18 Οκτώβρη 1981: 33 χρόνια από τη μεγάλη Αλλαγή

Σαν σήμερα πριν από 33 χρόνια η Ελλάδα, μετά από… αιώνες δεξιοκρατίας, εξέλεγε την πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου, δίνοντάς του στις εκλογές το θριαμβευτικό ποσοστό του 48% και οδηγώντας τη Νέα Δημοκρατία του Γεωργίου Ράλλη στην αντιπολίτευση. Η ορκωμοσία της κυβέρνησης έγινε στις 21 Οκτωβρίου και η ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων διεξήχθη το βράδυ της Κυριακής 22 Νοεμβρίου του 1981. Το «Καρφί», τιμώντας την ιστορική αυτή ημέρα νίκης, που –παρά τα λάθη που επακολούθησαν– έβαλε την Ελλάδα σε ένα νέο δημοκρατικό δρόμο, φωτίζει τις πρώτες μέρες της Αλλαγής, καλώντας τη σημερινή ηγεσία να παραδειγματιστεί από τις τολμηρές κινήσεις του Ανδρέα που τόσο έχει ξεχάσει… Η εξιστόρηση είναι από το βιβλίο του Κώστα Μαρδά «Πίσω από τον Ήλιο» (εκδόσεις Γνώση, 1995):

Στις 21 Οκτωβρίου του 1981 ενώπιον του ευθυτενούς προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή ορκίσθηκε η πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση. Εκατοντάδες οπαδοί είχαν κατακλύσει την Ηρώδη Αττικού. Αρκετοί από τους υπουργούς φορούσαν γραβάτα την οποία είχαν καταχωνιάσει στο μπαούλο από την εποχή του επαναστατικού ζιβάγκο της Μεταπολίτευσης. Άνθρωποι που επί χρόνια διαδήλωναν έξω από τα υπουργεία βρέθηκαν καθισμένοι στους υπουργικούς θώκους. Αυτοί που κυνηγιόντουσαν από την Αστυνομία τώρα θα τη διέταζαν.

ΟΙ 41 ΥΠΟΥΡΓΟΙ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ
Ο κατάλογος των μελών της κυβέρνησης : Πρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εθνικής Άμυνας Ανδρέας Παπανδρέου, υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Αντώνης Δροσογιάννης, υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Γεώργιος Πέτσος, υπουργός Συντονισμού Απόστολος Λάζαρης, υφυπουργός Συντονισμού Γιάννης Ποττάκης, υφυπουργός Συντονισμού Γρηγόρης Βάρφης, υπουργός Προεδρίας (Τύπου) Δημήτρης Μαρούδας, υφυπουργός Προεδρίας ( Αθλητισμού) Γεώργιος Κατσιφάρας, υπουργός Εξωτερικών Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, υφυπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας, υφυπουργός Εξωτερικών Ασημάκης Φωτήλας, υπουργός Εσωτερικών Γιώργος Γεννηματάς, υφυπουργός Εσωτερικών Στάθης Παναγούλης, υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου Ευάγγελος Κουλουμπής, υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Λευτέρης Βερυβάκης, υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Γιώργος Λιάνης, υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Πέτρος Μώραλης, υφυπουργός Οικονομικών Δημήτρης Τσοβόλας, υφυπουργός Οικονομικών Δημοσθένης Δημοσθενόπουλος, υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών Παρασκευάς Αυγερινός, υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών Μαρία Κυπριωτάκη-Περράκη, υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών Ρούλα Κακλαμανάκη, υπουργός Βιομηχανίας και Ενέργειας Αναστάσιος Πεπονής, υφυπουργός Βιομηχανίας και Ενέργειας Δημήτριος Πητσιώρης, υπουργός Δημοσίων Έργων Άκης Τσοχατζόπουλος, υπουργός Εργασίας Απόστολος Κακλαμάνης, υπουργός Γεωργίας Κώστας Σημίτης, υφυπουργός Γεωργίας Γεώργιος Μωραΐτης, υφυπουργός Γεωργίας Κώστας Αλεξιάδης, υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Στάθης Γιώτας, υπουργός Εμπορίου Νικόλαος Ακριτίδης, υφυπουργός Εμπορίου Γιάννης Παπασπύρου, υπουργός Δημόσιας Τάξης Γιάννης Σκουλαρίκης, υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών Μελίνα Μερκούρη, υπουργός Δικαιοσύνης Στάθης Αλεξανδρής, υπουργός Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος Αντώνης Τρίτσης, υπουργός Συγκοινωνιών Ευάγγελος Γιαννόπουλος, υφυπουργός Συγκοινωνιών Σήφης Βαλυράκης, υπουργός Βορείου Ελλάδας Βασίλης Ιντζές.

