Ο Αλέξης, ο Σόιμπλε και ο Χίτλερ…

Με πρώτη την αριστερά στην Ελλάδα αλλά και παντού σχεδόν όλοι βάλλουν εναντίον της λιτότητας. Τι σημαίνει λιτότητα για έναν κρατικό προϋπολογισμό; Να ξοδεύει το κράτος λιγότερα απ’ όσα εισπράττει.

Αν ξοδεύει περισσότερα πρέπει να δανείζεται και να δημιουργεί χρέος. Έτσι όμως κάποια στιγμή οι αγορές (ξένες ή εγχώριες τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και ιδιώτες) δεν δανείζουν άλλο και απαιτούν πίσω τα χρήματά τους. Από τη στιγμή που κανένας δεν μας δανείζει, η συνθηματολογία  εναντίον της λιτότητας είναι κενό γράμμα.

Όταν ένα φαύλο κράτος έχει δικό του νομισματοκοπείο (ή ανεξάρτητη νομισματική πολιτική) τυπώνει χρήμα και μοιράζει μισθούς για να εξομαλύνει τις κοινωνικές αντιδράσεις. Αυτή η πολιτική δημιουργεί πληθωρισμό και απώλεια εμπιστοσύνης στο νόμισμα.

Το τελευταίο είναι το χειρότερο απ’ όλα. Όταν αυτό συμβαίνει στην ιστορία ακολουθούν μεγάλες περίοδοι χάους, πολέμων και φτώχειας.

Ο χρυσός κριτής…

Με μια ουγκιά χρυσού κάποιος μπορούσε να αγοράσει μιας καλής ποιότητας ενδυμασία στην αρχαία Ρώμη. Με μια ουγκιά χρυσού (1.150 Ευρώ) αγοράζει ένα καλό κοστούμι και σήμερα.

Αντίθετα αν και δεν έχει προηγηθεί περίοδος υπερπληθωρισμού, ό,τι αγοράζει σήμερα με 1 δολ. κάποιος, το 1945 το αγόραζε με 8 σεντς του δολαρίου…

Μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’70, η Δύση άρχισε να αυξάνει το δανεισμό της σε κάποιες περιπτώσεις ως κρατικό δανεισμό και στις περισσότερες ως ιδιωτικό δανεισμό. Η απόφαση του Νίξον το 1971 να διακόψει την υποχρέωση, κάθε δολάριο που κυκλοφορεί να έχει αντίκρισμα σε χρυσό, αποτελεί την έναρξη της νέας εποχής. Έτσι ξεκίνησε η «εξάτμιση» της αξίας των νομισμάτων…

Ιστορικά η παρακμή ισχυρών πολιτικών και οικονομικών περιόδων ξεκινά με την απώλεια της εμπιστοσύνης στα νομίσματα.

Όταν η αξία ενός νομίσματος αναφοράς «εξατμίζεται» ακολουθούν περίοδοι οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού χάους…

Μετά το χάος είτε έχει προκύψει πόλεμος είτε όχι, οι κοινωνίες επιστρέφουν σε νομίσματα με αντίκρισμα σε σκληρά αποθέματα, κυρίως χρυσό. Αυτό συνήθως συμβαίνει με αυταρχικά καθεστώτα.

Η προπαγάνδα εναντίον της λιτότητας ξεκινά από δημαγωγούς που προσπαθούν να υφαρπάξουν την εξουσία. Στην ουσία αυτοί που υπόσχονται τέλος στη λιτότητα, υπόσχονται κάποιου είδους σοσιαλισμό και αναδιανομής του πλούτου των άλλων.

Όταν η ποσότητα των αγαθών μιας κοινωνίας παραμένει σταθερή και αυξάνεται η ποσότητα του χρήματος, ανεβαίνουν οι τιμές των αγαθών και μειώνεται η αγοραστική δύναμη αυτών που έχουν αποταμιεύσεις.

