Γιώργος Σταθόπουλος: «Μακάρι να φύγουμε από τη σαχλαμάρα της κρίσης»

«Όπως είναι σήμερα οι πόλεις έτσι είναι και οι ψυχές των ανθρώπων συγκεχυμένες.» δηλώνει στο «Κ» ο ζωγράφος Γιώργος Σταθόπουλος. Τα έργα του έχουν εκτιμηθεί και αγαπηθεί από το κοινό καθώς είναι από τους πιο σημαντικούς ζωγράφους της εποχής μας.

Στην Πέννυ Κροντηρά

Αυτό που με κέρδισε στην συνάντησή μας στο εργαστήρι του ήταν η ευγένεια και η απλότητα του χαρακτήρα του καθώς και η απίστευτη ενέργεια σε συνάρτηση με τη θετική ματιά του απέναντι σ τη ζωή.

Τι εστί για εσάς «ωραίο»; 

Το ωραίο με την ορολογία της λέξης σημαίνει ότι συμβαδίζει με την ώρα. Όταν λέμε μια γυναίκα είναι ωραία δεν είναι πάντα ωραία αλλά ωραία στην ώρα της, από εκεί βγαίνει το ωραίο έτσι λένε οι γλωσσολόγοι. Το κάλλος είναι άλλο, δηλαδή όταν ένας ωραίος νέος, μια ωραία γυναίκα είναι πολύ καλοφτιαγμένη στην κατασκευή της έχει ένα κάλλος το οποίο φαίνεται. Το ωραίο είναι η έκφραση που δείχνει ένα πρόσωπο, είναι κάτι πιο σημαντικό νομίζω.

Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει κάτι για να είναι για εσάς ωραίο ;

Βασικά η έκφραση, να είναι φιλική. Πολλές φορές βλέπουμε μια μορφή ενός ανθρώπου και δεν μας νοιάζει να είναι ωραίος είτε γυναίκα είτε άντρας αλλά ότι είναι φιλικός και γλυκός και μας αρέσει αυτό για να έρθουμε κοντά του. Έτσι ελκύεται ο άνθρωπος από το ωραίο ενώ με το κάλλος, βλέπουμε πολλές καλλονές που δεν εκφράζουν αυτό το ωραίο αλλά σε αφήνουν σε μια απόσταση, δεν μπορείς να τις πλησιάσεις , δεν σε εμπνέουν. Ακόμα και να τις ζωγραφίσεις έχουν κάτι απόμακρο. Μπορεί να είναι καλλονές, να είναι καλοφτιαγμένοι και οι άντρες και οι γυναίκες αλλά σπανίως βρίσκεις να είναι ταυτοχρόνως ωραίος άνθρωπος και όμορφος, εγώ δεν τα έχω συναντήσει.

Ποιο το πρώτο σας έργο;

Δύσκολη ερώτηση, γιατί εγώ ζωγράφιζα από το δημοτικό που μας έβαζε ο δάσκαλος να ζωγραφίσουμε. ‘Έτσι ξεκινάει κάποιος και την πατάει στη συνέχεια γιατί του λέει ο δάσκαλος “εσύ είσαι ζωγράφος τα κάνεις ωραία, καλύτερα από τους άλλους”. Λίγο θέλει ο άνθρωπος να το πάρει πάνω του; να πιστέψει ότι τα κάνει καλύτερα. Όταν ήμουν στο χωριό μου και μας έβαζε ο δάσκαλος να ζωγραφίζουμε εικόνες από το χωριό έφτιαχνα και εγώ όπως όλα τα παιδιά και το δικό μου το ξεχώριζαν. Tο χωριό μιλάμε που δεν το έχει τώρα ούτε ο χάρτης. Μετά που πήγα στο γυμνάσιο συνέβη το ίδιο. Κάπως έτσι παρασύρεσαι,  μπαίνεις στο κόλπο αυτό συνεχίζεις και έτσι κατέληξα να σπουδάζω στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Θέλησα να κάνω αυτό γιατί το πίστεψα.

