Το ιστορικό της «γέννησης» του ΠΑΣΟΚ – Αφιέρωμα στο «Καρφί»

Της Πέννυς Κροντηρά

Με την πτώση της δικτατορίας στις 24 Ιουλίου του 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου βρισκόταν στο Βίντερτουλ της Ελβετίας, όπου προετοίμαζε την επάνοδό του στο πολιτικό προσκήνιο της χώρας με ένα νέο κομματικό σχηματισμό. Η ιδέα ενός νέου κόμματος, που θα ένωνε τα στελέχη της Ένωσης Κέντρου και του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος και μαζί τους θα ακολουθούσε η νεολαία του Πολυτεχνείου, ήταν ο στόχος του Ανδρέα Παπανδρέου.

Στις 16 Αυγούστου 1974 ο γιος του «γέρου της δημοκρατίας» επιστρέφει στην Ελλάδα. Το σπίτι στο Καστρί ανοίγει ύστερα από πολλά χρόνια. Κόσμος συρρέει, γίνονται συζητήσεις, σχέδια, παντού επικρατεί αναβρασμός για το τι πρόκειται να γίνει. Οι προτάσεις πέφτουν βροχή για το όνομα και το έμβλημα του νέου κόμματος. Οι συσκέψεις δεν έχουν τελειωμό. Ο Κώστας Σημίτης, η Βάσω Παπανδρέου, ο Κώστας Λαλιώτης και ο Άκης Τσοχατζόπουλος προσπαθούν να συντάξουν τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, που θα αναγνωστεί στη συνέντευξη Τύπου του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Παραμονή 2 Σεπτεμβρίου η διακήρυξη παίρνει την τελική της μορφή. Στη διαμόρφωσή της συμμετείχαν οι Μανώλης Παπαθωμόπουλος, Γιάννης Ζαφειρόπουλος, Μανόλης Παπαθανασόπουλος και Δαμιανός Βασιλειάδης, ενώ τη δακτυλογράφηση έκανε η Αγγέλα Κοκκόλα. Μάλιστα, το ίδιο βράδυ στην καφετέρια «Σόνια» οι Κώστας Λαλιώτης, Στέφανος Τζουμάκας, Πέτρος Ευθυμίου, Γιώργος Βερνίκος, Γιάννης Τζώρτζης, Δημήτρης Τζουβάνος, Μηνάς Σταυρακάκης, Μένη Μαλλιώρη, Στέφανος Μανίκας κ.ά. αποφάσιζαν τη θετική στάση που θα έχουν απέναντι στο νέο αυτό κόμμα.

Μετά τα μεσάνυχτα χρειάστηκε η διακήρυξη να βγει σε πολλά αντίτυπα, για να αρχίσει να κυκλοφορεί την επομένη. Έτσι, κρυφά, για να μην κινήσουν υποψίες και να διατηρηθεί μυστικό το περιεχόμενό της, ο αντιστασιακός Τζάνος Βαλασέλης, που εργαζόταν τότε στην εταιρεία φωτοτυπικών «Ρανκ Ζήροξ» (Rank Xerox), και οι Γ. Παπανδρέου και Γ. Ζαφειρόπουλος μετέφεραν το κείμενο νύχτα στα γραφεία της εταιρείας, στον Πύργο Αθηνών, και τα φωτοτύπησε ο Βαλασέλης κρυφά…

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: «ΚΡΑΤΑΓΑ ΤΣΙΛΙΕΣ…»

Ο Γιώργος Παπανδρέου, γιος του Ανδρέα, στην ηλικία των 22 ετών τότε, θυμάται μιλώντας στον Γιάννη Διακογιάννη («Νέα» 26/7/2004):

«Φοβόμασταν μήπως γίνει ακόμα και πραξικόπημα. Είχαν γίνει κάποιες απόπειρες. Η ασφάλειά μας ήμασταν εμείς, ήταν το ΠΑΚ. Η ίδια η οικογένεια. Κράταγα και εγώ τσίλιες στην πόρτα. Και συνέβη κι αυτό… Ήρθε ο φίλος μας ο κεντρώος Γιώργος Σερπάνος, που δεν τον ήξερα. Ήταν η εποχή που γινόταν η συζήτηση εάν θα επανασυσταθεί η Ένωση Κέντρου ή θα φτιαχτεί ένα νέο κόμμα. Επικράτησε η άποψη για ένα νέο κόμμα, με νέες δομές. Ο πατέρας έλεγε ότι η Ένωση Κέντρου είναι ένα συνονθύλευμα προσωπικοτήτων, όπου ο καθένας είχε τη στρατιά του, αλλά δεν λειτουργούσε τίποτα. (…)

