Οι βρυχηθμοί Ερντογάν – Τραμπ κλυδωνίζουν την Τουρκία

Της Μαλένας Παππά

Ρίχτερ διαρκείας ταρακουνούν την Τουρκία εξαιτίας της κλιμακούμενης κρίσης με τις ΗΠΑ, γεγονός όμως που δεν πτοεί τον Σουλτάνο του Βοσπόρου από το να συνεχίζει να τραβάει το σκοινί έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών με περαιτέρω αντίποινα  ως απάντηση στην επιβολή σκληρών κυρώσεων από τον πλανητάρχη Τραμπ. Η παρατεταμένη κρίση προκαλεί προβληματισμό, σε παγκόσμιο επίπεδο, με την Ευρώπη και ειδικά την Ελλάδα να έχουν λόγους να ανησυχούν περισσότερο.

“Πυρά” μέσω της εφημερίδας “New York Times” εξαπέλυσε ο τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προς τις Ηνωμένες Πολιτείες την περασμένη Παρασκευή, προβάλλοντας τους τούρκους πολίτες ως θύματα της αμερικανικής πολιτικής, μιας πολιτικής που στρέφεται εναντίον της “αξιόπιστης” συμμάχου Τουρκίας. Ωστόσο, τα επιχειρήματα που παρέθεσε ο Σουλτάνος αντιστοιχούν στην μισή αλήθεια. Οι ΗΠΑ έχουν από καιρό τα δικά τους παράπονα σχετικά με την πολιτική που εφαρμόζει η Τουρκία σε σειρά από καίρια ζητήματα, όπως το εξοπλιστικό και την αγορά αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από τη Ρωσία, την καθυστέρηση των διαπραγματεύσεων για την αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ, την διαφορετική γραμμή στην βόρεια Συρία και τους Κούρδους και την συνεχόμενη στήριξη στο Ιράν. Αφορμή για  την εξώθηση στα άκρα των σχέσεων των δύο χωρών είναι η κράτηση του αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον από τον Οκτώβριο του 2016. Σημειώνεται ότι στην Τουρκία βρίσκονται υπό κράτηση και άλλοι 15 – 20 Αμερικανοί, μεταξύ αυτών και επιστήμονες της NASA, κατηγορούμενοι για τρομοκρατία και τρεις τούρκοι υπάλληλοι της αμερικανικής πρεσβείας. Στις Τουρκικές φυλακές κρατούνται επίσης και Γερμανοί και Γάλλοι υπήκοοι.

Παζάρια Ερντογάν
Αποτελεί πλέον πάγια τακτική της Τουρκίας η κράτηση ξένων πολιτών ως διαπραγματευτικό χαρτί στα… ανατολίτικα παζάρια του Ερντογάν με τις χώρες προέλευσης των πολιτών αυτών. Ακόμα και για την απελευθέρωση των δύο ελλήνων στρατιωτικών από τις φυλακές Ανδριανούπολης, των οποίων η κράτηση αποτελούσε την πλέον κραυγαλέα υπόθεση καταπάτησης του διεθνούς δικαίου”, έγινε, σύμφωνα με πληροφορίες, με αντάλλαγμα τις αλλαγές των μουφτήδων στη Θράκη. Επιπλέον, η απελευθέρωση των στρατιωτικών Μητρετώδη και Κούκλατζη “ήρθε” τη στιγμή της κλιμάκωσης της έντασης ΗΠΑ-Τουρκίας με φόντο την κράτηση Αμερικανών πολιτών, που θα μπορούσε κάλλιστα να ερμηνευτεί ως απόπειρα διαπραγμάτευσης από την Άγκυρα, η οποία με την απελευθέρωση των Ελλήνων στρατιωτικών και την επομένη του Τανέρ Κιλίτς, τοπικού προέδρου της Διεθνούς Αμνηστίας, επιχειρεί να δείξει σε Ευρώπη και ΗΠΑ ότι υπάρχουν περιθώρια διαπραγμάτευσης και ότι ο Ερντογάν δεν είναι παρανοϊκός.

