100 χρόνια Oκτωβριανή επανάσταση, το αιματηρό πείραμα που θα άλλαζε τον κόσμο

Εφέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το συγκλονιστικότερο γεγονός του 20ού αιώνα: την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ακόμη και σήμερα όμως η Ιστορία δεν έχει καταλήξει σε ψύχραιμη και αντικειμενική αποτίμηση της «έκρηξης» που απείλησε ή υποσχέθηκε να αλλάξει συθέμελα τον κόσμο.

Του Κώστα Ιωάννου

Πριν απ’ όλα αμφιλεγόμενη είναι και η ιστορική ημερομηνία. Η επανάσταση ξέσπασε τον Οκτώβριο σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο αλλά με το Γρηγοριανό η επέτειος συμπίπτει με τις 7 Νοεμβρίου. Ακόμη πιο αμφιλεγόμενος είναι ο χαρακτήρας της. Άλλοι την θεωρούν προλεταριακή επανάσταση που ήρθε ως συνέχεια της αστικής επανάστασης του Μαρτίου κι άλλοι τη χαρακτηρίζουν πραξικόπημα των μπολσεβίκων που επιβλήθηκε χάρη στην πολιτική διορατικότητα του Βλαντίμιρ Ίλιτς Ουλιάνωφ (Λένιν). Στην πραγματικότητα ήταν ένα αιματηρό πείραμα σαρωτικού κοινωνικού μετασχηματισμού που αναμφισβήτητα φλόγισε τις καρδιές όχι μόνο όσων είδαν την ελπίδα να ξεπηδάει από το σκοτάδι αλλά και πολλών που ήταν ουδέτεροι ή αμέτοχοι.

ΤΟ ΟΡΑΜΑ

Η απήχηση του Οκτώβρη έχει ψυχολογικό βάθος. Το όραμα της Αριστεράς δεν προερχόταν από το παρελθόν αλλά μιλούσε για κάποιο υποθετικό μέλλον. Τον Οκτώβρη του 1917 αυτό το μέλλον έγινε παρόν. Η φανταστική ουτοπία είχε γίνει αληθινή χώρα με αληθινούς ανθρώπους – αρκετά μακρινή ώστε να διευκολύνει τη φαντασία. Αφηρημένες έννοιες όπως η πρόοδος, η δικαιοσύνη, ο σοσιαλισμός δεν προσφέρονταν για θρησκευτική λατρεία. Αλλά το όνειρο που γίνεται πραγματικότητα δημιούργησε αυτό που χαρακτηρίστηκε «σοβιετικός μύθος». Η επίδρασή του γιγαντώθηκε από τις επιτυχίες και διατηρήθηκε αλώβητη παρά τις βυζαντινές ίντριγκες, τα γκουλάγκ και τα εκατομμύρια των θανάτων από λιμό. Η περιφανής νίκη του Κόκκινου Στρατού επί των χιτλερικών ορδών και η κατάκτηση του διαστήματος τα έσβησαν όλα – σε βαθμό που ακόμη και σήμερα στη Ρωσία να κάνουν υπερήφανους όσους νοσταλγούν εκείνη την εποχή, ιδίως όσους έχουν καταδικαστεί στο περιθώριο από την άτακτη υποχώρηση του κομμουνισμού στην επέλαση του πιο ακραίου καπιταλισμού.

Κάποιοι είπαν ότι η ΕΣΣΔ ήταν επί μισό αιώνα το νέο «όπιο του λαού». Η ιδεολογική «αποτοξίνωση» ήρθε βαθμιαία εξαιτίας μιας σοβαρής παράλειψης. Η πολιτική ανάλυση άφησε έξω από τον λογαριασμό το υποσυνείδητο, τα αρχέτυπα, τον κόσμο του ονείρου, τον φόβο του επέκεινα, δηλαδή το 90% του πραγματικού homo sapiens. Αποδείχθηκε ότι ο άνθρωπος δεν είναι εντελώς λογικό ον, που πείθεται με επιχειρήματα, διαφωτιστικές μπροσούρες και επιμόρφωση. Γι’ αυτό αποδείχτηκαν βραχύβια όλα τα κοινωνικά κινήματα ενώ αντέχουν επί χιλιετίες οι θρησκείες – με κορυφαίο παράδειγμα το ακραίο Ισλάμ.