Έπρεπε λοιπόν ο αρχηγός να διαπραγματεύεται συνεχώς για τη νομή της εξουσίας και δεν γινόταν συζήτηση για την πολιτική. Ήθελε ο Ανδρέας ένα κόμμα οριζόντιο που θα εκφράζει το λαό και τις ανάγκες του, την κοινωνία και όχι κάποιους βουλευτές. Άρα έπρεπε να γίνει κάτι καινούριο. Κι εγώ ήμουν πυρ και μανία υπέρ ενός νέου κόμματος. Έτσι, όταν ήρθε ο Σερπάνος, δεν τον άφηνα να μπει μέσα στο Καστρί. Πιαστήκαμε στα χέρια. Μετά βέβαια γίναμε φίλοι. Αλλά αυτό ήταν το κλίμα μέσα στο οποίο γίνονταν οι συζητήσεις στο Καστρί.

Κανείς δεν βαριαναστέναζε, όποια δουλειά και αν του έδινε ο πατέρας. Κράταγα –όπως και μεγάλοι στην ηλικία άνθρωποι– ακόμα και τσίλιες. Διότι εκεί υπήρχε κοσμοσυρροή. Έρχονταν αγωνιστές της εθνικής αντίστασης και αγωνιστές κατά της δικτατορίας, σύντροφοι από το ΠΑΚ και από τους δημοκρατικούς συνδέσμους, παλιοί βουλευτές, επιστήμονες, αγρότες, εργάτες, πολιτικοί, πολλοί φοιτητές.

Έπρεπε να υπάρχει μια σειρά. Και ο πατέρας ήθελε να τους ακούσει όλους. Σκεφτόταν πως το κείμενο που θα έδινε στη δημοσιότητα έπρεπε να είναι και συλλογικό και επαναστατικό, να εκφράζει πολλές τάσεις και να αποτελεί ρήξη με το παρελθόν, αλλά και να τιμά αγώνες του παρελθόντος…»

«Η αγωνία του πατέρα…»

Ξημέρωσε η 3η Σεπτεμβρίου 1974 και ο Ανδρέας Παπανδρέου βρισκόταν σε ένα δωμάτιο στον ημιώροφο του ξενοδοχείου «Κινγκ Πάλας» στο Σύνταγμα, όπου θα πραγματοποιείτο η συνέντευξη Τύπου. Το φουαγιέ του ξενοδοχείου ήταν γεμάτο κόσμο, δημοσιογράφους, κάμερες και φωτογράφους. Ο Γ. Παπανδρέου θυμάται:

«Ήμουν στην αίθουσα και παρακολουθούσα. Υπήρχε συγκίνηση, αγωνία, περηφάνια. Στελέχη, αντιστασιακοί. Το νέο γεννιόταν. Κορυφαία στιγμή. Θυμάμαι πλάι στον πατέρα την Αμαλία Φλέμινγκ και τη Σύλβια Ακρίτα, τον Κώστα Σημίτη, τον Γιάννη Χαραλαμπόπουλο… Αλλά και τις επόμενες ημέρες η αυτοοργάνωση, ο ενθουσιασμός, η δημιουργία των ομάδων πρωτοβουλίας σε όλη τη χώρα. Όλα ήταν πρωτόγνωρα. (…)

Ήμουν μαζί με τους φωτογράφους, λες και ήθελα και εγώ να απαθανατίσω ιστορικές στιγμές. Ήταν και η εποχή τότε τέτοια που ήθελα πιο πολύ απ’ όλους να είμαι σε μια γωνία. Άλλωστε, στην αίθουσα του ‘‘Κινγκ Πάλας’’ ήταν τόσοι οι αγωνιστές που είχαν δώσει τα πάντα στον αγώνα για τη δημοκρατία. Αυτοί είχαν τον πρώτο λόγο. (…) Ο πατέρας είχε μια αγωνία. Έσβηνε, έγραφε, ήθελε το κείμενο της Διακήρυξης να είναι τέλειο, ξεχωριστό, ριζοσπαστικό. Όταν φτάσαμε στο “Κινγκ Πάλας”, στις 3 Σεπτέμβρη, το πρόσωπό του έλαμπε. Κι όταν σηκώθηκε, φορώντας ένα αγαπημένο του πουκάμισο, για να διαβάσει, μίλαγε με πάθος. Τον είχε συνεπάρει το κείμενο. Ήταν ευτυχισμένος».

