Ειδησεογραφικό site

18.250 μέρες ελληνική τηλεόρασης: Από την ΥΕΝΕΔ στη Digea

215

Του Γ. Δημητρίου

Η τηλεόραση, ο μόνιμος και αυτονόητος καθημερινός συνοδοιπόρος της απόλυτα συντριπτικής πλειοψηφίας των ελληνικών οικογενειών, στη ροή των μικρών και μεγάλων ιστοριών του κόσμου, του έθνους και των πολιτών, τα τελευταία χρόνια όχι μόνον καταγραφέας τους, αλλά και δημιουργός τους, δεν ήταν πάντα τόσο αυτονόητη για κάθε ελληνικό σπίτι. Πάνε βεβαίως χρόνια από τότε -που μπορεί να φαίνονται αιώνες στη θεώρηση των πιο πρόσφατων γενεών-, αλλά η διαδρομή αυτού του «μαγικού κουτιού» στην καθημερινότητα των Ελλήνων είναι τόσο μαγική όσο και η δυνατότητά του να εξελιχθεί στην απόλυτη εξάρτηση, σε ένα μέσο που στην ουσία σχηματοποιεί τη ζωή και ανακατεύει τη φαντασία με την πραγματικότητα τόσο περίτεχνα που για μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας αυτά τα δύο είναι πλέον αξεδιάλυτα.

Στην Ελλάδα, αυτό το μαγικό κουτί με τα καλά του και τα κακά του, έφτασε, ούτε λίγο ούτε πολύ, τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη του εμφάνιση, στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και στην «απέναντι όχθη» του κόσμου, στη Σοβιετική Ένωση. Το1934 άρχισαν πειραματικές εκπομπές τόσο στη Σοβιετική Ένωση όσο και στην Αγγλία. Και οι ΗΠΑ όμως μπήκαν από πολύ νωρίς στο «παιχνίδι». Η General Electric από την άνοιξη του 1928 πειραματιζόταν πάνω στις δυνατότητες της νέας εφεύρεσης, αλλά ήταν ο Αμερικανός Τσαρλς Τζένκινς (1867-1934) που έπαιξε καθοριστικό ρόλο, αφού επινόησε ένα σύστημα αναπαραγωγής σύγχρονων εικόνων που βελτίωνε πολύ τις αρχικές επιτεύξεις του Μπερντ, προχώρησε στην κατοχύρωση της πατέντας και το 1930 ίδρυσε την πρώτη εταιρεία κατασκευής και εμπορίας συσκευών συστήματος «οπτικής ραδιοφωνίας»! Έπειτα στράφηκε στα μεγάλα ραδιοφωνικά δίκτυα της εποχής προσπαθώντας να τα πείσει να πειραματιστούν με το νέο μέσο.

Στις 2 Νοεμβρίου 1936 το BBC άρχισε την εκπομπή κανονικών προγραμμάτων από το ιστορικό κτίριο «Αλεξάνδρα Παλλάς» του Λονδίνου. Η εμβέλεια αυτών των εκπομπών ήταν αρκετά περιορισμένη, αφού μετά βίας κάλυπτε την ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου, αλλά η ποικιλία του προγράμματος ήταν αξιόλογη. Περιελάμβανε ειδήσεις, ταχυδακτυλουργικά τρικάζ και τα αποτελέσματα των αγώνων κρίκετ! Έξι μήνες αργότερα, στις 12 Μαΐου 1937, μεταδόθηκε και η πρώτη παραγωγή, ειδικά σκηνοθετημένη και κινηματογραφημένη για την τηλεόραση του BBC. Ήταν για το θεατρικό έργο του Λουίτζι Πιραντέλο «Ο άνθρωπος με το λουλούδι στο στόμα».

Μεταπολεμικά ιδρύθηκε η Ακαδημία Τηλεοπτικών Τεχνών, ενώ η τηλεόραση άρχισε να παίζει μείζονα ρόλο στις λεπτές εκείνες ισορροπίες του τρόμου, του ψυχρού πολέμου. Και τούτο διότι όλες οι πλευρές κατάλαβαν τη χρησιμότητά της, στο ευαίσθητο πεδίο της προπαγάνδας. Στην Ελλάδα, η τηλεόραση άργησε να έρθει πολύ. Και ας αποδείχθηκε σταδιακά σύμφυτη με την ίδια μας την ύπαρξη…

ΠΡΕΜΙΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η επίσημη ιστορία της ραδιοτηλεόρασης στη χώρα μας άρχισε με τον νόμο 19/20-11-1935, που προέβλεπε την ίδρυση Υπηρεσίας Ραδιοφωνικών Εκπομπών. Ουσιαστικά όμως η ιστορία της Ελληνικής Ραδιοφωνίας άρχισε το 1938 με τις μεταδόσεις του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών και συνέχισε δέκα χρόνια αργότερα, το 1945, με τη συντακτική πράξη 54 της ελληνικής κυβέρνησης, με την οποία δημιουργήθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), που ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα με τα τρία ραδιοφωνικά προγράμματα, έχοντας το μονοπώλιο ραδιοφωνικών εκπομπών, αλλά και με μεταδόσεις σε ξένες χώρες για τον απόδημο Ελληνισμό.