Πρώτο ολοκληρωμένο έργο ποιο θεωρείτε; Ποια η ηλικία που το είπατε;

Είναι δύσκολα αυτά που ρωτάς γιατί ένας καλλιτέχνης δεν είναι ικανοποιημένος ποτέ από αυτό που κάνει, τον τρώει ένα σαράκι μέσα του που δεν μπορεί να το φτάσει αυτό που θέλει. Ξεκινά να κάνει κάτι και στο τέλος φτάνει σε ένα σημείο που δεν μπορεί να κάνει κάτι άλλο. Ποτέ δεν είναι ικανοποιημένος και τελειώνει η ζωή σου με τη φιλοδοξία ότι μπορείς να το κάνεις. Σε άλλους μπορεί να αρέσει το έργο και να σε θαυμάσουν, το πρόβλημα είναι εσύ τι έχεις νιώσει για τη δουλειά σου. Για αυτό όλα τα έργα είναι ελλιπέστατα για τον κάθε καλλιτέχνη. Εγώ δεν έχω καμία ιδέα ούτε για τη δουλειά μου ούτε για τον εαυτό μου.

Πως λειτουργούν οι αισθήσεις ενός ζωγράφου;

Λειτουργούν όπως σε κάθε φυσιολογικό άνθρωπο. Δηλαδή ξυπνάς το πρωί και αν είσαι καλά ψυχολογικά που λένε, θα κάνεις καλά τη δουλειά σου. ‘Ότι δουλειά και να κάνεις π.χ.  γιατρός, δεν είναι μόνο η ζωγραφική, αν είσαι χαρούμενος και δεν έχεις πράγματα να σε βασανίζουν μέσα στο κεφάλι σου είσαι άνθρωπος της ζωής με λίγα λόγια τότε. Αυτό είναι το μεγάλο κίνητρο να είσαι καλά με τον εαυτό σου. Όλοι κάνουν κάποια δουλειά. Εσύ γράφεις, εγώ με το πινέλο δημιουργώ ζωγραφιές. Αν δεν είμαστε καλά δεν θα βγει κάτι ωραίο. Πρέπει να φροντίσουμε πρώτα από όλα να είμαστε καλά με τον εαυτό μας και να έχουμε ψυχολογική υγεία. Αυτό επιτυγχάνεται με κοινό νου και απλές ενέργειες, να ζεις αυτό που θέλει η ζωή κάθε μέρα και το καλό και το άσχημο και να το αντιμετωπίζεις σαν φυσικό γεγονός . Δεν πρέπει να σε πιάνει κατάθλιψη και όλα αυτά. Εγώ κομπάζω για ένα πράγμα μόνο και τίποτα άλλο που μέχρι στιγμής αισθάνομαι πολύ καλά με ό, τι συμβαίνει γύρω μου. Τα βρίσκω όλα φυσικά και πορεύομαι έτσι, αυτή είναι η εξήγηση πως ξεκινάει η δουλειά.

Ποια τα συναισθήματά σας την ώρα της δημιουργίας ενός έργου;

Ξεκινάς ένα έργο. Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. Το αποτέλεσμα του έργου δεν το γνωρίζεις, είναι σαν να ξεκινήσεις να πας μια εκδρομή και δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις στο δρόμο. Μπορεί να πέσεις, να γλιστρήσεις, να σκοντάψεις. Μπορεί όμως να χαρείς πολύ αλλά ό, τι και να συμβεί ο δρόμος είναι ένας, τρώγοντας έρχεται η όρεξη και το έργο δεν το καθορίζεις εκ των προτέρων.

