ΗΠΑ: Η εμπορευματοποίηση έκανε τη θρησκεία επιτραπέζιο και τον Ιησού κουκλάκι

Πώς μπορεί κανείς να επικοινωνήσει στα παιδιά τον Χριστιανισμό; Η απάντηση, αν βρίσκεται κανείς στις ΗΠΑ, είναι πολύ απλή: Μέσα από το παιχνίδι. Το παιχνίδι όμως, στη σύγχρονη εκδοχή του, με videogames, με κούκλες ηρώων, με εξειδικευμένα επιτραπέζια και με καρτούν! Μια πανδαισία από επιλογές δηλαδή, που όμως αναδεικνύουν σοβαρά ερωτήματα οικονομικής εκμετάλλευσης, παραποίησης των χριστιανικών μηνυμάτων και βέβαια μιας γερής δόσης από επιχειρηματικό κυνισμό που θα εμπορευματοποιήσει τα πάντα, μετατρέποντας τη θρησκεία σε… κουκλάκι.

Ο προφήτης με τα μούσκουλα

Κάπως έτσι μπορεί να περιγραφούν οι κούκλες τύπου action hero (υπερήρωα) που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ με θέμα βιβλικές φιγούρες. Έτσι, για παιδιά από 3 ετών και άνω μπορεί κανείς να αγοράσει τη σειρά «Almighty Heroes» με πάνω από 50 διαφορετικές επιλογές, ανάμεσά τους τον Νώε, τον Μωυσή, τον Σαμψών, τον Δαβίδ (και τον Γολιάθ φυσικά), τον Δανιήλ (με λιοντάρι πάντα), την Εσθήρ και τη Δεββώρα. Σε πλαστικές συσκευασίες μαζί με βιβλιαράκι με ιστορίες από την Παλαιά Διαθήκη, το παιδί θα βρεθεί αντιμέτωπο με πολύχρωμα κουκλάκια με τεράστια μπράτσα, μυώδες στέρνο και κοιλιακούς, που κρατούν σπαθιά, σκήπτρα και μαστίγια, που ταιριάζουν βέβαια με όλες τις ανάλογες κούκλες πολεμιστών και υπερηρώων που κυκλοφορούν στην αγορά. Καθόλου παράξενο βέβαια, καθώς η συγκεκριμένη σειρά έχει σχεδιαστεί από τον Don Levine, τον δημιουργό του G.I. Joe, ίσως της πιο διάσημης κούκλας πολεμικού ήρωα. Ο ίδιος ο Levine είχε δηλώσει πως φιλοδοξία του είναι οι χριστιανικές κούκλες να εξάψουν τα παιδιά και να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον τους για τα πρόσωπα και τα μηνύματα της Βίβλου. Φυσικά είναι μάλλον δύσκολο να εξηγήσει κανείς, πώς, ένα παιδί που θα παίζει με αυτές τις κούκλες και θα ερμηνεύσει τη Βίβλο ως ρινγκ πυγμαχίας, θα καταλήξει να ενδιαφερθεί για τα χριστιανικά μηνύματα. Ενώ δεν είναι τυχαίο το ότι έχουν επιλεγεί θεματολογίες από την Παλαιά Διαθήκη που έχει ένα πιο «περιπετειώδες» περιεχόμενο, το οποίο μπορεί πιο εύκολα να μετασχηματιστεί σε «υπερήρωες», όπου βέβαια ο Νώε έρχεται να παραταχτεί δίπλα με τον Σούπερμαν και τον Μπάτμαν.

Η εμπορευματοποίηση βέβαια φανερώνεται στην επέκταση της σειράς που πλέον περιλαμβάνει αξεσουάρ όπως το σπαθί του Γολιάθ (σε φυσικό μέγεθος που αναβοσβήνει κιόλας), αλλά και ένα φουσκωτό παιχνιδόσπιτο για εξωτερικό χώρο με θέμα την Κιβωτό του Νώε! Όσο για τις τιμές; Γύρω στα 20 δολάρια κάνει κάθε κούκλα, δηλαδή πολύ προσιτή για τη μέση αμερικανική οικογένεια.