Έτσι ο πλούτος αναδιανέμεται από τους έχοντες στους μη έχοντες. Αυτό βέβαια δεν πλήττει τους μεγιστάνες του πλούτου που τον έχουν διασφαλίσει σε μακρινά θησαυροφυλάκια, αλλά κυρίως τους νοικοκυραίους…

Όταν η αξία των αποταμιεύσεων εξατμίζεται, οι εργατικοί άνθρωποι δεν έχουν κίνητρο να εργαστούν. Όταν οι εργατικοί (επιχειρηματίες και εργαζόμενοι) δεν έχουν κίνητρο να εργαστούν, η παραγωγή πλούτου μειώνεται και η φτώχεια αυξάνεται.

Ο άλλος τρόπος αναδιανομής είναι η βαριά φορολογία. Στην Ελλάδα λόγω Ευρώ γίνεται μέσω φορολογίας με τη διευκόλυνση των τραπεζών και των capital controls.

Η προπαγάνδα εναντίον της λιτότητας ξεκινά σχεδόν πάντα από αριστερούς δημαγωγούς. Όταν αποτύχουν, ο προδομένος κόσμος ακολουθεί τον επόμενο «σωτήρα» μέχρι την τελική καταστροφή.

Ο μέντορας του φιλελευθερισμού  Φ. Χάγιεκ έλεγε πως φασισμός είναι αυτό που ακολουθεί όταν ο σοσιαλισμός αποδειχτεί ψευδαίσθηση. Στο μεσοπόλεμο στη Γερμανία ακολουθήθηκε αυτή ακριβώς η σειρά.

O μεσοπόλεμος

Η αριστερά των Σπαρτακιστών γιγαντώθηκε από την κρίση μετά τον πόλεμο και όταν απέτυχε, τα ηνία πήρε ο Χίτλερ με τους ναζιστές, με την απλοϊκή ερμηνεία πως για τα δεινά φταίνε οι ξένοι και ιδίως οι Εβραίοι. Ο υπερπληθωρισμός (η απώλεια της εμπιστοσύνης στο νόμισμα) της Βαϊμάρης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απώλεια εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και τη δημοκρατία.

Ο Χίτλερ στήριξε την εξουσία του στον προστατευτισμό και στις όλο και μεγαλύτερες δόσεις ξενοφοβίας. Έτσι βαθμιαία κατέφυγε στον πόλεμο με τον οποίο ισοπέδωσε την Ευρώπη και μετά ισοπεδώθηκε και η Γερμανία.

Η μνήμη του πληθωρισμού του μεσοπολέμου είναι ένας από τους λόγους που οι Γερμανοί ακολουθούν πιο αυστηρή νομισματική πολιτική και συγκρούονται με τον Ντράγκι που αυξάνει συνεχώς τα μεγέθη της ποσοτικής χαλάρωσης(QE).

Η αλήθεια είναι πως οι Γερμανοί υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους σαν μια κοινωνία αποταμιευτών. Αποταμιεύσεις που πέτυχαν μέσω εξαγωγών και σε αυτό το ευρώ τους βοήθησε. Το πιθανότερο είναι πως θα χάσουν στο τέλος μαζί με όλους τους άλλους καθώς θα του συμπαρασύρει η δίνη που δημιουργεί το παγκόσμιο χρέος στις αγορές.

Μάταια προσπαθούν να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη στο νόμισμα όταν όλοι βλέπουν το πληθωρισμό σαν λύση.

Το πρόβλημα όμως είναι πιο περίπλοκο και όπως θα δούμε παρακάτω είναι παγκόσμιο.

Ο εθνικισμός

Οι άνθρωποι έχουμε την ανάγκη να ταυτοποιούμε την ύπαρξή μας με το να ανήκουμε κάπου. Οι θρησκείες, τα έθνη, τα κόμματα, οι ποδοσφαιρικές ομάδες καλύπτουν αυτές τις πλευρές. Μετά από ισχυρά πλήγματα όπως είναι η οικονομική κρίση, η ανάγκη να ανήκουμε κάπου που νιώθουμε ασφαλείς αυξάνεται.