Από τι εμπνέεστε – επηρεάζεστε και τι αρνείστε να συμπεριλάβετε στους πίνακές σας;

Δεν αποκλείω τίποτα. Ότι ζωγραφίζω είναι συνήθως εικόνες που παρατηρώ στην καθημερινή ζωή και αυτό που ζούμε οι ίδιοι. Δεν κάνω πράγματα κατασκευασμένα από το μυαλό μου, όπως πολλοί καλλιτέχνες αλλά ότι είναι μέσα στη δική μας ζωή, στη δική μας μυθολογία, γιατί και αυτή παίζει ένα μεγάλο ρόλο στη ζωή μας. Είχα την τύχη να εικονογραφήσω τη μυθολογία και επηρεάστηκα πάρα πολύ και ίσως είναι το πιο σημαντικό κείμενο που έχω διαβάσει στη ζωή μου. Κυκλοφόρησε παλιά από τις «αγροτικές εκδόσεις της τραπέζης», μετά έκλεισαν και δεν ξέρω ποια είναι η μοίρα του. Αυτή η αφορμή ήταν πολύ σημαντική για εμένα γιατί μπήκα μέσα και είδα τον τόπο μας , την Ελλάδα, όλες τις θεότητες πως ήταν χτισμένες γύρω από τις ανάγκες μας . Δεν ήταν τίποτα δογματικό αλλά μια φιλοσοφία. Αυτή είναι η ζωή μας, αυτό που ζούμε κάθε μέρα και αυτό που έχουμε δει και στα δικά μας γραπτά. Δεν έχουμε βρικόλακες εδώ και εφιαλτικά πράγματα. Αυτά είναι προς αποφυγή.

Αποτυπώνετε μια άσχημη εικόνα;

Μια άσχημη εικόνα δεν με ενδιαφέρει, δεν την περιφρονώ την εικόνα και τη ζωή αλλά δεν έχει να μας πει κάτι αυτό. Αν ζωγραφίσω εγώ έναν σκελετωμένο άνθρωπο στο πεζοδρόμιο , γιατί να σου φέρω αυτή την εικόνα να την βάλεις σπίτι σου; Εκεί που βρίσκεται ο άνθρωπος έπρεπε να απαγορεύεται. Έπρεπε το οργανωμένο κράτος να προβλέψει άνθρωποι που είναι κατατρεγμένοι από την κοινωνία, εγκαταλελειμμένοι στη ζωή ή για όποιον άλλο λόγο, να τους περιθάλψει. Πολλοί που ζητιανεύουν παίζουν θέατρο. Βλέπεις κάτι ζητιάνους που είναι με τατουάζ και σκουλαρίκια και όλα αυτά τα περίεργα, δεν μπορείς εύκολα να βγάλεις συμπεράσματα.

Ο έρωτας στις μέρες μας υφίσταται και πως αποτυπώνεται;

Πάντα υπάρχει ο έρωτας. Αν λείψει ο έρωτας σταματά η ζωή, σταματούν όλα. Δεν μπορεί να μην υπάρχει ο έρωτας. Είναι παντού. Στα φυτά, στα ζώα, στα έντομα, παντού. Για να είσαι ερωτική κοπέλα στολίζεσαι π.χ. θα βάλεις τα σκουλαρίκια σου, αυτό είναι μια ερωτική διάθεση για αυτόν που θα το δει, θα το εκτιμήσει και θα το αγαπήσει. Ο έρωτας υπάρχει. Εγώ επειδή ζωγραφίζω πολλές γυναίκες, τις ζωγραφίζω έτσι όπως μου αρέσουν. Δεν θα ζωγραφίσω μια πολύ αδύνατη κοπέλα ή μια πολύ χοντρή, μου αρέσει η αρμονία. Όταν ζωγραφίζεις ένα γυμνό, μια γυναίκα, την ζωγραφίζεις γιατί πρώτα από όλα σου αρέσει. Αν μου άρεσε ο άντρας θα ζωγράφιζα έναν άντρα, είναι απλά τα πράγματα. Η ερωτική διάθεση μπορεί να υπάρχει, εγώ τώρα μεγάλωσα αλλά υπάρχει άλλου είδους ερωτική διάθεση. Δεν μπορώ να κυνηγήσω τώρα μία γυναίκα γιατί θα είμαι γελοίος. Υπάρχει τώρα άλλη επικοινωνία με τους ανθρώπους και τις γυναίκες. Μπορείς να μιλήσεις και να εκφραστείς. Δεν είναι μόνο η σάρκα. Η σάρκα είναι γοητευτική όσο είσαι νέος και την ποθείς και την θέλεις, όταν μεγαλώσεις και το ένα φύλο και το άλλο απομακρύνεται από την επιθυμία της σάρκας και τότε παίρνει μια άλλη διάσταση. Όσο περνά ο χρόνος φθίνουν όλα. Η ερωτική διάθεση μπορεί να υπάρχει και να είναι μειωμένη η σαρκική διάθεση, είναι η συναισθηματική και η πρακτική. Ο έρωτας είναι η επιθυμία του ανθρώπου να επικοινωνήσει με τον άλλο.

