Του Γεράσιμου Θεοδόση: Κράτος δικαίου, το αντικείμενο και το υποκείμενό του

 

Ο άνθρωπος χρειάζεται την κοινωνία, η κοινωνία χρειάζεται το δίκαιο και το δίκαιο χρειάζεται το κράτος. Σκοπός του κράτους, από την Ελλάδα του 6ου π. Χ. αιώνα έως σήμερα, είναι η δικαιογένεση και η δικαιοθεσία• η κρατική μηχανή νομιμοποιείται, αντίστοιχα, ως προς τη μονοπωλιακή άσκηση του δικαιικού εξαναγκασμού εφόσον  επιτελεί τον εγγενή σκοπό του δικαίου: την επίτευξη της ειρηνικής κοινωνικής συμβίωσης βάσει της κοινωνικής συναίνεσης.

Εάν, σε αυτό το πλαίσιο, κράτος και δίκαιο δεν έχουν κοινή πορεία (προκαλώντας έτσι μια αλυσιτελή διάσταση μεταξύ δικαιογένεσης και  δικαιοθεσίας) ή εάν ακολουθήσουν ιδιοτελή (ανειρήνευτα) μονοπάτια, εκτός του ότι εισέρχονται σε τροχιά σύγκρουσης με το άτομο, που αναμενόμενο είναι να τους αντισταθεί, αυτοδικαίως τίθενται (κατά παράβαση της κοινωνικής συναίνεσης) και εκτός νομιμότητας. Σε περίπτωση που το (κρατικής προέλευσης και γραφής) δίκαιο δεν είναι δεσμευτικό erga omnes, σε περίπτωση που κατ’ εφαρμογή του κρατούντες και «κρατούμενοι» δεν μπορούν να ταυτισθούν ή αδυνατούν να εναλλαχθούν στους ρόλους αυτούς ή εάν δεν προβλέπονται (από το δίκαιο) αντισταθμίσματα ή αντίβαρα των κρατικών λαθών, το δίκαιο καθίσταται αναίτιο και ανέστιο.

Με άλλα λόγια, αποκλίνοντας του δικαίου, μαζί με τη νομιμοποίησή της η κρατική μηχανή απεμπολεί και τη νομιμότητά της. Ειδικώς το κράτος μόνο ως κράτος δικαίου μπορεί (να υπάρξει και) να λειτουργήσει. Ως εκ τούτου αποκλειστικό αντικείμενο του κράτους αποτελεί το δίκαιο, το οποίο και τίθεται στην υπηρεσία (και προς προστασία) του υποκειμένου του: του (κοινωνικού) ατόμου. Αντιθέτως, με την οποιαδήποτε ταύτιση του αντικειμένου του κράτους με το υποκείμενο του δικαίου (κατόπιν μετάλλαξης ή αλλοίωσής του) το κράτος δικαίου αυτοαναιρείται και απενεργοποιείται. Τούτο περιέγραφε ο Ζαν Ζακ Ρουσό στο κοινωνικό συμβόλαιό του θέτοντας το εύλογο ερώτημα: Ο άνθρωπος είναι γεννημένος ελεύθερος και ζει με αλυσίδες… Τι μπορεί να δικαιολογήσει αυτή την εξέλιξη; Ένα ανύπαρκτο κράτος δικαίου, είναι η απάντηση. Για να μη ζει ο άνθρωπος με αλυσίδες πρέπει και εντός κράτους δικαίου να διαθέτει την ελευθερία επιλογής όσο και (αμετάλλακτη και αναλλοίωτη) την ιδιότητά του ως υποκείμενο δικαίου. Για αυτό το λόγο, και μετά τη δικαιογένεση, θα πρέπει να υπάρχουν τομείς ανθρώπινης δράσης και συμπεριφοράς που δεν θα ευθυγραμμίζονται απόλυτα με τους κανόνες του κρατικού δικαίου• πολύ δε περισσότερο ο ανθρώπινος βίος -και εντός έννομης τάξης- δεν θα πρέπει να στοιχειοθετείται αποκλειστικά από κρατικές απαγορεύσεις και υποχρεώσεις.

Αντίθετα, όσο τα περιθώρια επιλογής του ανθρώπου (εντός δικαίου) στενεύουν, τόσο περισσότερο προσβάλλεται (και ενδεχομένως ακυρώνεται) η αξιοπρέπειά του. Το δικαιικό ολίσθημα της κρατικοποίησης της κοινωνίας βρίσκεται ante portas και παίρνει σάρκα και οστά το -κατά τον Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς- φάντασμα που πλανιέται στην Ευρώπη.

 

 

ΠΗΓΗ: capital.gr