 

 

Κι ο Χριστός σε κούκλα

Ελπίδα ότι ο Χριστός θα γλίτωνε από την «κουκλοποίηση» δεν είχαμε και βέβαια τα αντίστοιχα κουκλάκια συναγωνίζονται μεταξύ τους σε κακογουστιά. Για αρχή, η εταιρεία Unemployed Philosophers Guild πλασάρει μια σειρά από λούτρινα κουκλάκια στη σειρά «μικροί διανοητές», όπου βρίσκουμε τον Χριστό, με λευκό χιτώνα και κόκκινο επενδύτη δίπλα στα άλλα κουκλάκια που περιλαμβάνουν τον Βούδα, τον Μαχάτμα Γκάντι, τον Αϊνστάιν, τη βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας και την Μέριλιν Μονρόε… δηλαδή έναν κανονικό αχταρμά, χωρίς καμία λογική και διάκριση. Μια άλλη εκδοχή είναι αυτή του «Miracle Jesus Action Figure Deluxe» της Historical Figures, που παρουσιάζει το θαύμα της Κανά, όπως και εκείνο του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ιχθύων, με τον Ιησού πλαστικό κουκλάκι και στη συσκευασία να περιλαμβάνονται 2 πλαστικά ψαράκια και 5 καρβελάκια ψωμί όπως και μια υδρία κρασιού. Μάλιστα –όπως διαφημίζεται- τα χέρια του Ιησού λάμπουν στο σκοτάδι!

Υπάρχουν και χειρότερα; Υπάρχουν, είναι η απάντηση. Για κάτι δολάρια παραπάνω (από 80 έως 90 ) μπορεί κανείς να ψωνίσει σετ από κούκλες σε διάφορα θέματα: Οι τρεις μάγοι με καμήλες και ο Ιησούς μωρό, ή η Ανάσταση με τον Ιησού, τον άγγελο, τη σπηλιά και τον βράχο που σφραγίζει το άνοιγμά της. Ενώ, για την αποθέωση του κιτς, είχε κυκλοφορήσει παλαιότερα και κουκλάκι «Θεός» ντυμένο στα λευκά, με μακριά λευκή γενειάδα, με το κουτί να έχει μέσα και ένα πλαστικό τουφεκάκι Καλάσνικοφ (που εφαρμόζει στο χέρι της κούκλας), μια κατασκευή της εταιρείας Jesus Christ Superstore. Η τελευταία (που μάλλον έχει κλείσει) είχε μια έμφαση στο να συνοδεύει κάθε κούκλα με ένα όπλο, καθώς είχε βγάλει και «Ιησού Εσταυρωμένο», με πλαστικά καρφιά και μια καραμπίνα…

Μπροστά σε αυτά, βέβαια, η παραλλαγή της γνωστής Monopoly, με τίτλο Bibleopoly που είχε κυκλοφορήσει γύρω στο 1990, με νικητή τον παίκτη που θα έχτιζε πρώτος μια εκκλησία, ή το επιτραπέζιο παιχνίδι με κάρτες, Walk to Jesus (που διαφημίζεται ως οικογενειακή διασκέδαση), μοιάζουν άκακα ή έστω λιγότερο προβληματικά.

 

 

Βιντεοπαιχνίδια… κόλαση

Από τα πρώτα χρόνια των προσωπικών υπολογιστών και των παιχνιδοκονσολών η θεματική των παιχνιδιών με χριστιανικό περιεχόμενο είχε αρκετές συμμετοχές. Από το Exodus: Journey to the Promise Lands του 1991 για παιχνιδοκονσόλα Game Boy μέχρι το Bible Game για Playstation 2 και τα διάφορα παιχνίδια για PC με γενικό τίτλο Left Behind: Eternal Forces (που στηρίζονται σε μια σειρά από ευαγγελικού περιεχομένου νεανικά βιβλία), τα οποία προβάλλουν τις μάχες των «οπαδών του φωτός» ενάντια σε εκείνους που καθοδηγεί ο Αντίχριστος, με το παιχνίδι στην ουσία να είναι ένα τυπικό στρατηγικής σε πραγματικό χρόνο, οι πιτσιρικάδες σε ΗΠΑ και στις αγγλόφωνες χώρες είχαν στη διάθεσή τους μια μεγάλη ποικιλία από ηλεκτρονική «χριστιανική» ψυχαγωγία. Για να είμαστε δίκαιοι βέβαια, τα συγκεκριμένης θεματολογίας βιντεοπαιχνίδια ποτέ δεν είχαν μεγάλη επιτυχία, κυρίως γιατί ήταν μέτρια έως κακά, τόσο σε σενάριο όσο και σε γραφικά, οπότε ποτέ δεν βρήκαν σημαντικό κοινό. Το… κοινό τους σημείο βέβαια είναι τόσο η απλοποίηση της θρησκείας, που μετατρέπεται συνήθως σε μάχη καλού-κακού ή στην καλύτερη περίπτωση σε κάποιο κουίζ βιβλικών γνώσεων, όπου οι συμβολισμοί και τα νοήματα περνούν σε δεύτερη μοίρα ή εξαφανίζονται τελείως.