Για πρώτη φορά υπήρχε νομοθετική πρόβλεψη για λειτουργία τηλεοπτικών σταθμών στον επόμενο νόμο 1663/1951, που προέβλεπε και αναφερόταν στην ίδρυση και λειτουργία ραδιοτηλεοπτικών σταθμών Ενόπλων Δυνάμεων. Όμως, η προβληματική οικονομία της εποχής δεν ευνοούσε τις οποιασδήποτε μορφής επενδύσεις, πολύ περισσότερο τον εκσυγχρονισμό του ήδη απαρχαιωμένου ραδιοφωνικού δικτύου και την εγκατάσταση τηλεοπτικού. Έτσι, για πολλά χρόνια η τηλεόραση αποτελούσε ένα όνειρο και φάνταζε στους περισσότερους Έλληνες «απίστευτη πολυτέλεια».

Κι ενώ η ελληνική τηλεοπτική πραγματικότητα άρχισε να γράφεται δειλά, όταν οι λίγες συσκευές τηλεόρασης μάρκας Cossor κατέφθασαν στην Αθήνα από το Λονδίνο, η πρώτη προσπάθεια να δημιουργηθεί ελληνική τηλεόραση έγινε 7 χρόνια αργότερα κι έπεσε στο κενό. Έγινε διαγωνισμός, μειοδότησε ένας ιαπωνικός οίκος, αλλά το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε. Στη συνέχεια ανατέθηκε στην ιταλική RAI νέα μελέτη για την Ελληνική Τηλεόραση και υπογράφηκε σύμβαση από τον υπουργό Τύπου. Την τηλεόραση θα έφτιαχνε η Ιταλία από τις πολεμικές επανορθώσεις προς την Ελλάδα. Η σύμβαση αυτή όμως ακυρώθηκε!

Μέχρι τη στιγμή που χωρίς νόμους και γραφειοκρατικές προετοιμασίες κυριολεκτικά «από κάτω» -από μεσαία στελέχη της ΔΕΗ- και όχι από τον πρωθυπουργό, το φθινόπωρο του 1960 -στη ΔΕΘ- η Θεσσαλονίκη εξέπεμψε τηλεοπτική εικόνα από το περίπτερο της ΔΕΗ. Μέσα σε λίγες μέρες ο Ανδρέας Κοπέλης, ο Γιάννης Γκιώνης και ο Κώστας Μπαλάφας μαζί με τον Μικέ Ψαλίδα και τον Αλέκο Λεμπέση χωρίς να έχουν ξαναδεί τηλεόραση ούτε ως θεατές, έστησαν 600 συσκευές σε δημόσιους χώρους και το 1961 μετρήθηκαν 36.000 τηλεθεατές να τις παρακολουθούν. Εμπνευστής αυτής της προσπάθειας ήταν ο Μάνος Ιατρίδης, προϊστάμενος Δημοσίων Σχέσεων της ΔΕΗ.

Προσωπικότητα που δέσποζε στο «γυαλί» πιστεύοντας με πάθος στη νέα αυτή ιδέα ήταν ο Άλκης Στέας. Καλεσμένοι σε εκείνο το πρώτο στούντιο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, η Ελένη Βλάχου, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Άννα Συνοδινού, η Κατίνα Παξινού, ο Γιώργος Οικονομίδης, ο Βασίλης Καζαντζής, ο Γιώργος Κάρτερ κ.ά.

Το 1962 στήθηκε ένας ακόμα σταθμός της ΔΕΗ. Το στούντιο βρισκόταν στην οδό Χαλκοκονδύλη και ο σταθμός εξέπεμπε στα κανάλια 3 και 7.