Υπάρχει αληθινή επικοινωνία σήμερα; Είμαστε στην εποχή της ευκαιριακής προσφοράς – ζήτησης και του περιστασιακού;

Έχω ζήσει μέχρι τώρα στα 73 μου όλες τις εποχές. Στη σχολή καλών τεχνών τότε ντρεπόσουν να μπεις μέσα. Δεν υπήρχε ούτε αποτσίγαρο κάτω και ήταν ναός, σεβόμασταν το χώρο. Πρώτα από όλα είναι τεράστιο αρχιτεκτονικό δημιούργημα, το έκαναν μεγάλοι αρχιτέκτονες πριν 100 – 150 χρόνια και το σεβόμασταν. Τώρα έχουν μπει ιδέες στους ανθρώπους και έχουν ταραχτεί όλα. Χάνονται οι αξίες, αλλά πάντα χανόντουσαν. Εγώ θυμάμαι ότι η Ελλάδα, είχε βιομηχανική ακμή. Υπήρχαν εργοστάσια δεν υπήρχε ανεργία. Πριν τη δικτατορία υπήρχαν κλωστοϋφαντουργίες και ό, τι βάλει ο νους σου. Η μεγάλη περίοδος της Ελλάδας ήταν μετά το 1960. Παρόλα αυτά εμείς οι ίδιοι κάναμε απεργίες και το χαλάγαμε αυτό και ζητούσαμε κάτι παραπάνω και ήρθε ο καιρός τώρα που έχουν ευτελιστεί όλα. Αν σκεφτείς τι ήταν η Ελλάδα πριν 60 χρόνια και πώς κατάντησε τώρα.. από μια αντίδραση με κόμματα που παρασύρουν τους ανθρώπους. Βλέπουμε το χάλι μας. Χιλιάδες νέοι φεύγουν έξω για ένα κομμάτι ψωμί. Επιστήμονας κάποιος και φιλοδοξεί να πάρει 500 ευρώ το μήνα.

Η ζωγραφική είναι προσωπική αναμέτρηση με τον καλλιτέχνη;

Όπως είπα ποτέ δεν είσαι ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα, έχεις ένα σαράκι που σε τρώει. Η ζωγραφική είναι πάντα λίγο πιο πέρα. Αν δούμε τι έγινε στις προηγούμενες εποχές μπορεί να μην υπάρχει και λόγος να ζωγραφίζουμε. Δεν το πιστεύω αλλά αυτά που έγιναν στην αρχαία Ελλάδα δεν ξαναγίνονται. Ένα ψέμα είναι όλα. Τα αγάλματα κι όλα αυτά τα αριστουργήματα, η ζωγραφική και οι τοιχογραφίες στη Θήρα, στην Κνωσό και όπου και να πας δεν έγιναν ποτέ παρόμοια. Πλέον όλα είναι πολύ πίσω και άτεχνα. Αυτό που έγινε στην λεκάνη της Μεσογείου είναι ένα θαύμα και δεν μπορείς να το εξηγήσεις. Εδώ αναπτύχθηκε η φιλοσοφία και το θέατρο ενώ αν πας λίγο πιο πέρα δεν υπάρχουν.