ΠΩΣ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΑΞΗΣ
ΠΗΓΕ ΣΤΟΝ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΗ
Σύνολο σαράντα ένας άνθρωποι με πλούσιο πολιτικό παρελθόν οι περισσότεροι, γενναίοι αντιστασιακοί, φωτισμένοι επιστήμονες. Ελάχιστοι όμως είχαν δοκιμαστεί στη διοίκηση. Κάποιοι μάλιστα απόρησαν, όταν έμαθαν ποιο υπουργείο τους «έτυχε». Στο βουλευτή Γιάννη Σκουλαρίκη, ασχολούμενο τότε με θέματα Γεωργίας και Συνεταιρισμών, «έλαχε» το υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Μόλις τελείωσε η ορκωμοσία, ο Ανδρέας τον κάλεσε κοντά του. Ο υπουργός πήγε να τον ρωτήσει γιατί του ανέθεσε έναν τομέα εκτός των ενδιαφερόντων του.
– Κύριε Πρόεδρε, αυτό το υπουργείο δεν αντιστοιχεί στην ειδίκευσή μου…
– Θέλω ειδικά σε σένα αυτό το πόστο. Είναι θέμα εμπιστοσύνης.
Αργότερα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, σε μια κατ’ ιδίαν συνάντηση με τον υπουργό, του αποκάλυψε ότι επελέγη σε αυτή τη νευραλγική θέση αντί του παθιασμένου αντιδεξιού δικηγόρου Ευάγγελου Γιαννόπουλου, τον οποίο ο Ανδρέας Παπανδρέου προόριζε στην αρχή για υπουργό Δημόσιας Τάξης. Ο Καραμανλής είχε συζητήσει με το νέο πρωθυπουργό, πριν οριστικοποιήσει τον κατάλογο:
– Υπάρχει καμιά αντίρρηση για τον Ευάγγελο Γιαννόπουλο, κύριε Πρόεδρε;
– Ο υπουργός Δημόσιας Τάξης είναι αρμόδιος και για τη δική μου και για τη δική σου ασφάλεια. Μη βάλεις εκεί έναν έξαλλο…
Ο πρωθυπουργός δέχθηκε την έντεχνη προεδρική υπόδειξη. Επιστρέφοντας μετά την ορκωμοσία στο γραφείο του βρήκε σωρό από τηλεγραφήματα. «Πανηγυρίζουμε περήφανη νίκη δυνάμεων Αλλαγής. Χαίρομαι και σε συγχαίρω θερμά για νίκη ΠΑΣΟΚ και προσωπικό θρίαμβο» του τηλεφώνησε ο γνωστός μουσικοσυνθέτης και αγωνιστής της Αριστεράς Μίκης Θεοδωράκης. «Παρακαλώ δεχθείτε τις καλύτερες ευχές μου για τον ελληνικό λαό και τη διαβεβαίωση των πιστών φιλικών μου αισθημάτων » του έγραψε ο σοσιαλιστής πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Φρανσουά Μιτεράν. Η Ελλάδα είχε γεμίσει ελπίδες.

