Τα fake news είνια μια πολύ παλιά ιστορία

Τα fake news ήρθαν στο προσκήνιο σε διεθνές επίπεδο με τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ το 2016 όταν πρώτα οι Δημοκρατικοί απέδωσαν την εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ σε ρώσικη εμπλοκή που πραγματοποιήθηκε κυρίως με τη διάδοση ψευδών ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook και Twitter τα οποία βρήκαν απήχηση σε μεγάλο μέρος των Αμερικανών ψηφοφόρων. Οι εν λόγω ψευδείς ειδήσεις αποσκοπούσαν στην στήριξη του Ντόναλντ Τραμπ την στιγμή που αποδυνάμωναν την Δημοκρατική, αντίπαλό του, Χίλαρι Κλίντον.

Για τον Αμερικανό πρόεδρο ωστόσο και άλλους ρεπουμπλικάνους, η ίδια αυτή η είδηση της ρωσικής εμπλοκής, αποτελεί ψευδή είδηση. Μεγάλο μέρος των ρεπουμπλικάνων ψηφοφόρων πιστεύει ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αναπαράγουν ψευδείς ειδήσεις, άποψη που συμμερίζεται και διαλαλεί κι ο Αμερικανός πρόεδρος. Οι επιθέσεις του Τραμπ στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης της Αμερικής είναι συχνό φαινόμενο. Τα έχει κατηγορήσει επανειλημμένως για παραγωγή και διάδοση ψευδών ειδήσεων κι έχει ανακηρύξει μεγάλο μέρος αυτών των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε “εχθρό του λαού”. Σε απάντηση προς τον Αμερικανό πρόεδρο Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και δημοκρατικοί ισχυρίζονται ότι ο Τραμπ χαρακτηρίζει ψευδείς ειδήσεις όποια είδηση είναι αρνητική για τον ίδιο. Φυσικά το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ.

Βραζιλία

Στις πρόσφατες εκλογές της Βραζιλίας πρόεδρος αναδείχθηκε ο ακροδεξιός Ζαΐρ Μπολσονάρου τον οποίο ο κεντροαριστερός αντίπαλός του, Φερνάντου Αντάτζι του Κόμματος των Εργαζομένων τον είχε κατηγορήσει για εκστρατεία διασποράς ψευδών ειδήσεων από «εγκληματική οργάνωση της οποίας ηγείται”. Συγκεκριμένα κατήγγειλε ότι  «επενδύθηκαν εκατομμύρια για την παραγωγή και τη διασπορά fake news” τα οποία διαμοιράστηκαν κυρίως μέσω της πλατφόρμας WhatsApp, σε μια εκστρατεία κατασυκοφάντησής του.

«Δεν έχω ξαναδεί ποτέ τέτοιο πράγμα. Αυτή είναι μια απόπειρα νόθευσης των εκλογών” δήλωσε.

Οι ειδήσεις αυτές περιελάμβαναν μυθεύματα μεταξύ αυτών ότι σε περίπτωση εκλογής του Αντζάτζι, θα ακολουθούσαν εκατομμύρια απολύσεων εργαζομένων και τα παιδιά άνω των πέντε ετών θα μετατρέπονταν σε ιδιοκτησιακό στοιχείο του βραζιλιάνικου κράτους. Σύμφωνα με το εκλογοδικείο τουλάχιστον το 68% αυτών των δημοσιεύσεων είχε αναληθές περιεχόμενο.

Ινδία

Οι ψευδείς ειδήσεις στην Ινδία διαδίδονται συχνά μέσω Whatsapp, και οδηγούν σε βίαια επεισόδια μεταξύ καστών και θρησκειών.

Τον Ιούνιο του 2018 όχλος δολοφόνησε 3 άτομα, μεταξύ αυτών και έναν κυβερνητικό υπάλληλο, ο οποίος προσπαθούσε να εμποδίσει τις ψευδείς ειδήσεις. Ως αντίδραση στην κρίση η τοπική κυβέρνηση έκλεισε προσωρινά το Διαδίκτυο και τις υπηρεσίες γραπτών μηνυμάτων.