Δεν βάζετε έναν πήχη που θέλετε κάθε φορά να τον ξεπεράσετε;

Βέβαια κάθε φορά που βάζεις ένα χαρτί ή καμβά μπροστά σου θέλεις να το ξεπεράσεις αλλά μετά βλέπεις ότι περνά η ζωή σου και δεν έχεις κάνει τίποτα, βλέπεις ότι είσαι στην αρχή. Είναι αισιόδοξο αυτό και για αυτό δουλεύεις. Δεν σημαίνει ότι πετάς στα σύννεφα, ότι έφτιαξες τον Παρθενώνα.

Αν έρθει ένα έργο σε εσάς που να είναι πλήρες θεωρείτε ότι το επόμενο βήμα είναι ακόμα πιο δύσκολο οπότε φέρνει μαζί του το τέλμα;

Ας συμβεί αυτό και θα σου πω. Ένα έργο θέλουμε να κάνουμε σε όλη μας τη ζωή, μακάρι. Δεν είναι απαισιόδοξο  ότι λέω. Εγώ είμαι συμφιλιωμένος με όλα και δεν διεκδικώ κάτι πιο σπουδαίο από αυτό που μπορώ να κάνω. Δεν διεκδικώ τίποτα. Για αυτό που κάνω έχω μικρή εκτίμηση. Δεν θεωρώ ότι έκανα κάτι με τα έργα που έχω δημιουργήσει.

Η ζωγραφική συνεπάγεται μοναχικότητα;

Η ζωγραφική είναι μοναχική τέχνη γιατί αυτοσυγκεντρώνεσαι σε αυτό που κάνεις και δεν έχεις παρέα. Αυτό θα το χαρακτηρίσω μοναχικό αλλά άλλες τέχνες χρειάζονται παρέα.

Με τον τρόπο ζωής του έχει μοναξιά ο καλλιτέχνης;

Δεν νομίζω, εγώ τουλάχιστον δεν έχω. Όταν κουραστείς και δεν μπορείς άλλο με τη μοναξιά σου επιδιώκεις την άλλη ζωή, να κάνεις φίλους, να φας και να πιείς. Εγώ είμαι μέσα σε όλα αυτά.

Τι εκφράζετε με τα έντονα χρώματα στους πίνακες;

Δεν μπορώ να πω. Είναι η διάθεση του καλλιτέχνη να βάλει χρώμα. Ένα έργο μπορεί να είναι πιο ήσυχο στο χρώμα. Και τέτοια έργα δημιουργώ.

Το χρώμα για εσάς λειτουργεί όπως το μπαχάρι ;

Όχι είναι η βάση. Αλλά μπορείς να κάνεις ένα έργο με λίγα ή με ένα χρώμα, με ένα γκρίζο ή ένα μαύρο. Δεν είναι ανάγκη να βάλεις 100 χρώματα. Ανάλογα με τη διάθεση σου. Βγαίνω έξω, δεν στερούμαι τίποτα. Όταν πήγα στο Μανχάταν επηρεάστηκα και είχα κάνει το έργο με τους δύο ουρανοξύστες που καίγονται πριν συμβεί την 11^η Σεπτεμβρίου το 2001 ήταν σαν προφητικό.

Χρησιμοποιείται κάποια κοινά μοτίβα όπως τη γυμνή γυναίκα, τα πουλιά, τα μουσικά όργανα. Πως συνδυάζεται η σεξουαλικότητα με την αθωότητα και την μουσικότητα με φόντο τις απρόσωπες πόλεις;