Δυστυχώς η Ευρώπη αν και έχει πολλά κοινά στην πολιτική, πολιτισμική και αξιακή ταυτότητα των πολιτών της δεν έχει καταφέρει να αποτελέσει ψυχολογικό καταφύγιο εσχάτης ανάγκης.

Καθώς ο εθνικισμός καλύπτει πληρέστερα την ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου, εύκολα υπερτερεί του σοσιαλισμού στην τελική αναμέτρηση ή μόλις οι προσδοκίες του τελευταίου αποδειχτούν ανεδαφικές. Υπό την έννοια αυτή δεν αποτελούν έκπληξη τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων για την ύπαρξη συγκοινωνούντων δοχείων μεταξύ κομμάτων της άκρας αριστεράς και της άκρας δεξιάς.

Άλλο νόμισμα άλλο χρήμα…

Το νόμισμα είναι λοιπόν ένα IOU (I owe you) η αξία του οποίου εξαρτάται από κάτι άλλο: Την αξιοπιστία της κυβέρνησης που το εκδίδει…

Τα χρυσά και ασημένια νομίσματα δε, εξαρτούν την αξία τους από την κυβέρνηση, την οικονομική ή τη νομισματική πολιτική, αλλά από την αξία του πολύτιμου μετάλλου που περιέχουν….

Το παράδειγμα της Ρώμης

Η αρχαία Ρώμη χρησιμοποιούσε νομίσματα από τρία μέταλλα. Χαλκό για τα μικρής αξίας νομίσματα και τα δυσεύρετα ασήμι και χρυσό για τα μεγαλύτερης αξίας.

Το δηνάριο το πιο συνηθισμένο κατά τον πρώτο μ.Χ. αιώνα νόμισμα ήταν από  καθαρό ασήμι.

Η συντήρηση της μεγάλης αυτοκρατορίας απαιτούσε όλο και περισσότερο χρήμα. Οι αυτοκράτορες άρχισαν να κάνουν προσμίξεις στα ασημένια και χρυσά νομίσματα με χαλκό. Το 100 μ.Χ. η καθαρότητα του δηναρίου από 100% είχε πέσει στο 85%. Το 218 είχε πέσει στο 43% και το 244 στο 5%.

Όπως ήταν φυσικό έχασε την αγοραστική και αποταμιευτική του δύναμη. Ο πληθωρισμός έπληξε τη βούληση των ανθρώπων για εργασία. Οι τιμές εκτοξεύθηκαν.

Ο Διοκλητιανός (284-305) για να αποκαταστήσει την τάξη επέβαλε έλεγχο των τιμών. Οι παραγωγοί όμως καθώς αναγκάζονταν να πουλούν τζάμπα τα προϊόντα τους εγκατέλειπαν τις δουλειές τους.

Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ερήμωσης της οικονομίας ο αυτοκράτορας εφάρμοσε νόμο που ανάγκαζε τα παιδιά των αγροτών να γίνουν αγρότες  και των τεχνιτών τεχνίτες για να συνεχίζουν την παραγωγή.

Ο πληθωρισμός αύξησε το ρίσκο στο ισοζύγιο κέρδους – ρίσκου κάθε δραστηριότητας. Λίγο αργότερα η αυτοκρατορία κατέρρευσε…

Πριν καταρρεύσει, η Ανατολική Αυτοκρατορία δημιούργησε ένα νόμισμα που έμεινε σταθερό για 7-8 αιώνες.

Η παραπάνω ιστορία έχει επαναληφθεί αρκετές φορές…

Μέτρα διατίμησης  εναντίον του πληθωρισμού λαμβάνουν και σήμερα δεξιές και αριστερές κυβερνήσεις με ολοκληρωτικό χαρακτήρα που πιστεύουν πως μπορεί να υπάρχει ευημερία χωρίς ελεύθερη αγορά. Το παράδειγμα της Βενεζουέλας τα τελευταία χρόνια είναι χαρακτηριστικό. Μέτρα καταναγκαστικής εργασίας λαμβάνουν επίσης δικτατορικά καθεστώτα όπως η ΕΣΣΔ παλιότερα ή Β. Κορέα κλπ.