Η αποτίμηση του Οκτώβρη δεν μπορεί να είναι αντικειμενική. Γι’ αυτό παραθέτουμε αυτούσιες δηλώσεις, απόψεις και σχόλια που ειπώθηκαν ή γράφτηκαν από όσους τον δημιούργησαν και όσους τον πολέμησαν. Δεν έχει προστεθεί τίποτε, εκτός από διευκρινίσεις όπου κρίθηκε ότι χρειάζονταν.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Ο Σεπτέμβρης κι ο Οκτώβρης είναι οι χειρότεροι μήνες για τη Ρωσία και ιδιαίτερα για την Πετρούπολη. Στις αιώνιες δυσκολίες έπρεπε να προστεθεί και η πάλη ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη, ανάμεσα στα Σοβιέτ και την κυβέρνηση που άρχισε τις πρώτες μέρες του Μάρτη κι έφτανε πια στο αποκορύφωμά της. Η Ρωσία, που πήδησε μ΄ ένα άλμα από τον μεσαίωνα στον εικοστό αιώνα, έδειχνε στον κατάπληκτο κόσμο δύο συστήματα επανάστασης -την πολιτική και την κοινωνική- σε μια θανάσιμη πάλη.

(Τζον Ριντ, Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο)

 

Ο πολεμικός κομμουνισμός ήταν μάλλον καρικατούρα κομμουνισμού που τον επέβαλαν η φτώχεια και ο εμφύλιος πόλεμος. Από τα εντυπωσιακότερα στοιχεία της πολιτικής αυτής ήταν οι μαζικές επιτάξεις που στηρίζονταν στην ουτοπική αντίληψη ότι θα ήταν δυνατόν να περάσουμε άμεσα και κατ’ ευθείαν στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής και κατανομής.

(Ζαν Ελενστέιν, Ιστορία του σταλινικού φαινομένου)

 

Κρίνοντας το σύνθημα του Μπουχάριν «δημοκρατία στην παραγωγή», ο Λένιν παρατήρησε: «Η παραγωγή είναι πάντοτε αναγκαία, η δημοκρατία όχι».

 

Να κρεμάσετε (απαραιτήτως να κρεμάσετε ώστε να τους βλέπει ο κόσμος) όχι λιγότερους από 1.000 συλληφθέντες κουλάκους, να τους πάρετε το ψωμί, να τους κρατάτε ομήρους. Να κανονίσετε ώστε ο κόσμος να τα βλέπει από εκατό βέρστια και να τρέμει.

(Λένιν, 1918 για την αποκουλακοποίηση)

 

Δεν μπορώ να πιστέψω ότι δεν υπάρχει ένας άνθρωπος στο περιβάλλον σας για να σας πει ότι αυτές οι αποφάσεις θυμίζουν τη ζοφερή εποχή των σταυροφοριών στον Μεσαίωνα. Βλαντίμιρ Ίλιτς, οι πράξεις σας είναι εντελώς ανάξιες των ιδεών που υποτίθεται πως υποστηρίζετε.

(Πιοτρ Κροπότκιν σε επιστολή προς τον Λένιν. Τζέιμς Τζολ, Οι αναρχικοί)

 

Πρέπει να συμπαρασύρουμε 90 από τα 100 εκατομμύρια που κατοικούν στη Σοβιετική Ένωση. Με τους υπόλοιπους δεν χρειάζεται ούτε να μιλήσουμε, πρέπει να τους εξουδετερώσουμε.

(Ζινόβιεφ, 1918)

 

Όταν ο Τίτο κατέλαβε την Ιερουσαλήμ, οι Εβραίες μητέρες έφαγαν τα παιδιά τους. Μόνο όταν θα αναγκάσω τις μητέρες σας να φάνε τα παιδιά τους, μόνο τότε να έρθετε να μου πείτε «πεινάμε».

(Λέων Τρότσκι, 1919)

 

Αφήστε με κι ασχοληθείτε με σπουδαιότερα έργα.