Αυτά είναι επηρεασμένα από τη μυθολογία αλλά έχω βάλει και σύγχρονα όπως είναι τα μπουζούκια. Μπήκα σε αυτή την περιπέτεια με τα όργανα γιατί έκανα πάρα πολλά εξώφυλλα δίσκων οπότε στη διαδικασία να γνωρίσω τους μουσικούς και να δω τα όργανα τα υιοθέτησα και εδώ μέσα παίζει συνέχεια μουσική. Στα μουσικά μου ακούσματα είμαι πολύ περιορισμένος στα δικά μας, δηλαδή το 70% που ακούω είναι Χατζηδάκις και το 30% είναι όλα τα άλλα, κλασσική μουσική, λαϊκά, μπλουζ αμερικάνικα του νότου και  ηλεκτρικά, γιατί έχουν ένα στοιχείο που με ακουμπάει χωρίς να το ξέρω. Βαριέμαι τις συμφωνίες που κρατούν ώρα, για μένα πάνω από όλα είναι το τραγούδι που κρατάει λίγο και μπορείς με λόγια και ήχο σε 2’ να πεις τα πάντα. Για αυτό υπήρχε πάντα το τραγούδι. Οι πόλεις είναι συμβολικές όχι συγκεκριμένες. Έχουν ανακατεμένα πράγματα και ρυθμούς επάνω. Βυζαντινά στοιχεία και αρχαιοελληνικά. Όπως είναι σήμερα οι πόλεις έτσι είναι και στις ψυχές των ανθρώπων συγκεχυμένες. Όλα αυτά καμιά φορά λειτουργούν και ως τυχαία συνθετικά μέσα σε ένα έργο δηλαδή π.χ φτιάχνεις έναν ουρανό με φεγγάρι, θα μπορούσα αντί φεγγάρι να βάλω ένα πουλί και δεν είναι απαραίτητο περιστέρι που συνήθως έχει διακοσμητικό στοιχείο και όχι απαραίτητα για να πω κάτι. Σε όλες τις μεγάλες εποχές δεν ήταν στόχος να βάλει  ο άλλος τα ψυχολογικά του προβλήματα στο σπίτι του, στα ανάκτορα αλλά να στολίσει το χώρο.

Δεν παίζετε με το σημαίνον και το σημαινόμενο.

Το τραγικό στοιχείο δεν υπήρχε στους μεγάλους πολιτισμούς. Το τραγικό στοιχείο ήταν στο θέατρο. Όταν έβλεπες μια τραγωδία αυτή τελείωνε και γύριζες στη ζωή σου, δεν συνέχιζες να ζεις με την τραγωδία. Όπως ούτε και με την κωμωδία. Αυτά τα δύο τα εξυπηρετεί πολύ καλά το θέατρο. Εγώ δεν πιστεύω στη συμβολική τέχνη, αυτό που πιστεύω είναι ότι κάνουμε να μας αρέσει να το βλέπουμε. Κάνω μια εικόνα που θέλω να αρέσει στα μάτια μου, να έχει μια αρμονία. Ένα ωραίο λουλούδι πχ δεν συμβολίζει τίποτα, απλά η φύση έφτιαξε ένα ωραίο πράγμα με αρώματα και τόσα πράγματα αλλά δεν σκέφτεσαι τι συμβολίζει, το απολαμβάνεις και αν είναι ωραίο και σου γεμίζει τα μάτια και την ψυχή τότε μπορεί να συμβολίζει ότι θέλεις.

Θεωρείτε ότι οι νέοι αναγνωρίζουν την αξία της ζωγραφικής;