ΤΟ ΒΕΤΟ ΑΝΔΡΕΑ ΣΤΟ ΝΑΤΟ
Στις 9 Δεκεμβρίου του 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου «έκλεψε την παράσταση» στη σύνοδο των υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, λανσάροντας επισήμως την πολιτική του «άτακτου παιδιού» της ΝΑΤΟϊκής αδελφότητας. Με την ιδιότητα του υπουργού Άμυνας έθεσε το ζήτημα των τουρκικών παραβιάσεων στο Αιγαίο μεταξύ 6 και 10 μιλίων, κατήγγειλε την απειλή από τη στρατιά του Αιγαίου στη Σμύρνη, επισήμανε την αοριστία της συμφωνίας επανένταξης στο ΝΑΤΟ όσον αφορά τα ελληνικά δικαιώματα στον επιχειρησιακό έλεγχο του Αιγαίου και προσδιόρισε την ανάγκη αναδιάταξης των Ενόπλων Δυνάμεων με στόχο την απόκρουση του από ανατολάς κινδύνου, αφού ο από βορρά κίνδυνος, σύμφωνα και με δήλωση του Ευάγγελου Αβέρωφ, είχε ατονήσει. Στο τέλος ζήτησε να περιληφθεί παράγραφος στο καθιερωμένο ανακοινωθέν της συνόδου που θα δέσμευε τη Συμμαχία ότι θα προστατεύσει κάθε μέλος της από «απειλή από οποιονδήποτε και αν προέρχεται».
Αρκετοί υπουργοί Άμυνας των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ κράτησαν σημειώσεις από όσα παρέθετε, γιατί ήταν η πρώτη φορά που Έλληνας πρωθυπουργός παρουσίαζε τον τουρκικό κίνδυνο σε ένα τέτοιο κορυφαίο βήμα. Ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Χαλούκ Μπαγιουκλέν ζήτησε το λόγο. Ισχυρίστηκε ότι τα τουρκικά αεροσκάφη δεν παραβιάζουν τον εναέριο χώρο της Ελλάδας που έπρεπε να αντιστοιχεί, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, στα χωρικά ύδατα, δηλαδή 6 μίλια, ότι η Στρατιά Αιγαίου έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα, ότι η συμφωνία Ρότζερς έγινε αποδεκτή από ελληνικής πλευράς (το 1980), ότι η Ελλάδα απειλεί την Τουρκία οχυρώνοντας τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου κατά παράβαση της συμφωνίας της Λοζάνης. Υποστήριξε πως θα δεχόταν να υπογράψει αυτή την παράγραφο-διακήρυξη, αν δεν είχε συνδυαστεί με το γεγονός ότι προτάθηκε από Έλληνα υπουργό Άμυνας, οπότε θα ήταν σαν να παραδεχόταν πως υπάρχει πράγματι τουρκική απειλή.
Τη δεύτερη μέρα της συνόδου η συνεδρίαση άρχισε στις 9 το πρωί και αφιερώθηκε μέχρι το βράδυ στο αίτημα της εγγύησης. Η ελληνική παρέμβαση οδήγησε στην παράταση των συζητήσεων, γεγονός όχι και τόσο συνηθισμένο στο ΝΑΤΟ, ειδικά όταν επρόκειτο περί εθνικών θεμάτων. Στη 1 το μεσημέρι έγινε διακοπή για φαγητό, χωρίς να υπάρξει συμφωνία. Η συνεδρίαση ξανάρχισε στις 3 το απόγευμα και διεκόπη στις 4, καθώς διαπιστώθηκε αδιέξοδο με την άρνηση της τουρκικής αντιπροσωπίας να δεχθεί το κείμενο. Στις 4:30 ξαναμπήκαν οι υπουργοί στην αίθουσα, ενώ οι 200 δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο ρωτούσαν λεπτομέρειες για το ποιος είναι αυτός ο Έλληνας πολιτικός που τάραξε τα ύδατα της Ατλαντικής Συμμαχίας. Στις 6 το απόγευμα έγινε νέα διακοπή με τη δήλωση του Έλληνα πρωθυπουργού ότι δεν υπάρχουν περιθώρια άλλων συζητήσεων, για αυτό αρνείτο να προσυπογράψει το ανακοινωθέν, εφόσον δεν περιλαμβάνετο η επίμαχη παράγραφος που έλεγε: «Είναι αυταπόδεικτο ότι η Ατλαντική Συμμαχία επεκτείνει την προστασία των κρατών-μελών της απέναντι σε οποιαδήποτε απειλή κατά της εδαφικής τους ακεραιότητας από οποιονδήποτε κι αν προέρχεται».
Μια ύστατη προσπάθεια έκανε ο φιλότουρκος γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Ζόζεφ Λουνς στις 9 το βράδυ καλώντας τους υπουργούς στην αίθουσα της συνόδου. Τον Έλληνα πρωθυπουργό εκπροσώπησε ο πρώτος αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας πτέραρχος Νίκος Κουρής, γιατί ο ίδιος έπρεπε να συναντηθεί με τον υπουργό Εξωτερικών Αλεξάντερ Χέιγκ στην κατοικία του Έλληνα πρεσβευτή στις Βρυξέλλες.
Ο Ζόζεφ Λουνς έκανε κάποιες προσθαφαιρέσεις στο ελληνικό κείμενο, το μοίρασε στις αντιπροσωπείες και αυτές, με τη σειρά τους, το αναδιατύπωσαν πάνω από 20 φορές προσπαθώντας να ικανοποιήσουν και τα δύο μέρη. Τελικά ο Έλληνας πρωθυπουργός διά του Νικολάου Κουρή είπε το μεγάλο «όχι» προβάλλοντας βέτο. Ήταν η πρώτη φορά στη ιστορία του ΝΑΤΟ που δεν εξεδόθη το συνηθισμένο ανακοινωθέν. Ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, μόλις έγινε γνωστό το άδοξο τέλος, σχολίασε: «Το θετικό αποτέλεσμα από τη μάχη είναι ότι άρχισε η διαδικασία αποδέσμευσης από τη “συμφωνία Ρότζερς”. Δεν είχα ποτέ την αφέλεια να πιστέψω ότι έστω μια τόσο… απλή φράση θα γινόταν δεκτή από το ΝΑΤΟ».
Ο υπουργός Εξωτερικών Γιάννης Χαραλαμπόπουλος συναίνεσε επίσης στην ένταξη της Ισπανίας στο ΝΑΤΟ, επισημαίνοντας πάντως ότι το ΠΑΣΟΚ ήταν ιδεολογικά αντίθετο με τη διεύρυνση των στρατιωτικών συνασπισμών. Με αυτές τις προσεκτικές τοποθετήσεις ο Ανδρέας μετρίασε τη δυσφορία των ΗΠΑ. Όπως είπε στους δημοσιογράφους που τον συνόδευσαν, «δεν μπορούσαμε να κάνουμε κατάχρηση του βέτο».