Τα βασικά σημεία τις διακήρυξης

Βασικοί άξονες ήταν η απεξάρτηση των Ελλήνων από «τη ρίζα του κακού», τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Η διακήρυξη εξέφραζε ποικίλες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες, όπως τους σοσιαλιστές, τους τεχνοκράτες, τους κεντρώους, τους αριστερούς κ.ά.

Τα βασικά σημεία της ιδρυτικής διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ ήταν:

• Εθνική ανεξαρτησία

• Λαϊκή κυριαρχία

• Κοινωνική απελευθέρωση

• Δημοκρατική διαδικασία.

Τι έγραψε ο Τύπος της εποχής

Σύμφωνα με τα αρχεία του Ιδρύματος Γεωργίου Παπανδρέου, ο Τύπος της εποχής, που μετά τη χούντα είχε αρχίσει πάλι να ανθεί, κατέγραψε ειδησεογραφικά τη «γέννηση» χωρίς κανένας αρθρογράφος να μπορέσει να υποψιαστεί πως αυτό το Κίνημα θα θέριευε σε χρόνο-ρεκόρ:

«Ακρόπολις»

Η συντηρητική «Ακρόπολις» προανήγγειλε το πρωί της 3ης Σεπτεμβρίου τη δημιουργία «πολιτικής κινήσεως καθαρά σοσιαλιστικών κατευθύνσεων», ανάλογης με τα σοσιαλιστικά κόμματα μεγάλων δυτικών χωρών, όπως το βρετανικό Εργατικό Κόμμα.

Σκιαγραφούσε τους πυλώνες που θα βασιζόταν:

– Θα καλύπτει το λαϊκό αίτημα για αλλαγή.

– Θα είναι βαθιά προοδευτική και δημοκρατική.

Την επομένη το πρωί σχολίαζε: «Η εξαγγελία της πολιτικής κινήσεως αποτελεί κατά την άποψιν εμπείρων πολιτικών παρατηρητών την έναρξιν, την δραστηριοποίησιν της πολιτικής ζωής της χώρας και την επάνοδον στην ομαλότητα, που τελικώς θα υλοποιηθεί με την προσφυγήν στον λαόν».

Ιδιαίτερη μνεία έκανε στις θέσεις του Ανδρέα για την κάθαρση του κρατικού μηχανισμού από τα χουντικά στοιχεία και τις επικείμενες εκλογές. Συγκεκριμένα σημείωνε: «Πάντως θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο κ. Α. Παπανδρέου απαντώντας σε ερώτημα σχετικά με τις εκλογές είπε: “Η διεξαγωγή των εκλογών δεν είναι θέμα χρόνου, αλλά καθάρσεως του κρατικού μηχανισμού, που πρέπει να πάψει να είναι χουντικός. Όταν καθαριστεί ο κρατικός μηχανισμός, τότε οι εκλογές έχουν νόημα”. Στο θέμα της καθάρσεως επέμεινε ιδιαίτερα ο κ. Α. Παπανδρέου».

«Βραδυνή»

Η «Βραδυνή» έδωσε βάση στις επικρίσεις που δέχτηκε η ίδρυση του Κινήματος, με τίτλο: «Με ακραίο σοσιαλισμό και με καινούργια στελέχη. Ο Ανδρέας αποσπάται και βάλλεται από Κέντρο και Άκρα Αριστερά».

Επίσης σημείωνε: «Γραμμή πορείας προς μια αβασίλευτη, σοσιαλιστική δημοκρατία, με μακροπρόθεσμο πρόγραμμα ευρύτατων εθνικοποιήσεων –ή μάλλον κοινωνικοποιήσεων, σύμφωνα με τον όρο που χρησιμοποιήθηκε– εχάραξε χθες ο Ανδρέας Παπανδρέου με την αναγγελία της κινήσεως του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος». Και πρόσθετε: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου θέλησε να αποσυνδέσει το νέον του κίνημα από τους κομματικούς μετασχηματισμούς του παρελθόντος, που στηρίζονταν, όπως υποστήριξε, στη φεουδαρχική σχέση ανάμεσα σε ηγέτες και βουλευτές και κομματάρχες, ανάμεσα σε κομματάρχες και ψηφοφόρους, και που είχαν αντικαταστήσει τις αρχές, τα προγράμματα και τις δημοκρατικές διαδικασίες με το ρουσφέτι και το παρασκήνιο».