Στην περίπτωση του αμερικανού πάστορα για παράδειγμα, η Τουρκία θα θελήσει να τον απελευθερώσει με αντάλλαγμα την έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν στην Τουρκία όπου κατηγορείται για ενορχήστρωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016 ή ακόμα και την απελευθέρωση τούρκου τραπεζίτη ο οποίος είναι καταδικασμένος στη Νέα Υόρκη για στήριξη προς το Ιράν ως προς τις πολυμερείς οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις.

Η κρίση με τις ΗΠΑ έχει δημιουργήσει στην Τουρκία ένα ακόμη μεγάλο πρόβλημα. Η τουρκική λίρα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση καθώς οι επενδυτές ξεπουλάνε με ξέφρενους ρυθμούς λόγω της χαώδους κατάστασης που εκτυλίσσεται, απόρροια ενός “εκρηκτικού” συνδυασμού, αναποτελεσματικής νομισματικής και οικονομικής πολιτικής και ενός αυταρχικού καθεστώτος.
Κρίση στην Τουρκία
Σίγουρα οι ΗΠΑ δεν θα επιθυμούσαν την κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας καθώς αυτή θα έχει επιπτώσεις σε άλλες αναπτυσσόμενες αγορές, στην Ευρώπη και τέλος ακόμα και στις ΗΠΑ. Εν αντιθέσει όμως με τις προηγούμενες αμερικανικές κυβερνήσεις των τελευταίων ετών που διατηρούσαν μία παθητική στάση απέναντι στον Ερντογάν, η τρέχουσα κυβέρνηση του Τραμπ, όχι μόνο δεν είναι διατεθειμένη να υποχωρήσει στην κακοδιαχείριση, στα καπρίτσια και στις τακτικές χειραγώγησης του Σουλτάνου, αλλά επιθυμεί να λύσει γενικότερα τα κακώς κείμενα στην Τουρκία.

Ο Ερντογάν από την άλλη φαίνεται εξίσου απρόθυμος για υποχωρήσεις μέχρι στιγμής, απαντώντας με αντίποινα στις κυρώσεις των ΗΠΑ. Την Τετάρτη αύξησε επίσημα τους δασμούς σε μεγάλη γκάμα αμερικανικών προϊόντων μέχρι και 100% και την ίδια μέρα το αίτημα άρσης του κατ’ οίκον περιορισμού και απαγόρευσης εξόδου από την Τουρκία, του πάστορα Μπράνσον απορρίφτηκε ρίχνοντας κι άλλο λάδι στη φωτιά, ενώ πολίτες διαδήλωναν κατά των αμερικανικών ηλεκτρονικών προϊόντων όπως το iPhone, διαμηνύοντας  ότι πλέον θα χρησιμοποιούν κινέζικα και τουρκικά κινητά. Χωρίς αμφιβολία ο αντιαμερικανισμός αυξάνεται στην Τουρκία. Σύμφωνα με περσινή έρευνα το 72% των τούρκων θεωρεί τις ΗΠΑ απειλή για την ασφάλεια τους.

Οικονομικός Πόλεμος  
Οι κυρώσεις του Τραμπ κατά της Τουρκίας βοηθούν το αφήγημα Ερντογάν περί “οικονομικού πολέμου” από ξένες δυνάμεις και συγκεκριμένα τις ΗΠΑ. Όσο για την διαφυγή της Τουρκίας στο Δ.Ν.Τ. το πιθανότερο είναι ότι ο Ερντογάν θα την αποφύγει, δεδομένου ότι έχει αναγάγει την οικονομία σε εθνικό ζήτημα και μια τέτοια εξέλιξη θα είχε πολιτικό ρίσκο για τον ίδιο καθώς θα έμοιαζε με υποχωρητική κίνηση απέναντι στις ΗΠΑ.
Η οικονομική κρίση που θα πλήξει τους πολίτες σίγουρα θα προκαλέσει ένα κλίμα κατά του Ερντογάν, ωστόσο ο ίδιος θα επιχειρήσει να το αντιστρέψει, χρησιμοποιώντας ως “αντίβαρο” το εν λόγω αφήγημά του, αυξάνοντας παράλληλα την εθνικιστική ρητορική του, ώστε να συσπειρώσει τον κόσμο υπέρ του και ενάντια στον “εξωτερικό εχθρό που τους πολιορκεί”, προκειμένου να διατηρήσει την ενισχυμένη εξουσία του. Με βάση τα νέα δεδομένα στις διμερείς σχέσεις με τις ΗΠΑ, ο Ερντογάν αναζητά διαρκώς νέους συμμάχους. Εκτός από τη Ρωσία, το Ιράν, το Ιράκ, το Κατάρ και το Πακιστάν ο Σουλτάνος επιχειρεί να συσφίξει τις σχέσεις του και με την Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς να υπάρχει προς το παρόν κάποια πρόοδος.

