Η Γεωπολιτική του τυχαίου

Η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ φέρνει στην επιφάνεια δύο θεμελιώδη σφάλματα του αμερικανικού συστήματος: αμφότερα οφείλονται στο Σύνταγμα που χρονολογείται από το 1787 και που αντιστοιχεί στις συνθήκες του 18ου αιώνα. Ο καθαγιασμός, το απαραβίαστο του Συντάγματος έχει εξελιχθεί σε κίνδυνο για την αμερικανική δημοκρατία – δεν είναι ο μοναδικός κίνδυνος.

Το πρώτο σφάλμα είναι η εκλογική διαδικασία μέσω των εκλεκτόρων των πολιτειών (η οποία συχνά παραβιάζει τον κανόνα της πλειοψηφίας)· το δεύτερο είναι οι εξουσίες που το Σύνταγμα παραχωρεί στον πρόεδρο κάτω από «έκτακτες» συνθήκες. Υπάρχουν, φυσικά, πολλές αιτίες για την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία οι οποίες υπερβαίνουν τη δυσλειτουργία του συστήματος – υπάρχουν επίσης πολλές επιπτώσεις: από τον εξευτελισμό του προεδρικού αξιώματος μέχρι τη γεωπολιτική του τυχαίου που καταλήγει σε ακροσφαλή διπλωματία και ασυνάρτητες αποφάσεις. Αυτές οι επιπτώσεις μάς δείχνουν, ή θα έπρεπε να μας δείχνουν, ότι το αμερικανικό Σύνταγμα πρέπει να αναθεωρηθεί σε πολλά σημεία του· μεταξύ άλλων, πρέπει να διευκολύνει τη διαδικασία μομφής του προέδρου (impeachment)· μια προσωρινή πολιτική αστάθεια είναι προτιμότερη από ολέθριες προεδρικές τετραετίες.

Τα λόγια και οι υποσχέσεις του Ντόναλντ Τραμπ δεν σημαίνουν τίποτα: δεν λέει ψέματα όπως οι περισσότεροι πολιτικοί· αλλάζει γνώμη ανάλογα με την ψυχική του διάθεση όπως οποιοσδήποτε τυχαίος πολίτης. Ως προς την εξωτερική πολιτική, είχε στην αρχή ένα μάλλον απομονωτικό και φιλορωσικό πρόγραμμα που σηματοδοτούσε μια στροφή. H στροφή φαινόταν απαραίτητη· συμφωνούμε όλοι, ακόμα κι αν ξεκινάμε από διαφορετικές αφετηρίες, ότι οι πόλεμοι φθοράς δεν οδηγούν πουθενά – προπάντων δεν οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Πολλοί ψηφοφόροι έκαναν την καρδιά τους πέτρα, παραμέρισαν τη γελοιότητα του ανδρός και την αισθητική του χρυσού πόμολου: τον ψήφισαν προκειμένου οι ΗΠΑ να πάψουν τις αποτυχημένες και δαπανηρές επεμβάσεις στον κόσμο. Το 2013 και λίγο πριν από τις εκλογές του 2016, ο Τραμπ επέμενε ότι ενδεχόμενη επέμβαση στη Συρία θα σήμαινε Τρίτο Παγκόσμιο πόλεμο και κατηγορούσε τη Χίλαρι Κλίντον ότι σέρνει τις ΗΠΑ σε στρατιωτικά αδιέξοδα. Fair enough. Δεν πέρασε πολύς καιρός και ο Ντόναλντ Τραμπ είδε τα πράγματα αλλιώς.

Δεν νομίζω ότι είναι υποκριτής που άλλα λέει κι άλλα κάνει. Το ζήτημα μού φαίνεται σοβαρότερο: δεν ξέρει τι λέει και τι κάνει. Επιπλέον, δεν δίνει εξηγήσεις για ό,τι λέει και κάνει, όπως είθισται: όπως έκανε ο Μπιλ Κλίντον το 1998 για την επιχείρηση «Αλεπού της ερήμου», όπως έκανε ο Ρίτσαρντ Νίξον όταν διέταξε την εισβολή των αμερικανικών στρατευμάτων στην Καμπότζη το 1970. Ο Τραμπ απευθύνεται στο συναίσθημα· δεν φαίνεται να έχει γεωπολιτικό σχέδιο, ούτε δίνει λόγο για το σχέδιο ή για την απουσία σχεδίου.