(Νεχάεφ προς τους συντρόφους του που προσφέρθηκαν να τον απελευθερώσουν από το κελί όπου έζησε χρόνια αλυσοδεμένος στον τοίχο)

 

Η αστική τάξη ιστορικά έχει παίξει επαναστατικότατο ρόλο. Συνεχής επανάσταση στην παραγωγή, αδιάκοπη διατάραξη όλων των κοινωνικών όρων, αέναη αβεβαιότητα και αναταραχή, ξεχωρίζουν την αστική εποχή από κάθε άλλη προηγούμενη.

(Μαρξ-Ένγκελς, Κομμουνιστικό Μανιφέστο 1848)

 

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να θυμόμαστε πως για τη νίκη του κακού στον κόσμο ευθύνονται κυρίως όχι οι τυφλοί εκτελεστές του αλλά οι οραματιστές υπηρέτες του καλού.

(Φιοντόρ Στεπούν, Αξεπέραστο παρελθόν)

 

Η Ρωσία ήταν απλώς η νέα ευκαιρία για να αναβιώσει ένα αρχέτυπο τόσο παλιό όσο και η ανθρωπότητα. Όπως όλα τα περασμένα σύμβολα, ο Χρυσός Αιώνας, η Γη της Επαγγελίας, η Βασιλεία των Ουρανών, πρόσφερε υπέροχα αντισταθμίσματα σε μια ζωή γεμάτη απογοητεύσεις και σ’ ένα θάνατο χωρίς νόημα. Ουσιαστικό χαρακτηριστικό του αρχετύπου είναι ότι πρέπει να προηγηθούν βίαιες ανατροπές για την εκπλήρωση της επαγγελίας: η Δευτέρα Παρουσία, η έλευση του κομήτη κ.λπ. Γι’ αυτό οι καθαρόαιμοι κομμουνιστές απορρίπτουν ενστικτωδώς τις ρεφορμιστικές ιδέες για ομαλό πέρασμα στον σοσιαλισμό.

(Άρθουρ Καίστλερ, Ο κομισάριος και ο Γιόγκι)

 

Αν οι εκλογές μπορούσαν να φέρουν την αλλαγή θα ήταν παράνομες.

(Έμμα Γκόλντμαν, Κ.Κ.ΗΠΑ)

 

Η επικράτηση του σοσιαλισμού με ειρηνικές διαδικασίες είναι αστική αυταπάτη.

(Ρόζα Λούξενμπουργκ)

 

Χρειάζεται χρόνος κι όχι μόνο. Μια έγκυος θέλει εννέα μήνες για να γεννήσει. Εννέα έγκυοι δεν γίνεται να δώσουν παιδί σε ένα μήνα.

(Γκριγκόρι Γιαβλίνσκι, 1992. Ομιλία στο ΔΝΤ)

 

Το τσαρικό κράτος επανεμφανίστηκε μέσα στο νέο σοβιετικό κράτος. Η γραφειοκρατία επέβαλε την κυριαρχία της. Το ίδιο το πρόγραμμα του κόμματος το 1922 χαρακτηρίζει το σοβιετικό κράτος ως «εργατικό κράτος που παρουσιάζει γραφειοκρατική παραμόρφωση».

(Ζαν Ελενστέιν, ό.π.)

 

Με μιας έσβησαν όλες οι ελπίδες. Η τρομοκρατία κι ο δεσποτισμός συντρίψανε τη ζωή που γεννήθηκε τον Οκτώβρη. Τα συνθήματα της επανάστασης προδόθηκαν. Τα ιδανικά της πνίγηκαν στο αίμα του λαού. Ο αέρας του χτες καταδικάζει εκατομμύρια σε θάνατο. Η σκιά του σήμερα ρίχνει το μαύρο πέπλο της πάνω στη χώρα.