Οι νέοι είναι όπως ήταν πάντα. Σήμερα νέοι ζωγράφοι κάνουν καταπληκτικά πράγματα. Πάντα θα υπάρχουν ταλαντούχοι άνθρωποι και εξαιρέσεις. Η ζωή προχωρά με τις εξαιρέσεις όχι με το σύνολο του λαού που καμιά φορά είναι επικίνδυνο πράγμα. Το λαό τον ξεγελάς με παραμύθια. Λαϊκισμός υπάρχει πολύ στην τέχνη και είναι εξίσου επικίνδυνος και κακός όπως είναι και στην πολιτική. Μπορείς να ζωγραφίσεις πχ πράγματα που να ξεγελάς τον κόσμο. Τους μιμητές τους θαυμάζουν σήμερα π.χ. κάποιος κάνει ένα φρούτο και το βλέπει κάποιος άλλος και λέει «πω πω αυτός είναι ζωγράφος». Αυτός όμως δεν είναι ζωγράφος, έχει υπομονή και μιμείται. Αυτή είναι η μεγάλη παγίδα που μπορεί να παρασύρει. Στην αρχαία Ελλάδα δεν μιμούνται τη φύση ούτε οι ζωγραφιές ούτε τα αγάλματα. Η ανατομία μπήκε μετά τους Ρωμαίους στην τέχνη. Οι γραμμές που έχουν π.χ. οι κούροι και οι κόρες δεν έχουν καμία σχέση με την ανατομία, αυτά είναι κοσμήματα πάνω στο σώμα τους. Το γλεντάει ο καλλιτέχνης και παίζει με αυτά τα σχήματα. Η ζωγραφική γίνεται για ζωγράφους που δεν ζωγραφίζουν , η ποίηση για ποιητές που δεν γράφουν αλλά έχουν την ποίηση μέσα τους και την ανακαλύπτουν στον άλλον και το σέβονται αυτό και το εκτιμούν. Και οι μουσικοί το ίδιο. Τα βιώματα είναι κοινά για όλους. Αυτά που μας συγκινούν είναι τα ίδια, από το Περού μέχρι την Κίνα. Αυτές είναι οι αιώνιες αξίες. Ο καλλιτέχνης δεν κάνει καμία εξυπνάδα, έρχεται να σου αποκαλύψει αυτό που εσύ περιέχεις μέσα σου και ίσως δεν το ξέρεις, το βλέπεις στον άλλον και είναι δικό σου αυτό. Η τέχνη για αυτό έχει γίνει για καλλιτέχνες που δεν έχουν μπει στον κόπο να ζωγραφίσουν ή να κάνουν αγάλματα.

Η κρίση κατά πόσο επηρέασε τον καλλιτεχνικό σας οίστρο;

Προσωπικά δεν με επηρέασε ψυχολογικά. Οικονομικά ναι αλλά έχουμε ζήσει και χειρότερα. Όσο σπούδαζα στην Καλών Τεχνών εργαζόμουν τη νύχτα. Αυτό θα με τρομάξει τώρα; Μακάρι να φύγουμε από αυτή τη σαχλαμάρα που ζούμε. Τέτοια σαχλαμάρα δεν θυμάμαι ποτέ και δεν ξέρεις τι εγκυμονεί αυτό.

Υφίσταται αυτή τη στιγμή πολιτισμός στην Ελλάδα;

Υφίσταται με εξαιρέσεις. Ο κόσμος όλος γύρω δεν έχει καμία σχέση με τον πολιτισμό. Είναι έτοιμοι να σε σκοτώσουν στο δρόμο, να σε ποδοπατήσουν και άδικο να έχουν θα σε βρίσουν και μπορεί να σε δείρουν. Τι πολιτισμό έχουμε εμείς, δεν βλέπεις πως πετάμε τα σκουπίδια.. μιλάμε για πολιτισμό εμείς; Η θάλασσα είναι γεμάτη σκουπίδια. Έχουμε το ωραιότερο μέρος του κόσμου με τους χειρότερους κατοίκους. Εξαιρέσεις είχε η Ελλάδα όπως ήταν ο Χατζηδάκις, η Κάλλας, ο Τσαρούχης, ο Ελύτης, ο Σεφέρης. Αν τους μαζέψεις όλους αυτούς ήταν 50 άνθρωποι.

Ο ζωγράφος είναι ποιητής; Ποιες οι στιγμές που σας έχουν μείνει από τη φιλική σχέση με τους Γκάτσο, Χατζηδάκι, Τσαρούχη, Θεοδωράκη;