Βενεζουέλα

Παρά τις εικόνες και τις αναφορές για εκατομμύρια Βενεζουελάνων που εγκαταλείπουν τη χώρα λόγω της οικονομικής κρίσης, τον Σεπτέμβριο ο αντιπρόεδρος της Βενεζουέλας Ντέλσι Rodríguez δήλωσε ότι το μαζικό προσφυγικό κύμα εξόδου των Βενεζουελάνων ήταν «ψευδείς ειδήσεις» και μέρος προπαγάνδας που αποσκοπούσε στην προώθηση παρέμβασης ξένων δυνάμεων στη Βενεζουέλα.

Ηνωμένο Βασίλειο

Ο αρχηγός της Μυστικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (MI6), της Βρετανίας, Άλεξ Γιάνγκερ, σε ομιλία του τον Δεκέμβριο του 2016 σε δημοσιογράφους χαρακτήρισε τις ψευδείς ειδήσεις και την προπαγάνδα επιβλαβή για τη δημοκρατία και δήλωσε ότι η αποστολή του MI6 ήταν να καταπολεμήσει την προπαγάνδα και τις ψευδείς ειδήσεις ώστε η βρετανική κυβέρνησή να αποκτήσει στρατηγικό πλεονέκτημα στην αρένα της πληροφόρησης και να βοηθήσει και άλλα κράτη σε αυτόν τον τομέα.

Ωστόσο, στο Ηνωμένο Βασίλειο επικρατεί σύγχυση σχετικά με τους ορισμός των ψευδών ειδήσεων, κυρίως επειδή η πολιτική σάτιρα θεωρείται βασικό στοιχείο του αγγλικού χιούμορ. Το βρετανικό κοινοβούλιο κάλεσε τους βουλευτές του να αποφεύγουν την χρήση του εν λόγω όρου καθώς ο ορισμός του κρίθηκε ανεπαρκής.

Ανεξαρτήτως της ανοχής και των μέτρων που λαμβάνουν κυβερνήσεις διαφόρων χωρών για την καταπολέμηση αυτού του φαινομένου, η διάδοση ψευδών ειδήσεων εξακολουθεί να υφίσταται, αποτελώντας μία θεμελιώδη απειλή για τη δημοκρατία. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από σειρά ερευνών εντείνουν την ανησυχία γύρω από αυτό το ζήτημα. Χαρακτηριστική είναι η έρευνα του πανεπιστημίου MIT, η μεγαλύτερη τού είδους μέχρι σήμερα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό science και η οποία συνέκρινε τη διάδοση– αληθών και ψευδών πληροφοριών μέσω διασποράς (retweeting) των μηνυμάτων στο Twitter μεταξύ 2006-2017.

Η έρευνα κατέληξε στα εξής συμπεράσματα: Οι ψευδείς ειδήσεις ταξιδεύουν έξι φορές γρηγορότερα από τις αληθείς, βρίσκουν εύκολα μεγαλύτερο ακροατήριο, συνήθως από 1.000 έως 100.000 άτομα, τη στιγμή που οι αληθείς σπανίως διαχέονται σε περισσότερους από 1.000 χρήστες.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο αριθμός των bots φθάνει τα 48 εκατομμύρια στο Twitter και τα 60 εκατομμύρια στο Facebook, ωστόσο υποστηρίζουν ότι ο ρόλος των ανθρώπων στην διάδοση ψευδών ειδήσεων εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερος από αυτόν των ρομπότ λογισμικού.

Αδιαμφισβήτητα, η τεχνολογία έχει αναβαθμίσει το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων, ωστόσο αυτό, ως μέρος της προπαγάνδας, έχει της ρίζες του στην αρχαιότητα και έχει “ταλαιπωρήσει” την ανθρωπότητα ανά τους αιώνες.