Το 2016 και το 2017…

Το 2017 και το 2018 θα είναι κρίσιμες χρονιές όχι απλά για το μέλλον της Ελλάδας εντός ή εκτός Ευρώ, ΕΕ. Κανείς δεν ξέρει για πόσο θα συνεχιστεί η στασιμοχρεοκοπία ή αν θα προκύψει ξαφνικά μια ολοσχερής οικονομική κατάρρευση ή έξοδος από την κρίση και ανάπτυξη. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις πως ο κόσμος ολόκληρος μπορεί να αλλάξει όπως τον ξέρουμε μετά το Β΄ Π.Π.

Η κρίση του 1929 ήταν η μεγαλύτερη του αιώνα που πέρασε. Τότε τα μεγάλα έθνη αντί να σχεδιάσουν από κοινού την αντιμετώπιση της κατάστασης προτίμησαν το ένα να την εξάγει στο άλλο, μέσω νομισματικών υποτιμήσεων και μέτρων οικονομικού προστατευτισμού.

Μοιραία ο νομισματικός, εμπορικός και οικονομικός ανταγωνισμός οδήγησε σε μια παγκόσμια πολεμική αναμέτρηση.

Το σενάριο αυτό ενισχύθηκε πολύ το 2016 με το Brexit, την εκλογή Τράμπ και την άνοδο των ακροδεξιών παντού, πλην Ελλάδας που το 2015 στην εξουσία ήρθε ένα κόμμα της «παλαβής» αριστεράς. Όσο και να προσπαθεί να μετακινηθεί προς την κεντροαριστερά ο ΣΥΡΙΖΑ οι περιθωριακές καταβολές και τα όρια αντίληψης της ηγεσίας του θέτουν φραγμούς.

Μετά τον πόλεμο προκειμένου να μην επαναληφθούν τα ίδια σχεδιάστηκαν θεσμοί όπως το ΔΝΤ, ο ΠΟΕ, ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ, η Ε.Ε., η G8, η G20 κλπ. Σήμερα, μετά 70 χρόνια συνεχούς ευημερίας όλα αυτά αμφισβητούνται.

Μετά την κρίση του 2008 λοιπόν  φαίνεται πως τα φαντάσματα ξαναξυπνούν…

Η Ε.Ε. αμφισβητείται, οι ΗΠΑ επανεξετάζουν το ρόλο τους σαν ομπρέλα προστασίας του κόσμου της ελεύθερης οικονομίας, η Ρωσία και η Κίνα αναζητούν ρόλους στο διεθνές οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά..

Η βόμβα του χρήματος

Θα πληρώνατε ποτέ κάποιον για να δανειστεί τα χρήματά σας; Όχι… φυσικά.

Κανείς δεν χαρίζει ούτε χρήματα ούτε εργασία.

Ο κόσμος μας δούλεψε και προόδευσε όταν υπήρχαν οι προϋποθέσεις αυτοί που εργάζονταν και αποταμίευαν με σκοπό το κέρδος να δανείζουν όσους με σκοπό το κέρδος επίσης δανείζονταν και επένδυαν.

Οι τράπεζες από την εποχή των Ιπποτών του Ναού, των Μεδδίκων και των Πάτσι έπαιζαν το ρολό του διαμεσολαβητή σε αυτήν τη συναλλακτική  διεργασία από την οποία όλοι κέρδιζαν.

Η πολιτική εξουσία αργότερα δημιούργησε τις κεντρικές τράπεζες για να εξισορροπεί κατά κάποιους και να χειραγωγεί κατ’ άλλους προς όφελος των πολιτικών αυτό το φυσικό κύκλο του χρήματος και την οικονομία.