«Το Βήμα»

Η εφημερίδα «Το Βήμα» περιέγραψε με λεπτομέρειες όσα διαδραματίστηκαν στους χώρους του «Κινγκ Πάλας» και παρέθεσε αναλυτικά, χωρίς σχόλια, την ομιλία του προέδρου του ΠΑΣΟΚ, τις απαντήσεις του και το κείμενο της ιδρυτικής διακήρυξης.

Ο τίτλος ήταν «Σοσιαλιστική πολιτική κίνηση εξήγγειλε χθες ο κ. Παπανδρέου. Αρχές, στόχοι και οργανωτική διάρθρωση». «Την ίδρυση Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος, με βασικό σκοπό την ενεργητική συμμετοχή του λαού στη διαμόρφωση του μέλλοντος της χώρας και κύριους στόχους την εθνική ανεξαρτησία, τη λαϊκή κυριαρχία, την κοινωνική απελευθέρωση και τη δημοκρατία σε όλες τις φάσεις της δημόσιας ζωής εξήγγειλε ο Α. Παπανδρέου».

Δεν παρέλειπε να αναφερθεί και στην εισηγητική ομιλία του Κώστα Νικολάου: «Ύστερα από σύντομη εισήγηση του διευθυντή του Γραφείου Τύπου κ. Κώστα Νικολάου, ο οποίος είπε ότι το νέο κίνημα είναι συλλογική προσπάθεια και όχι προσωποπαγές κόμμα, ο κ. Α. Παπανδρέου διάβασε τη διακήρυξη των βασικών αρχών και στόχων του ΠΣΚ και απάντησε σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων».

Παράλληλα σημείωνε και κάποιες απαντήσεις :

«Η Ελλάδα να αποχωρήσει όχι μόνο από το στρατιωτικό, αλλά και το πολιτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Να ακυρωθούν όλες οι διμερείς συμφωνίες, που έχουν επιτρέψει στο Πεντάγωνο να μετατρέψει την Ελλάδα σε ορμητήριο για την προώθηση της επεκτατικής του πολιτικής» .

Παρατηρούσε ακόμα: «Η κοινωνική απελευθέρωση –αναφέρει η Διακήρυξη– και ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός αποτελούν το θεμέλιο λίθο του Κινήματός μας».

«Τα Νέα»

Η εφημερίδα «Τα Νέα» ανήγγειλε την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ δίνοντας έμφαση στην τοποθέτηση ότι η κάθαρση πρέπει να γίνει πριν από τις εκλογές: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξήγγειλε χθες την ίδρυση της νέας πολιτικής παρατάξεως, του ΠΣΚ, και παίρνει ήδη μέρος στις έντονες πολιτικές διαδικασίες, που άρχισαν με την προοπτική της προσφυγής σε γενικές εκλογές μέσα στο προσεχές τρίμηνο.

Βασικά συνθήματα του νέου κινήματος, που προδιαγράφουν και τις αρχές του, είναι: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση, δημοκρατία, στον αγώνα για τη δημιουργία μιας καινούργιας πολιτικής ζωής.

Βασικός, κυριαρχικός, στόχος του Κινήματος, είπε μιλώντας στους αντιπροσώπους του Τύπου, είναι η δημιουργία πολιτείας απαλλαγμένης από τον ξένο έλεγχο ή επιρροή της οικονομικής ολιγαρχίας». Σημείωνε ότι αποκλείστηκε η συνεργασία με συγγενείς πολιτικούς οργανισμούς, παραθέτοντας το απόσπασμα από τη συνέντευξη του Α. Παπανδρέου: «Δεν καλούμε άλλες δυνάμεις να κάνουν προσχώρηση στο Κίνημα, αλλά να συμμετάσχουν στην ίδρυσή του από την αρχή».

«Απογευματινή»

Η «Απογευματινή» χαρακτήριζε την πρώτη δημόσια εμφάνιση του Ανδρέα Παπανδρέου γεγονός «που δεσπόζει στο προσκήνιο των πολιτικών ζυμώσεων». Στις 4 Σεπτεμβρίου ο τίτλος του θέματος ήταν: «Αδέσμευτη Ελλάδα και κοινωνικοποιήσεις διακήρυξε ο Ανδρέας Παπανδρέου».