Το άρθρο του Ερντογάν στους New York Times ανέδειξε μία πραγματικότητα. ΗΠΑ και Τουρκία έχουν πλέον διαφορετικά και αντικρουόμενα συμφέροντα και επομένως δεν θα είναι δυνατόν να έχουν κοινή πολιτική γραμμή. Σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο τα συμφέροντα και οι συμμαχίες αλλάζουν. Οι αλλαγές ωστόσο δεν είναι απαραίτητο ότι θα είναι ομαλές και “ανώδυνες”.

Η κρίση στην Τουρκία έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία καθώς δεν θα περιοριστεί στα εσωτερικά της χώρας, αγγίζοντας πρωτίστως τις αναπτυσσόμενες αγορές και τις ευρωπαϊκές χώρες.

Η Ελλάδα θα είναι μάλλον από τις πρώτες χώρες που θα επηρεαστούν από την Τουρκική κρίση δεδομένου ότι η Τουρκία αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο προορισμό εξαγωγών για την χώρα μας, αξίας περίπου 2 δις ευρώ. Επομένως, η τουρκική κρίση θα οδηγήσει σε περιορισμό των εισαγωγών ελληνικών προϊόντων. Επίσης η υποτίμηση της λίρας καθιστά τα τουρκικά προϊόντα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά σε σχέση με τα ελληνικά. Οπότε, χώρες που εισάγουν για παράδειγμα τρόφιμα από την Ελλάδα, όπως η Ρωσία, θα μπορεί να τα αγοράσει πολύ φθηνότερα από την Τουρκία.

Όσο για το μέλλον των ελληνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Τουρκία και αριθμούν περισσότερες από 400, είναι αβέβαιο. Τέλος, ο τουρισμός – η “βαριά βιομηχανία” της Ελλάδας -θα πληγεί, καθώς η υποτίμηση της λίρας θα κάνει την Τουρκία πολύ πιο οικονομικά ελκυστικό τουριστικό προορισμό συγκριτικά με την αρκετά ακριβότερη Ελλάδα, αποσπώντας σημαντικό μέρος των τουριστών.

Γεωπολιτικός Κίνδυνος 
Οι επιπτώσεις της Τουρκικής κρίσης στην Ελλάδα δεν περιορίζονται σε οικονομικό επίπεδο. Υπάρχει και έντονος γεωπολιτικός κίνδυνος.

Καθώς ο Ερντογάν αντιμετωπίζει την οικονομική κρίση, αυξάνει την εθνικιστική ρητορική του για να “επιβιώσει” πολιτικά. Σε αυτό το πλαίσιο – και με δεδομένη την καθημερινή ένταση στο Αιγαίο που οι Τούρκοι προκλητικά αποδίδουν στην Ελλάδα, αλλά και με γνωστές τις προθέσεις που έχει δείξει μέχρι στιγμής η Τουρκία αναφορικά με το Αιγαίο και τη Θράκη – ένα επεισόδιο μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας με σκοπό την αλλαγή συνόρων δεν θα ήταν απίθανο.

Επιπλέον, η επιδείνωση της κατάστασης στην Τουρκία, μία χώρα με περισσότερα από 82 εκατομμύρια πληθυσμό, θα προκαλέσει νέο μεταναστευτικό κύμα. Τόσο οι Τούρκοι πολίτες, όσο και πρόσφυγες που διαμένουν εκεί, θα θελήσουν να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη, περνώντας  από την Ελλάδα και ίσως εγκλωβιζόμενοι σε αυτήν, πράγμα που θα δυσχεράνει ακόμα περισσότερο την ήδη βεβαρημένη κατάσταση.