Τον 13ο αιώνα π.Χ. ο Ραμσής ο Β’ μέσω προπαγάνδας και διάδοσης ψευδών ειδήσεων απεικόνισε τη μάχη του Κάδη ως μια εκπληκτική νίκη για τους Αιγυπτίους, απεικονίζοντας σκηνές σχεδόν σε όλους τους τοίχους του ναού του όπου ο ίδιος κατατρόπωνε τους εχθρούς του στο πεδίο της μάχης. Ωστόσο, η αλήθεια… έλαμψε, μέσω της συνθήκης μεταξύ των Αιγυπτίων και των Χετταίων όπου αποκαλύπτεται ότι η συγκεκριμένη μάχη δεν είχε ούτε νικητή, ούτε ηττημένο και κατέληξε σε αδιέξοδο.

Άλλο παράδειγμα αιώνες αργότερα, κατά τη διάρκεια του 1ου αιώνα π.Χ., με την καμπάνια παραπληροφόρησης του Οκταβιανού κατά του αντιπάλου του Μάρκου Αντώνιου, στην οποία τον απεικόνισε ως μέθυσο με αδυναμία στις γυναίκες και μαριονέτα της  βασίλισσας της Αιγύπτου, της Πτολεμαίας Κλεοπάτρας της VII.

Το έγγραφο που δημοσίευσε ο Οκταβιανός ήταν υποτίθεται η διαθήκη του Μάρκου Αντώνιου και σύμφωνα με αυτή επιθυμούσε μετά θάνατον να ενταφιαστεί στο μαυσωλείο των Πτολεμαίων Φαραώ.

Παρά της πιθανότητας το συγκεκριμένο έγγραφο να ήταν προϊόν πλαστογραφίας, ο ρωμαϊκός πληθυσμός εξοργίστηκε πάραυτα.

Μετά την ήττα του Αντώνιου στη μάχη του Ακτίου, σύμφωνα με μία εκδοχή μετά τις ψευδείς ειδήσεις που έλαβε ο Αντώνιος για την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας, που αποτελούσαν προϊόν προπαγάνδας της ιδίας, ο Μάρκος Αντώνιος αυτοκτόνησε.

Η προπαγάνδα συνέχισε να ανθεί και τον 20ο αιώνα έπαιξε σημαντικό ρόλο και στους δύο παγκόσμιους πολέμους και χρησιμοποιήθηκε εκτενώς ως μέσο πολιτικής επιρροής.

Τον 21ο αιώνα ωστόσο, τόσο ο αντίκτυπος των ψευδών ειδήσεων όσο και η χρήση του όρου διαδόθηκε ευρέως. Με το άνοιγμα του Ίντερνετ στους πολίτες τη δεκαετία του ’90 μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού απέκτησε πρόσβαση σε πληροφορίες.

Με την πάροδο των χρόνων, το Διαδίκτυο αναπτύχθηκε ιλιγγιωδώς ενώ “τόνοι” πληροφοριών ανεβαίνουν συνέχεια επιτρέποντας στο Διαδίκτυο να “φιλοξενεί” πολλές ανεπιθύμητες, ψευδείς και παραπλανητικές πληροφορίες που μπορεί να παράγει και να διαδώσει ο καθένας.

H ικανότητα παραπλάνησης ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο τον 21ο αιώνα, από την ευρεία χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το  facebook, που τον Ιανουάριο του 2018 αριθμούσε 2,2 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες.

Αν και οι ψευδείς ειδήσεις συνεχίζουν να στοχεύουν εν πολλοίς στην πολιτική επιρροή, πλέον μέρος αυτών αποσκοπεί και στην αύξηση οικονομικών κερδών των ιστοσελίδων που τις μεταδίδουν – μέσω του αυξημένου αριθμού κλικ σε συνδέσμους, μεγιστοποιώντας έτσι την αναγνωσιμότητα της ιστοσελίδας και άρα τα κέρδη της από τη διαφήμιση.