Αυτά βέβαια ισχύουν για όσα παιχνίδια δηλώνουν ευθέως ότι εμπνέονται από τη χριστιανική θρησκεία. Γιατί αν μιλήσουμε για παιχνίδια με θεματολογία γύρω από την κόλαση ή τους δαίμονες, τότε περνάμε σε μερικές από τις μεγαλύτερες επιτυχίες στο χώρο των βιντεοπαιχνιδιών με τίτλους –ανάμεσα σε πολλούς- όπως το Doom, το Diablo, το Devil May Cry, το Silent Hill (στις πολλαπλές εκδόσεις του) να έχουν εκατομμύρια φανατικούς παίκτες.

 

Τελικά, η πληθώρα αυτών των παιχνιδιών που συναντάμε στις ΗΠΑ (που υποθέτουμε ότι κάποια στιγμή μπορεί να φθάσει και στη χώρα μας), δεν είναι ούτε «του Σατανά», ούτε δαιμονική, ούτε αιρετική. Δεν χρειάζεται κανένας υπερβολικός χαρακτηρισμός, πέρα από την αναγνώριση ότι πρόκειται για ένα κακόγουστο, φθηνό, προς μαζική κατανάλωση προϊόν, που η προσέγγισή του από ένα παιδί, μάλλον θα είναι το ίδιο απαξιωτική, ως ένα ακόμη παιχνίδι που θα αντικατασταθεί σύντομα από το επόμενο. Αν και δεν αποκλείεται μέσα σε όλο αυτόν τον ορυμαγδό να υπάρχει και κάτι αξιόλογο, τουλάχιστον από πλευράς περιεχομένου, η επαφή ενός παιδιού με τη θρησκεία παραμένει ένα ιδιαίτερο ζητούμενο, που απαιτεί ενδιαφέρον, παιδαγωγική εξειδίκευση, συνεργασία με τους γονείς, ψυχραιμία και γνώση. Στοιχεία δηλαδή που απέχουν πολύ από τον  πλαστικό Ιησού με «χεράκια που λάμπουν στο σκοτάδι». Αυτά ας μείνουν για τα κανονικά παιχνίδια και τα παραμύθια, που κι αυτά έχουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παιδικής φαντασίας.

 

 

 

 

Κιτς σε τιμή ευκαιρίας

Κοιτώντας όλα αυτά τα προϊόντα που απευθύνονται σε παιδιά (και εκεί είναι το σημαντικό, καθώς δεν συζητάμε οτιδήποτε άλλο σχετιζόμενο με τη χριστιανική θρησκεία που μπορεί να εμφανίζεται στην τρέχουσα δυτική κουλτούρα), μπορούμε να συνοψίσουμε μερικές σταθερές τους. Η πρώτη είναι βέβαια η εμπορευματοποίηση, που αντιμετωπίζει τον Χριστιανισμό (αλλά και κάθε θρησκεία) ως μια ακόμα αγορά, ένα «ειδικό κοινό», που ευαισθητοποιημένο σε συγκεκριμένες εικόνες, πρόσωπα και σύμβολα, μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Ακόμη, αυτά τα προϊόντα σχεδόν στο 100% τους, είναι παραλλαγές άλλων που κυκλοφορούν με επιτυχία, οπότε και το «χριστιανικό» προϊόν μπορεί ομαλά να πουληθεί ως ένα ακόμη κουκλάκι, επιτραπέζιο ή βιντεοπαιχνίδι δράσης, χωρίς να γίνεται καμία προσπάθεια αισθητικής ή νοηματικής του διαφοροποίησης. Τρίτο θέμα είναι ότι τα περισσότερα από αυτά τα προϊόντα στηρίζονται σε ένα πρότυπο «ηρωικό» και «αγωνιστικό», δηλαδή μια τελείως επιπόλαια και επιφανειακή προσέγγιση της θρησκευτικής πίστης, που οδηγεί το παιδί σε αντίστοιχες απλοποιήσεις.

Φυσικά, όλα αυτά τα προϊόντα που ανθούν στις ΗΠΑ, δεν είναι άσχετα με την έντονη δράση πολλών τηλε-ευαγγελιστών ιεροκηρύκων και διαφόρων προτεσταντικών ομολογιών, που προτάσσουν μια εκδοχή κυριολεκτικής ανάγνωσης των βιβλικών κειμένων και μια αντίληψη επίγειας ανταμοιβής των πιστών, που βέβαια δηλώνουν την πίστη τους καταναλώνοντας αφειδώς κάθε τι «χριστιανικό».

 

MOTO 1

Eίναι μάλλον δύσκολο να εξηγήσει κανείς, πώς, ένα παιδί που θα παίζει με αυτές τις κούκλες και θα ερμηνεύσει τη Βίβλο ως ρινγκ πυγμαχίας, θα καταλήξει να ενδιαφερθεί για τα χριστιανικά μηνύματα