Όταν οι πολιτικοί ήθελαν να καλοπιάσουν τα πλήθη μοίραζαν χρήματα όπως κάνουν οι κτηνοτρόφοι με το σανό.

Όταν οι Κεντρικές Τράπεζες π.χ. κυκλοφορούν περισσότερο χρήμα απ’ όσο πρέπει επί της ουσίας προσφέρουν στην κυβέρνηση τη δυνατότητα να μοιράζει μισθούς και συντάξεις εξαγοράζοντας την εύνοια των ψηφοφόρων. Ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών ήταν πάντα συνυφασμένος με κάποιο είδος αναδιανομής του πλούτου μέσω του ελέγχου της αξίας του νομίσματος.

Στην αρχαία εποχή που οι συναλλαγές γίνονταν με χρυσά ή αργυρά νομίσματα η αύξηση της ποσότητας των νομισμάτων γίνονταν με τη νοθεία του με άλλα φθηνότερα μέταλλα.

Στη σύγχρονη εποχή γίνεται με την εκτύπωση περισσότερων χαρτονομισμάτων. Και τα δύο έχουν παρόμοιες συνέπειες: απώλεια της εμπιστοσύνης στο νόμισμα, την οικονομία και το πολιτικό σύστημα.

Η αύξηση της ποσότητας του χρήματος μοιάζει με την αύξηση της ποσότητας του γάλακτος με την προσθήκη νερού. Ο όγκος αυξάνει αλλά η θρεπτική ικανότητα μένει ίδια.

Η πραγματικότητα

Σήμερα το παγκόσμιο χρέος φτάνει τα 230 τρισ. δολάρια και το παγκόσμιο ΑΕΠ τα 75 τρισ. δολάρια. (300% του ΑΕΠ). Με την αναλογία αυτή είναι φυσικό οι τράπεζες να μην θέλουν να δανείσουν από το φόβο πως δεν θα πάρουν ποτέ τα λεφτά τους πίσω…

Με 0,5% επιτόκιο μόνο οι τόκοι για το χρέος αυτό μας κάνουν περί τα 1,2 τρισ. δολάρια. Με ένα πιο φυσιολογικό επιτόκιο 5% το κόστος ανεβαίνει στα 11-12 τρισ. όσο δηλαδή τα 2/3 του αμερικανικού ΑΕΠ.

Ας το δούμε στα μεγέθη της Ελλάδας με χρέος 320 δισ. ευρώ. Το ελληνικό χρέος με επιτόκιο 1% απαιτεί τόκους 3,2 δισ. το χρόνο. Με επιτόκιο 10% απαιτεί τόκους 32 δισ. το χρόνο, παραπάνω από ότι πληρώνουμε για συντάξεις και περί το 17% του ΑΕΠ(180 δισ. ευρώ). Το ποσό είναι τεράστιο αν υπολογίσει κάποιος πως τα συνολικά έσοδα του δημοσίου είναι περί τα 45 δισ. ευρώ.

Τα 320 δισ. είναι όμως το δημόσιο χρέος. Αν προσθέσουμε και τα 200-230 του ιδιωτικού έχουμε περί τα 500-550 ή το 320% του ΑΕΠ.

Η ίδια αναλογία υπάρχει και στη σχέση του παγκόσμιου ΑΕΠ και 75 τρισ. και του παγκόσμιου χρέους.

Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα οι Κεντρικές τράπεζες αναγκάζονται να παρέμβουν μηδενίζοντας τα βασικά επιτόκια και με την ποσοτική χαλάρωση (QE). Ποσοτική χαλάρωση σημαίνει πως η Κεντρική Τράπεζα τυπώνει χρήμα με το οποίο δανείζει κράτη για να πληρώνουν μισθούς και συντάξεις.

Απόρροια αυτής της πραγματικότητας είναι η παρακάτω κατάσταση που μου περιέγραφε πριν λίγες μέρες ένας διαχειριστής κεφαλαίων, σε σχέση με τη διαχείριση των χρημάτων των πελατών του.