(Έμμα Γκόλντμαν και Αλεξάντερ Μπέρκμαν, 1921)

 

Κατά τη γνώμη των φιλελευθέρων και των κάθε είδους οπορτουνιστών όσο πιο ισχυρή είναι μία χώρα τόσο πιο επιεικής μπορεί να είναι στους αντιπάλους της. Όχι και πάλι όχι! Όσο πιο ισχυρή είναι μια χώρα τόσο πιο ισχυροί είναι οι δεσμοί που ενώνουν το Κόμμα με τις εργαζόμενες μάζες και τόσο μεγαλύτερη η αγανάκτησή μας εναντίον εκείνων που ταράσσουν το σοσιαλιστικό μας οικοδόμημα.

(Κυριλένκο, υπουργός Δικαιοσύνης. Ισβέστια 1936)

 

Είσαστε άθλια, απομονωμένα υποκείμενα. Χρεοκοπήσατε. Ο ρόλος σας τελείωσε. Πηγαίνετε εκεί που ανήκετε: στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας.

(Λέων Τρότσκι, 1917 για τους μενσεβίκους)

 

Κομμουνισμός ίσον Σοβιέτ συν Εξηλεκτρισμός.

(Λένιν)

 

Αν η εθνικοποίηση εξασφάλιζε τον σοσιαλισμό, τότε ο πρώτος σοσιαλιστικός θεσμός θα ήταν ο ράφτης του Συντάγματος.

(Φρ. Ένγκελς)

 

Από την Κεντρική Επιτροπή που εκλέχτηκε στο 14ο Συνέδριο, την τελευταία δηλαδή στην οποία συμμετείχε ο Λένιν, 17 από τα 26 μέλη εκτελέστηκαν, δολοφονήθηκαν ή οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία αφού νωρίτερα είχαν εκτοπιστεί πολλές φορές με διαταγή του Στάλιν. Από τα 10 τακτικά μέλη του Πολιτικού Γραφείου το 1922 εκτελέστηκαν τα 6. Από τα 13 μέλη του το 1924 εκτελέστηκαν τα 8. Από τα 17 μέλη που εκλέχτηκαν από το 15ο Συνέδριο του 1927 εκτελέστηκαν τα 9.

(Ζαν Ελενστέιν, ό.π.)

 

Για να προλάβω κάθε παρεξήγηση θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι στις σημερινές συνθήκες θεωρώ απόλυτα σωστό καλύτερα να συλλαμβάνονται δύο αθώοι παρά να μη συλλαμβάνεται ένας κατάσκοπος.

(Εβγκένι Βάργκα, Ούγγρος κομμουνιστής. Επιστολή προς τον Στάλιν με την οποία διαμαρτυρόταν για τις αθρόες συλλήψεις)

 

ΟΙ κατηγορούμενοι σε κάθε περίπτωση ήταν πιστοί στους εαυτούς τους. Ακόμη και στις πιο εγκληματικές υποθέσεις , στις σχέσεις με ξένα κράτη, τηρούσαν πάντα πιστά τις διπλωματικές προτεραιότητες του Κρεμλίνου.

(Τρότσκι, ειρωνευόμενος το κατηγορητήριο που συνέπιπτε με τις μεταβαλλόμενες επιλογές στην εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ)

 

Όλοι πρέπει να καταλάβουν ότι η ιδεολογία του χιτλερισμού δεν μπορεί να εξαλειφθεί με τον πόλεμο. Γι’ αυτό όχι μόνο είναι ανόητο, αλλά και εγκληματικό να εξαπολύεται ένας πόλεμος για την «καταστροφή του χιτλερισμού» καμουφλαρισμένος σαν «μάχη για τη δημοκρατία».

(Βιάτσεσλαβ Μόλοτωφ, 1939)

 

Ας σας εμπνεύσουν σ’ αυτό τον πόλεμο οι αρρενωπές μορφές των μεγάλων προγόνων μας, του Αλέξανδρου Νέφσκυ, του Ντμίτρι Ποζάρσκι, του Ντμίτρι Ντόνσκοϊ, του Κούζμα Μίνιν, του Αλεξάνδρου Σουβόρωφ, του Μιχαήλ Κουτούζωφ.