Όσο για τη νομιμότητα, δεν δίνει δεκάρα. Το 2103 επέμενε ότι ο Ομπάμα χρειαζόταν τη συγκατάθεση του Κογκρέσου για να επέμβει στη Συρία· ο Ομπάμα συμφώνησε και ζήτησε τη γνώμη του Κογκρέσου – το οποίο δεν έδωσε την άδεια για επέμβαση. Όλες οι στρατιωτικές επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν από το 2001 δικαιολογούνταν από την απόφαση του Κογκρέσου τον Σεπτέμβριο του 2001 η οποία παραχωρούσε «την αναγκαία και αρμόζουσα ισχύ» στον πρόεδρο «προκειμένου να κάνει χρήση βίας εναντίον εθνών, οργανώσεων και ατόμων που σχεδιάζουν, διευκολύνουν ή διαπράττουν τρομοκρατικές επιθέσεις» – πράγματι, ο Ομπάμα στηρίχτηκε σ’ αυτή την απόφαση για να ανατρέψει τον Καντάφι, που, κατά τη γνώμη πολλών αναλυτών (και κατά τη δική μου) ήταν μια κίνηση αυθαίρετη και καταστροφική. Κυρίως διότι δεν είχε «αύριο»: όταν παρεμβαίνεις στη σκηνή πρέπει να ξέρεις τι θα κάνεις μετά. Ο Τραμπ τραβάει λοιπόν την απόφαση του 2001 από τα μαλλιά και ευνοεί το Ισλαμικό Κράτος πλήττοντας τα υπολείμματα του καθεστώτος του Άσαντ. Ανεπίγνωστα, εφαρμόζει το δόγμα Μπρεζίνσκι το οποίο τροφοδότησε τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Και δεν έχει την παραμικρή ιδέα τι θα κάνει μετά.

Δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται τις αλληλεξαρτήσεις των χωρών και την αναγκαιότητα της διπλωματίας: αποξενώνει έναν-έναν τους φίλους των ΗΠΑ με άσκοπους καβγάδες, γκάφες και προσβολές. Είναι αλήθεια ότι πολλοί Αμερικανοί βρίσκουν γουστόζικο αυτό το ύφος άσκησης της πολιτικής· εναλλακτικό και «αμερικανικό» εφόσον δεν υπακούει στον καθωσπρεπισμό και στο πρωτόκολλο της γηραιάς Ευρώπης. Ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να βάλει τα πόδια του πάνω στο τραπέζι ή να μασάει τσίκλα σε επίσημο δείπνο. Αλλά οι απλοί πολίτες δεν ξέρουν ότι το παιχνίδι, όπως κάθε παιχνίδι, έχει κανόνες. Με το να παραβιάζεις τους κανόνες, δεν κερδίζεις· γίνεσαι ζαβολιάρης και χαρτοκλέφτης – και δεν σε σέβεται κανείς.

Οι ιδεολογικοί εχθροί των ΗΠΑ πιστεύουν ότι οι αμερικανικές επεμβάσεις κάνουν τους Αμερικανούς πλουσιότερους – κι ότι όλες οι κινήσεις της εξωτερικής τους πολιτικής γίνονται βάσει δόλιου master plan και έχουν υλικό όφελος. Δεν είναι αλήθεια: τι όφελος μπορεί να προκύπτει όταν ένας πύραυλος αξίας δύο εκατομμυρίων δολαρίων πέφτει πάνω σε αντίσκηνο αξίας δέκα δολαρίων και χτυπάει μια καμήλα; (Το επεισόδιο έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της άλλης λαμπρής φάσης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, επί Τζορτζ Γ. Μπους). Δεν μπορούμε να ταυτίζουμε τα οφέλη της πολεμικής βιομηχανίας με τα οφέλη της χώρας, μολονότι, εν πολλοίς, η θεωρία του βιομηχανικού-στρατιωτικού συμπλέγματος ισχύει. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική γίνεται όλο και πιο παρορμητική και αντιπαραγωγική· οι ηγεσίες δεν μαθαίνουν από τα λάθη τους: επιπλέον, εκτός του ότι η εξουσία βρίσκεται στα χέρια ενός τρελού, λείπει η έναρθρη και δυναμική αντιπολίτευση.

Ο Τραμπ είναι τυχερός – so far. (Μηδένα προ του τέλους μακάριζε.) Η σκανδαλωδώς καλή του τύχη περιλαμβάνει το Δημοκρατικό Κόμμα που εκτός του ότι δεν κατάφερε να παρουσιάσει αξιόπιστο υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές του 2016, τώρα τον στηρίζει σε κλίμα σιωπηρής αμηχανίας. Ο Τραμπ συναντά απείρως περισσότερη ανοχή απ’ ό,τι ο Ομπάμα: δεν είναι υποχρεωμένος να αποδείξει ότι γεννήθηκε σε αμερικανικό έδαφος και ότι υπηρετεί τις αμερικανικές αξίες (μολονότι τις αγνοεί αυτές τις αξίες)· ούτε χρειάζεται να κάνει ελιγμούς και συμβιβασμούς όπως χρειαζόταν να κάνει ο Ομπάμα. Μπορεί να κάνει ό,τι του κατεβαίνει χρησιμοποιώντας τα κενά και τις ασάφειες του Συντάγματος των Ιδρυτών Πατέρων· ή, επικαλούμενος «έκτακτες συνθήκες» ξανά και ξανά.

Τέλος, στα ΜΜΕ, οι muckrakers δεν φαίνονται πρόθυμοι να ανοίξουν το ντουλάπι του Τραμπ όπου σίγουρα υπάρχουν πολλοί σκελετοί. Μπροστά σ’ αυτούς τους σκελετούς τα σκάνδαλα της αμερικανικής προεδρίας (Γουοτεργκέιτ, Ιράν-Κόντρας, Μόνικα Λιουίνσκι κ.λπ.) παίρνουν την αληθινή τους, ήσσονα, διάσταση.