Αν επενδύσει, μου έλεγε, κάποιος σήμερα 100 χιλ. ευρώ σε ένα γερμανικό ομόλογο δεν θα εισπράξει κάποια πραγματική απόδοση, αλλά θα πληρώσει και 1.350 ευρώ.  Αν αγοράσει ισπανικό ομόλογο θα πληρώσει 850 ευρώ.

Αυτό είναι μια στρέβλωση της λειτουργίας της οικονομίας και αργά ή γρήγορα οδηγεί σε προβλήματα.

Το μεγαλύτερο μέρος των διεθνών κεφαλαίων που υπάρχουν αφορά κεφάλαια δημοσίων ή ιδιωτικών ασφαλιστικών φορέων (pension funds). Σύμφωνα με τη «Βασίλεια 3» τα funds αυτά είναι υποχρεωμένα το 70% των υπό διαχείριση κεφαλαίων να τα έχουν τοποθετημένα σε ομόλογα.

Δηλαδή, είναι υποχρεωμένα να τοποθετούν τα κεφάλαια αυτά σε μια κατηγορία που κατά κύριο λόγο εμφανίζει αρνητικές αποδόσεις. Με το υπόλοιπο 30% τα pension funds αναγκάζονται να αναλαμβάνουν υψηλά ρίσκα στα χρηματιστήρια προκειμένου να καλύψουν τις ζημιές από τα ομόλογα και να γράψουν και αποδόσεις.

Αυτός είναι ένας λόγος που οι αγορές ανεβαίνουν επί 7-8 χρόνια συνέχεια χωρίς να τους επιτρέπεται να διορθώσουν, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη «φούσκα» όλων των εποχών.

Όσο οι Κεντρικές Τράπεζες κρατάνε τα επιτόκια κοντά στο μηδέν (τα ονομαστικά κοντά στο μηδέν και τα πραγματικά όπως είδαμε υπό το μηδέν) οι κυβερνήσεις και όσοι έχουν πάρει δανεικά μπορούν και πληρώνουν τις δόσεις των δανείων τους.

Οι καταθέτες και οι ασφαλιστικές εταιρείες (pension funds) όμως που είναι αναγκασμένες να έχουν το 70% σε ομόλογα δεν εισπράττουν αποδόσεις.

Τα δημόσια ή ιδιωτικά ασφαλιστικά συστήματα έχουν συμβόλαια με τους ασφαλισμένους πως πρέπει σε συγκεκριμένες ημερομηνίες να τους πληρώνουν συγκεκριμένου ύψους συντάξεις.

(Μην συγκρίνετε τα δημόσια ασφαλιστικά συστήματα άλλων χωρών με την Ελλάδα. Η Ελλάδα είναι μια κατηγορία (κατά τα 2/3 σοβιετική) από μόνη της. Στην Ελλάδα πληρώνουμε 30 δισ. για συντάξεις από τα οποία τα 2/3 περίπου τα πληρώνει το κράτος ως εγγυητής..)

Με τα μηδενικά επιτόκια τα κράτη και οι υπερδανεισμένοι ιδιώτες μπορούν να πληρώνουν τα χρέη αλλά δεν μπορούν οι ασφαλιστικές εταιρείες να πληρώσουν τις συντάξεις.

Με την επάνοδο σε κανονικά επιτόκια θεωρητικά λύνεται το πρόβλημα αλλά θα χρεοκοπήσουν όλοι οι άλλοι οι οποίοι στην ουσία έχουν δανειστεί τα χρήματα των pension funds.

Το πρόβλημα

Τέτοιου είδους προβλήματα λύνονται είτε με τη συνεργασία όλων των πλευρών μέσω της δημιουργίας ελεγχόμενου πληθωρισμού που διαβρώνει το χρέος ή με μηδενισμό του κοντέρ μέσω ενός πολέμου, στο τέλος του οποίου κανένα δεν χρωστάει σε κανέναν και όλα χρειάζονται να φτιαχτούν από την αρχή γιατί θα έχουν καταστραφεί.