(Ιωσήφ Στάλιν. Διάγγελμα 7 Νοεμβρίου 1941 για την 24η επέτειο της Επανάστασης κι ενώ έχει αρχίσει ο πόλεμος με τους Ναζί)

Σ.σ. Από τις έξι αυτές μορφές οι τέσσερις ήταν πρίγκιπες του τσαρικού καθεστώτος κι ο ένας άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

 

Μόσχα, 1929. Το Ανώτατο Σοβιέτ καταργεί την εβδομάδα των επτά ημερών για να ταιριάξει με τις νέες συνθήκες εργασίας: οι μήνες θα έχουν έξι πεντάδες ημερών και ίση διάρκεια (30 ημέρες), ενώ οι πέντε επαγόμενες ημέρες αποκτούν ειδικές ονομασίες: π.χ. η (πρώην) 31η Ιανουαρίου ονομάζεται «Ημέρα Λένιν». Ημέρα ανάπαυσης χρησιμοποιείται οποιαδήποτε ημέρα της πεντάδας, όχι απαραίτητα η ίδια για τους διάφορους κλάδους εργασίας, ώστε να μη διακόπτεται η παραγωγή.

Σ.σ. Η Οκτωβριανή Επανάσταση προσπάθησε μέχρι το 1932 να φέρει στα δικά της μέτρα ακόμα και τον χρόνο.

 

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται σαν τραγωδία ή σαν φάρσα.

(Καρλ Μαρξ)

 

Είναι εύκολο να πας από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό. Εθνικοποιείς τα πάντα και τέλειωσες. Είναι σαν να σπας αυγά για να κάνεις ομελέτα. Αλλά είναι περίπλοκο να πας από αυτόν τον σοσιαλισμό στον καπιταλισμό. Είναι σαν να έχεις ομελέτα και να θέλεις να φτιάξεις αυγά.

(Βλαντίμιρ Μπακάτιν, οικονομολόγος την εποχή της περεστρόικα)

 

Όσοι διάβασαν τον Μαρξ είναι κομμουνιστές. Όσοι τον κατάλαβαν είναι αντικομμουνιστές.

(Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, συγγραφέας)

 

Όποιος δεν είναι κομμουνιστής μέχρι τα 20 δεν έχει καρδιά. Όποιος παραμένει κομμουνιστής μετά τα 20 δεν έχει μυαλό.

(Ουΐνστον Τσώρτσιλ)

 

Οι νέες γενιές θα σκεφτούν σύντομα για εκείνον τον ιδεατό κομμουνισμό, ο οποίος εξαιτίας μιας προβλέψιμης εμπειρικής σύμπτωσης υλοποιήθηκε τόσο άσχημα την πρώτη φορά. Και θα το κάνουν τόσο περισσότερο όσο περισσότερο θα έχουν ακούσει και δει γύρω τους τον ενθουσιασμό με τον οποίο οι πατεράδες τους τον ενταφιάζουν.

(Ουμπέρτο Έκο, 1991)

 

Το κόμμα έκλεισε. Δεν έπεσε ούτε ένας πυροβολισμός. Τώρα λένε πως χάθηκε ένα τρανό κράτος. Τι έχασα εγώ δηλαδή; Ζούσα σε ένα μικρό σπιτάκι χωρίς καμιά ευκολία, χωρίς νερό, χωρίς γκάζι. Έτσι ζω και τώρα.

(Μια απλή γυναίκα εξομολογείται, Το τέλος του κόκκινου Ανθρώπου)

 

ΜΟΤΟ

 

Ο «ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ

ΜΥΘΟΣ» ΑΝΤΕΧΕΙ

ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ…

 

Η επίδραση της επανάστασης τον Οκτώβρη του 1917, αυτό που χαρακτηρίστηκε «σοβιετικός μύθος», γιγαντώθηκε από τις επιτυχίες και διατηρήθηκε αλώβητη παρά τις βυζαντινές ίντριγκες, τα γκουλάγκ και τα εκατομμύρια των θανάτων από λιμό ενώ η περιφανής νίκη του Κόκκινου Στρατού επί των χιτλερικών ορδών και η κατάκτηση του διαστήματος τα έσβησαν όλα – σε βαθμό που ακόμη και σήμερα στη Ρωσία να κάνουν υπερήφανους όσους νοσταλγούν εκείνη την εποχή…