Είχα την τύχη να κάνω παρέα με τον Γκάτσο και τον Χατζηδάκι για πολλά χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής τους. Ήταν δύο ξεχωριστοί άνθρωποι, γενναίοι χωρίς να παριστάνουν τους γενναίους που όμοιοι τους δεν υπήρχαν. Ήταν έντιμοι, είχαν όλες τις αρετές ενός ανθρώπου και είχαν και ταλέντο. Τα τραγούδια του Γκάτσου τα έχουν πει όλα για αυτό έχουν γίνει και αφιερώματα σε όλη την περιφέρεια. Είχα την τύχη να ακούσω πολλά πράγματα και με επηρέασαν και στην τέχνη μου πιο πολύ από την σχολή. Αυτοί μιλούσαν στην ουσία, τους ενδιέφερε τι εκφράζει το έργο αυτό και είχαν τις απαιτήσεις να είναι άψογο. Ο Γκάτσος και ο Χατζηδάκις ήταν πολύ αυστηροί άνθρωποι με τους καλλιτέχνες. Εκείνο που μου έμεινε ήταν ότι ο Χατζηδάκις ήταν μαχητικός και καυτηρίαζε τα πάντα στην πολιτική, στην κοινωνία και σε όλα τα γεγονότα. Ο Γκάτσος έλεγε ότι ο Χριστιανισμός χάλασε την γλώσσα και την έκανε συναισθηματική. Εγώ έκανα μήνες να το καταλάβω. Η γλώσσα δεν έχει συναίσθημα, τη γλώσσα την φτιάχνεις. Αυτοί οι άνθρωποι σου έδειχναν τη ζωή από μια άλλη όψη. Ο Γκάτσος είχε πολύ χιούμορ τους πείραζε όλους.

Ποια τα επαγγελματικά σας σχέδια;

Έκανα μια έκθεση στη Ναύπακτο την 1^η Αυγούστου και θα κάνω άλλη μία στην Κάρυστο την 10^η Αυγούστου μέσα στο κάστρο. Κάθε μέρα συνεχίζω να δουλεύω.

Διακοπές..;

Δεν έχω κάνει ποτέ στη ζωή μου, θα πάω στα εγκαίνια και την επόμενη μέρα πάλι εδώ. Το σπίτι δίπλα στη θάλασσα που απεικονίζεται συνέχεια στους πίνακές μου, μου το έχει περιγράψει ένας φίλος που έχει το σπίτι του εκεί και με καλεί να με φιλοξενήσει, μου λέει ότι έχει ένα ωραίο φεγγάρι και λέω «θα κάνω ένα ταξίδι ολόκληρο για να δω ένα φεγγάρι; Αφού εγώ κάθομαι στο εργαστήρι μου και κάνω ότι φεγγάρι θέλω». Δεν πλήττω καθόλου. Ρωτώ τι είναι η πλήξη, δεν την έχω κατανοήσει ως έννοια όπως ούτε και την κατάθλιψη.

Ο πιο σκληρός κριτής σας είναι ο εαυτός σας;

Ο μοναδικός κριτής είναι πάντα ο εαυτός σου γιατί ο άλλος δεν μπορεί να ξέρει τη δική σου περιπέτεια. Εύκολα κρίνουμε τους καλλιτέχνες και λέμε σιγά τι έκανε αλλά ο καθένας έχει μέσα του ορισμένες δυνάμεις και πράγματα που μπορεί να τα βγάλει πέρα και με αυτά πορεύεται. Δεν μπορείς να είσαι ποτέ κριτής για τον άλλον, για τον εαυτό σου μπορείς. Είμαι επιεικέστατος γιατί αν ήμουν σκληρός θα έκανα καλύτερα πράγματα. Πάντα κυνηγάμε το καλύτερο και από το πρωί μέχρι το βράδυ δουλεύουμε. Μήπως τελικά είναι εξάρτηση όπως έχει κάποιος με τα ναρκωτικά; Αυτό που κάνω εγώ τελικά δεν είναι τίποτα παρά μια νεύρωση κάθε πρωί;

Ποια η άποψη σας στο να συμπεριλάβετε τη θρησκεία μέσα στους πίνακες σας;

Βάζω όλα τα στοιχεία της ζωής. Εμένα μου αρέσουν οι θεότητες γιατί κάλυπταν όλες τις ανάγκες μας.