Ελεγχόμενος πληθωρισμός σημαίνει πως αυτός που έχει ένα συμβόλαιο για σύνταξη 10.000 ευρώ το χρόνο θα εισπράξει τα 10.000 ευρώ αλλά η αγοραστική τους αξία θα είναι πολύ μικρότερη.

Η λογική λύση είναι η διεθνής συνεργασία και κάποιος δίκαιος επιμερισμός του κόστους με βάση και την ισχύ κάθε πλευράς.

Η ιστορία διδάσκει όμως πως σπάνια οι άνθρωποι επιλέγουν τη λογική λύση. Συνήθως σε περιόδους κρίσεις κυριαρχούν οι δημαγωγοί και οι λαϊκιστές που υπόσχονται να πληρώσουν οι άλλοι το κόστος και ακολουθεί το χάος. Μέχρι στιγμής η άνοδος των δημαγωγών των άκρων επιβεβαιώνει τις πιο δυσοίωνες εκτιμήσεις.

Στις ΗΠΑ κέρδισε ο Τραμπ, στο ΗΒ το Brexit, στην Ουγγαρία και την Πολωνία οι ξενοφοβικοί, στην Ελλάδα το αριστεροδεξιό «τσίρκο» των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Σε περιόδους κρίσεις οι άνθρωποι χάνουν την εμπιστοσύνη στο νόμισμα, τους πολιτικούς, το πολιτικό σύστημα. Απλοϊκές θεωρίες συνωμοσίας που συνήθως κυκλοφορούν μεταξύ περιθωριακών λαμβάνουν διαστάσεις χιονοστιβάδας. Όλοι υποπτεύονται όλους και θέλουν να μεταθέσουν τις ευθύνες αλλού.

Από αυτήν την άποψη το 2017 θα είναι κρίσιμη χρονιά. Το 2017 το πιθανό δημοψήφισμα στην Ιταλία για το ευρώ και οι εκλογές σε Γαλλία και Γερμανία θα δείξουν προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούμε.

Το ευρώ θα δοκιμαστεί και ενδέχεται να διαλυθεί. Η Ελλάδα με την πιο αδύναμη οικονομία στην Ε.Ε. θα δοκιμαστεί περισσότερο. Η επιστροφή μιας οικονομίας σαν την ελληνική στη δραχμή σε ένα σταθερό διεθνές περιβάλλον θα ήταν σαν να ρίχνουμε  τρύπια βάρκα στη θάλασσα. Πολύ κουπί και άδειασμα του νερού μπορεί μετά 3-4 χρόνια λιτότητας και μεταρρυθμίσεων βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, να οδηγούσαν κάπου.

Επιστροφή στη δραχμή σε ένα εκρηκτικό διεθνές περιβάλλον νομισματικών ανταγωνισμών, προστατευτισμού και γεωπολιτικών εντάσεων θα είναι σαν να ρίχνει κάποιος μια τρύπια βάρκα σε τρικυμισμένη θάλασσα.

Δυστυχώς, πριν τις μεγάλες κρίσεις λόγω της μαλθακότητας που έχει επιφέρει η θαλπωρή της άκοπης ευημερίας στις κοινωνίες κυριαρχούν οι «παλαβοί» ηγέτες και τα «νούμερα» του περιθωρίου. Οι ηγέτες που μπορούν να οδηγήσουν το καράβι σε ασφαλές λιμάνι έρχονται στο τέλος της κρίσης όταν το σοκ έχει προσγειώσει τις απαιτήσεις και έχει εκλογικεύσει τις ερμηνείες.

Υ.Γ. : Στο σημερινό άρθρο αναφερθήκαμε στις προσεχείς εξελίξεις από την πλευρά του χρέους και μόνο. Υπάρχουν και άλλες πλευρές όπως η δημογραφική γήρανση των ανεπτυγμένων κοινωνιών  και ο πόλεμος των πολιτισμών κυρίως  μεταξύ Ισλάμ και Δύσης.