ΠΩΣ ΚΟΠΗΚΑΝ ΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΜΕ ΤΗ CIA

Εν τω μεταξύ στην Αθήνα του ΠΑΣΟΚ διορίσθηκε πρεσβευτής ένας βαθύς γνώστης της ελληνικής πραγματικότητας και φίλος του Ανδρέα, ο φιλελεύθερος Μόντιγκλ Στερνς. Είχε υπηρετήσει από το 1958 έως και το 1962 και από το 1974 έως το 1976 στην Αμερικανική Πρεσβεία της Αθήνας και δεν έκρυβε το θαυμασμό του για το πολιτικό αισθητήριο του Ανδρέα Παπανδρέου. Όταν το 1963 κέρδισε η Ένωση Κέντρου, υπηρετώντας στο Κονγκό, ένιωσε την ανάγκη να στείλει στον Ανδρέα Παπανδρέου ένα θερμό γράμμα, όπου μεταξύ άλλων εξήρε τα χαρίσματά του: «Το κατόρθωμα του πατέρα σου –και δικό σου– είναι αξιοθαύμαστο. (…) Πάντοτε πίστευα πως στο βάθος της καρδιάς σου είσαι ένας άνθρωπος που έχει εμπιστοσύνη στο μυαλό» (Μαργαρίτα Παπανδρέου, «Εφιάλτης στην Αθήνα», σελ. 104).
Στο περιθώριο του γεύματος της ελληνικής κυβέρνησης προς τους ομογενείς της ΑΧΕΠΑ, στις 14 Απριλίου του 1982, στο ξενοδοχείο «Κινγκ Τζωρτζ» ο Στερνς ήταν ιδιαίτερα διαχυτικός προς τους σοσιαλιστές υπουργούς. Κρατώντας στο χέρι ένα ποτήρι ουίσκι πλησίασε τον υφυπουργό Τύπο Δημήτρη Μαρούδα και τον υπουργό Δημόσιας Τάξης Γιάννη Σκουλαρίκη. Χαμογελώντας τους είπε σε καλά ελληνικά: « Το… κακό είναι πως είμαι πρεσβευτής της πιο συντηρητικής κυβέρνησης σε μια χώρα με σαφώς προοδευτική κυβέρνηση…» Και όταν ο παριστάμενος υπουργός Συντονισμού Απόστολος Λάζαρης παρατήρησε ότι βελτίωσε πολύ τα ελληνικά του, ο Μόντιγκλ Στερνς σχολίασε: «Μετά τη μαγεία της αλλαγής κάνω προόδους».
Με κατανόηση αντιμετώπισε ο πρεσβευτής τις δυναμικές κινήσεις των υπουργών. Λίγες μέρες μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ ο υπουργός Δημόσιας Τάξης Γιάννης Σκουλαρίκης προκάλεσε για τα καλά το κλιμάκιο της αμερικανικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (CIA). Ο ίδιος μου εξιστόρησε το περιστατικό: «Μόλις πρωτοπήγα στο υπουργείο, ζήτησα να ενημερωθώ για το προσωπικό. Βρήκα δύο Έλληνες αξιωματικούς της ασφάλειας που ήταν, λέει, σύνδεσμοι στην Αμερικανική Πρεσβεία. Ουσιαστικά επρόκειτο περί αξιωματικών οι οποίοι εκτελούσαν χρέη επαφών με τους ανθρώπους της CIA. Έδωσα αμέσως εντολή να αποσυρθούν από την πρεσβεία. Όταν τότε ο Μόντιγκλ Στερνς με συνάντησε, με ευγενικό τρόπο ρώτησε πότε προτίθεμαι να στείλω τους αντικαταστάτες. Του απάντησα πως δεν υπάρχει λόγος να διαθέτει το υπουργείο δύο αξιωματικούς γι’ αυτή τη δουλειά και του εξήγησα ότι για οποιαδήποτε νόμιμη διμερή σχέση η επαφή θα γίνεται από δω και πέρα μέσω του γενικού γραμματέα του υπουργείου. Εκείνος δεν απάντησε».