Εκεί άρχισαν να… ρολάρουν πιο γρήγορα τα πράγματα για τη δημιουργία μιας ελληνικής κοπής Τηλεόρασης που στην αρχή μπήκε στη ζωή μας «πειραματική» και ασπρόμαυρη» για να ’ρθει αργότερα ο καιρός που έδωσε χρώμα στη φαντασία, τα όνειρα, αλλά και στη μελαγχολία μας.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΕΣ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας αγόρασε και χωροθέτησε οικόπεδα στην οδό Μεσογείων για να κατασκευαστεί το γνωστό –σήμερα- Μέγαρο της Αγίας Παρασκευής. Μετά από όλα αυτά οι πρώτες εκπομπές έγιναν, το 1965, από τον χώρο του Ζαππείου. Οι πρωτομάστορες της τηλεόρασης θυμούνται πως ο πρώτος τηλεθεατής που παρενέβη σε τηλεοπτική εκπομπή ήταν ένας χασάπης από την οδό Σπύρου Μερκούρη, που τους φώναζε έξαλλος από ενθουσιασμό: «Σας βλέπω! Μπράβο, παιδιά! Σας βλέπω!». Αυτή ήταν η πρώτη τηλεοπτική μετάδοση στην Ελλάδα…

Ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεοράσεως του ΕΙΡ βρήκε στέγη στο Νέον Υπεραστικόν Μέγαρον Αθηνών (ΝΥΜΑ) του ΟΤΕ και στις 27 Οκτωβρίου 1965 άρχισαν οι μεταδόσεις από το νέο κτίριο, οι οποίες γίνονταν πάντα μεσημεριανές ώρες με εκφωνητή τον Φρέντυ Γερμανό. Ακολούθησε προκήρυξη διαγωνισμού για την πρόσληψη τηλεπαρουσιαστριών. Στον διαγωνισμό πήραν μέρος περίπου 800 κοπέλες και ανάμεσά τους ξεχώρισαν η Αλέκα Μαβίλη, η Σόνια Ζωίδου και η Ελένη Κυπραίου.

Υπολογίζεται πως στις αρχές του 1966 στην περιοχή του λεκανοπεδίου Αττικής λειτουργούσαν 1.500 τηλεοράσεις, ενώ ένας καινούργιος πομπός που είχε τοποθετηθεί στην ταράτσα του κτιρίου της 3ης Σεπτεμβρίου εξέπεμπε κυκλικά σε μια αρκετά μεγάλη εμβέλεια, από τον Ασπρόπυργο μέχρι την Εκάλη. Ο Τύπος μάλιστα ανέφερε πως σύντομα θα άρχιζαν τακτικές ημερήσιες εκπομπές, γεγονός που προκάλεσε πυρετό στα εμπορικά καταστήματα των Αθηνών, που έκαναν αθρόες εισαγωγές τηλεοπτικών συσκευών για να εξυπηρετήσουν την αξιόλογη ζήτηση που παρατηρήθηκε.

Αποφασίστηκε επιτέλους η έναρξη του επίσημου προγράμματος του ΕΙΡ και ορίστηκε η 23η Φεβρουαρίου 1966 ως ημερομηνία έναρξης των καθημερινών πειραματικών εκπομπών.

Την ιστορική εκείνη ημέρα η Ελένη Κυπραίου βγήκε στο «μαγικό κουτί» και σε ασπρόμαυρη εικόνα έκανε την πρώτη εκφώνηση της ελληνικής τηλεόρασης:

«Κυρίες και κύριοι, το ΕΙΡ καθιερώνει το νέο του βραδινό ωράριο για τις τεχνικές δοκιμές του πειραματικού πομπού τηλεοράσεως. Κάθε βράδυ από τις 18.30 μέχρι τις 20.30 περίπου θα μεταδίδουμε μια σειρά δοκιμαστικών εκπομπών με ποικίλο περιεχόμενο. Όσοι από εσάς έχουν συσκευές τηλεόρασης θα μπορούν να της παρακολουθούν στο Κανάλι 5».

Ωστόσο, το ξεκίνημα δεν ήταν καθόλου εύκολο…

 

Ταυτόχρονα σχεδόν, με πρωτοβουλία της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, άρχισαν και οι πρώτες δοκιμαστικές εκπομπές περιορισμένης εμβέλειας του σταθμού τηλεοράσεως Ενόπλων Δυνάμεων, που είχε ως πρώτο σήμα του ένα λιτό κυανόκρανο και τον ύμνο του Πινδάρου. Οι εκπομπές άρχισαν κι εκεί σε καθημερινή βάση και περιελάμβαναν συνήθως προβολή των ελληνικών επικαίρων, τραγούδια και ντοκιμαντέρ. Η ταυτόχρονη ύπαρξη ενός δεύτερου καναλιού (Δίαυλος 10, όπως ονομάστηκε) λειτούργησε ανταγωνιστικά παρά το φτωχό πρόγραμμα και οι Αθηναίοι γοητευμένοι από το πρωτόγνωρο γι’ αυτούς θέαμα συγκεντρώνονταν στους δρόμους έξω από τις βιτρίνες των καταστημάτων για την παρακολούθηση εκείνων των πρώτων εκπομπών.

Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ

Η δικτατορία ήρθε 2 μήνες ύστερα από την πρώτη επέτειο της ελληνικής τηλεόρασης. Στο ΕΙΡ ανέλαβε διευθυντής ο Γιάννης Αναστασόπουλος, που διαδέχτηκε τον Γρηγόρη Δαφνή, ενώ στην ΥΕΝΕΔ τοποθετήθηκε ο Τρύφων Αποστολόπουλος, από τους ισχυρούς άνδρες του στρατοκρατικού καθεστώτος. Ο προσανατολισμός που επιλέχθηκε είχε δύο ταχύτητες, μία βραχυπρόθεσμη και μία μεσοπρόθεσμη. Η ΥΕΝΕΔ έδωσε προτεραιότητα και ανέλαβε τη λαϊκή ψυχαγωγία και την πολιτική προπαγάνδα, ενώ το ΕΙΡ προετοιμάστηκε ώστε να λειτουργήσουν τα πάντα άψογα στη μετάδοση των αγώνων του Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος στίβου. Οι αγώνες πρόσφεραν μια ευκαιρία στους δικτάτορες να σπάσουν τη διεθνή απομόνωση στην οποία είχε περιπέσει η χώρα, ιδιαίτερα μετά την αποπομπή της από το Συμβούλιο της Ευρώπης, και ήταν αποφασισμένοι να την εκμεταλλευτούν.

Η τηλεόραση της δικτατορίας παρουσίασε μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπως τους Πανευρωπαϊκούς του ’69 και το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, που έκλεισαν για πρώτη φορά τους Έλληνες στα σπίτια τους. Η κυκλωτική κίνηση ολοκληρώθηκε με ελληνικές και ξένες σειρές («Πέιτον Πλέις», «Ο φυγάς», «Άγνωστος πόλεμος», «Ο παράξενος ταξιδιώτης» κ.ά.).

Από τον επόμενο χειμώνα (1968-69) η ποιότητα της εικόνας ήταν εξαιρετική, ενώ εμφανίστηκαν δύο καινούργιες εκπομπές. Δημιουργοί τους ήταν δύο παρουσιαστές που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των πρώτων χρόνων και αποτέλεσαν τους πρώτους σταρ της ελληνικής τηλεόρασης. Πρώτος ήταν ο Φρέντυ Γερμανός με το «Αλάτι και πιπέρι» (1968-1976) και δεύτερος ο Νίκος Μαστοράκης.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ

Στο μεταξύ, ένα ιστορικό γεγονός έγινε την 20ή Ιουλίου 1969. Ήταν μια μεγάλη νύχτα για την ανθρωπότητα, αλλά και για το ΕΙΡ, που για πρώτη φορά στην ιστορία του συνδέθηκε με τη Eurovision αναμεταδίδοντας τα πρώτα βήματα του Νιλ Άρμστρονγκ στο Φεγγάρι. Εκείνο το βράδυ δημιουργήθηκε και το πρώτο ανεπίσημο ρεκόρ τηλεθέασης, που θα πρέπει να άγγιξε το 100%. Αν και δεν υπήρχαν τρόποι μέτρησης, όσοι έζησαν εκείνη τη νύχτα διηγούνται πως όλες οι υπάρχουσες συσκευές τηλεόρασης του λεκανοπεδίου ήταν ανοιχτές.

Αρχές του 1970 και το επίσημο περιοδικό του ΕΙΡ «Ραδιοπρόγραμμα» μετονομάστηκε σε «Ραδιοτηλεόραση» περιλαμβάνοντας στην ύλη του και τα τηλεοπτικά προγράμματα. Ο Κώστας Σισμάνης, με την προτροπή της εταιρείας τηλεοράσεων Urania που ενίσχυε οικονομικά την προσπάθεια, αποφάσισε να γυριστεί ένα έργο αποκλειστικά γραμμένο για την τηλεόραση και ανέθεσε στη δημοσιογράφο Κική Σεγδίτσα να γράψει το σενάριο. Έτσι γεννήθηκε το πρώτο ελληνικό σίριαλ, το «Σπίτι με τον Φοίνικα».

