συνύπαρξή τους, παρ’ ότι είναι γνωστό πια, πως η συνύπαρξη αυτή δεν ήταν και τόσο ανέφελη.
Με σιδερένια πυγμή
Το πάθημα όμως του πατέρα του, Γεωργίου Παπανδρέου, που είδε την Κοινοβουλευτική του Ομάδα να «σαλαμοποιείται» και στον ίδιο να αμφισβητείται το δικαίωμά του να επιλέγει τους υπουργούς του, δεν είχε φύγει από το μυαλό του ηγέτη της προοδευτικής παράταξης, παρ’ ότι είχαν αλλάξει οι συνθήκες.
Γι’ αυτό και εξ αρχής είχε ξεκαθαρίσει προς το εσωτερικό του Κινήματος, από την πρώτη στιγμή, ότι δεν ήταν διατεθειμένος να συγκυβερνήσει με κανέναν, απορρίπτοντας σχετικές προτάσεις για τη σύνθεση της πρώτης του κυβέρνησης.
Ακόμη πιο εμφαντικό ήταν και το σήμα που έστειλε με την πρώτη αποπομπή μέλους της κυβέρνησής του, στις αρχές του 1982, του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Ασημάκη Φωτήλα, που απολύθηκε εν πτήσει, γιατί κρίθηκε ότι παρέβη τις οδηγίες που είχε λάβει, σχετικά με ψήφισμα του Συμβουλίου Υπουργών για τη στρατιωτική επέμβαση στην Πολωνία. Η αποπομπή, μάλιστα, έγινε ερήμην του υπουργού Εξωτερικών Γιάννη Χαραλαμπόπουλου, που πληροφορήθηκε το νέο από την τηλεόραση….
Το μίγμα
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε όμως επίγνωση και ότι ένα τέτοιων διαστάσεων εγχείρημα μιας βαθιάς κοινωνικής αλλαγής σε συνθήκες αδιατάρακτης λειτουργίας της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας ενείχε πολλές δυσκολίες, αλλά και παγίδες.
Με δεδομένο ότι η Δημόσια Διοίκηση θα ήταν επιφυλακτική, έως εχθρική, σε μια κυβέρνηση, που επαγγελλόταν ριζοσπαστικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα, ο Ανδρέας Παπανδρέου αναζητούσε το κατάλληλο μίγμα στελεχών, για την υλοποίηση του προγράμματος του ΠΑΣΟΚ.
Ο στενός του συνεργάτης και πρώην διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, Γιώργος Μίρκος, έχει περιγράψει την αγωνία του στην αναζήτηση ικανών τεχνοκρατών, που ταυτόχρονα να συμμερίζονται και τους πολιτικούς στόχους της νέας κυβέρνησης.
Έτσι προέκυψε η παρουσία σε κορυφαία πόστα προσώπων με τεχνοκρατική υποδομή, όπως οι Απόστολος Λάζαρης και Γεράσιμος Αρσένης, αργότερα δε οι Δημήτρης Κουλουριάνος, Κωστής Βαϊτσος κ.α., πλάι σε παλιούς συνοδοιπόρους, όπως οι Γιάννης Αλευράς, Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, Αναστάσιος Πεπονής ή νεότερα στελέχη της αντιδικτατορικής αντίστασης, όπως οι Λευτέρης Βερυβάκης και Στάθης Γιώτας, αλλά και των κορυφαίων της κομματικής επετηρίδας, όπως οι Γιώργος Γεννηματάς και Άκης Τσοχατζόπουλος, στους οποίους αργότερα προστέθηκε και ο Κώστας Λαλιώτης.
Στο σχήμα της πρώτης κυβέρνησης «της Αλλαγής» συμμετείχε και ο Κώστας Σημίτης.
Πράγμα που φαντάζει φυσιολογικό, μετά από όσα ακολούθησαν, αλλά όχι τότε. Εξ αιτίας του περιεχομένου μιας αφίσας, που του χρεώθηκε, ο μετέπειτα πρωθυπουργός υποχρεώθηκε σε παραίτηση από το Εκτελεστικό Γραφείο και σιωπηλή απομάκρυνση από την πολιτική σκηνή, που επισημοποιήθηκε με τον αποκλεισμό του από τα ψηφοδέλτια.
Όμως, οι συνήθεις «καραμπόλες», κατά τον καταρτισμό της σύνθεσης μιας κυβέρνησης, αλλά και η ανάγκη παρουσίας ενός στελέχους με τα γνωστά χαρακτηριστικά του πρώην πρωθυπουργού, εν όψει και της παρουσίας της χώρας στην τότε ΕΟΚ, οδήγησαν στη συμμετοχή του στην κυβέρνηση, ως υπουργού Γεωργίας.
Που σήμανε την ολική επαναφορά…..
Τα σχόλια είναι κλειστά.