Ο Κώστας Πρετεντέρης και ο Νίκος Φώσκολος ήταν οι δύο βασικότεροι δημιουργοί της περιόδου μέχρι το 1974. Βαδίζοντας στα δικά τους χνάρια και προσπαθώντας να μιμηθούν τις δικές τους επιτυχίες, ακολούθησαν και άλλα σίριαλ. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχει «Ο παράξενος ταξιδιώτης», που επίσης σημείωσε μεγάλες θεαματικότητες, όπως και «Ο κύριος συνήγορος» και «Η γειτονιά» μαζί με τον «Άγνωστο πόλεμο».

Η εξαίρεση στη λογοκρισία της επταετίας ήταν η σάτιρα του Κώστα Μουρσελά «Εκείνος κι Εκείνος» με τους μοναδικούς Βασίλη Διαμαντόπουλο και Γιώργο Μιχαλακόπουλο.

Στις 10/12/70 το ΕΙΡ μετονομάστηκε σε ΕΙΡΤ και στις 14 Ιανουαρίου 1974 έγιναν τα εγκαίνια των κτιριακών εγκαταστάσεων του ΕΙΡΤ στην Αγία Παρασκευή σε οικόπεδο συνολικής έκτασης 44 στρεμμάτων. Επρόκειτο για ένα κτιριακό συγκρότημα κακόγουστης αρχιτεκτονικής, γεμάτο διαδρόμους, που έδωσε όμως επιτέλους την ευκαιρία να συγκεντρωθούν όλες οι διοικητικές και τεχνικές υπηρεσίες σ’ ένα κτίριο.

Το Πολυτεχνείο έκανε δύο κακά στην τηλεόραση: έπληξε καθοριστικά την καριέρα του Νίκου Μαστοράκη, που αποφάσισε να πάρει τη συνέντευξη του ΚΕΒΟΠ με τους φοιτητές που πιάστηκαν στο Πολυτεχνείο, και έφερε στο ΕΙΡΤ τον Χαράλαμπο Καραϊωσηφόγλου, έναν από τους σκληρότερους του καθεστώτος στα κανάλια, ο οποίος λογόκρινε τα πάντα!

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς μεταδόθηκε σε ζωντανή ασπρόμαυρη μετάδοση η επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Δημοκρατία πλέον και ο Καραμανλής διόρισε στο ΕΙΡΤ τον Δημήτρη Χορν και τον Γιάννη Μπακογιάννη της Ντόιτσε Βέλε.

Τον Μάιο του 1975 ξεκίνησε η θρυλική σειρά «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη, το πρώτο σίριαλ της μεταπολίτευσης. Ακολούθησαν πολλές τηλεοπτικές μεταφορές λογοτεχνικών έργων που έβγαλαν από το αδιέξοδο των σεναρίων πολλούς…

Στην τελευταία τριετία διακυβέρνησης Καραμανλή δημιουργήθηκαν ίσως οι καλύτερες σειρές της περιόδου. Η Τόνια Μακετάκη έκανε το «Λεμονοδάσος», ο Κώστας Αριστόπουλος τη «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια», ο Διαγόρας Χρονόπουλος την «Αστροφεγγιά», ο Αντώνης Βογιάζος το «Φωτογράφο του χωριού», ο Γρηγόρης Γρηγορίου τη «Λωξάντρα» και ο Μιχαηλίδης τον «Συμβολαιογράφο» του Ραγκαβή. Θριάμβευσαν εμπορικά και ο «Μεθοριακός σταθμός» με το «Λούνα Παρκ».

Η ηγεσία στην τηλεόραση άλλαζε πάρα πολύ γρήγορα. Ήρθαν οι Άγγελος Βλάχος και Αλέξης Σολωμός, αλλά στο μεταξύ από τον Μάρτιο του 1975 η κυβέρνηση Καραμανλή είχε προτείνει στον Ροβήρο Μανθούλη να αναλάβει την ευθύνη της αναδιοργάνωσης του προγράμματος του ΕΙΡΤ. Εκείνος έθεσε ως απαραίτητες προϋποθέσεις την ανεξαρτητοποίηση της ραδιοτηλεόρασης, τη δυνατότητα επιλογής συνεργατών και την απόλυτη ελευθερία δράσης. Πράγματι, το επόμενο καλοκαίρι κατατέθηκε στη Βουλή και ψηφίστηκε ο νόμος «Περί ιδρύσεως Ανωνύμου Εταιρείας υπό την επωνυμία Ελληνική Ραδιοφωνία-Τηλεόρασις».

Δύο δεκαετίες αργότερα έκανε την εμφάνισή της η ιδιωτική τηλεόραση. Η γοητευτική μεσόκοπη κυρία ή ο καθημερινός μας δυνάστης έγινε 50 ετών και το ταξίδι συνεχίζεται…

Τα σχόλια είναι κλειστά.