Σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Του Μπάμπη Γριμπάμπη*

Η Ελλάδα τα τελευταία πέντε χρόνια βρίσκεται σε μια πρωτοφανή οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση. Και άλλες ευρωπαϊκές χώρες βρέθηκαν το ίδιο διάστημα σε παρόμοιες οικονομικές κρίσεις, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Κύπρος, αλλά μπόρεσαν να βγουν ή βγαίνουν από τα μνημόνια. Μόνο η Ελλάδα έχει το θλιβερό προνόμιο να είναι η «απροσάρμοστη», η χώρα που αδυνατεί να εξυγιάνει τα οικονομικά της, να κάνει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να επανέλθει στην κανονικότητα μιας χώρας – μέλους της ευρωζώνης. Στην πραγματικότητα όμως το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι οικονομικό, που προήλθε από τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και το τεράστιο δημόσιο χρέος, αλλά πρωτίστως πολιτιστικό και κατόπιν πολιτικό και οικονομικό.

Οι πρόωρες βουλευτικές εκλογές άλλαξαν τα δεδομένα. Με την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού η χώρα βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Ο σχηματισμός κυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ και το κλίμα ανατροπής που επικράτησε, σε συνδυασμό με τις πρώτες δηλώσεις των νέων υπουργών, έχουν δημιουργήσει κλίμα ρήξης και σύγκρουσης με τους εταίρους και δανειστές. Η ηγεσία της κυβέρνησης προσπαθεί να ηρεμήσει τις αγορές και πολλοί πιστεύουν ότι στο τέλος θα κάνει την περίφημη κυβίστηση και θα προσγειωθεί σε πιο ρεαλιστικές θέσεις. Το θέμα για τη χώρα είναι αν η ζημιά που μπορεί να προκληθεί, θα είναι αναστρέψιμη και αν η Ελλάδα θα παραμείνει στο ευρώ.

Σ’ αυτές τις εκλογές που έγιναν σε εμφυλιοπολεμικό κλίμα και ακραία πόλωση, κυριάρχησαν τα αρνητικά συνθήματα εκατέρωθεν, αλλά συζήτηση για τα πραγματικά προβλήματα της χώρας δεν έγινε. Δεν έγινε συζήτηση, ούτε για τη θέση της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο κράτος, στη δημόσια διοίκηση, στους θεσμούς, στην παιδεία, στη δημιουργία μηχανισμών κοινωνικής πρόνοιας, ούτε για την κατάρτιση ενός ρεαλιστικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης που τόσο έχει ανάγκη η χώρα. Αλλά πώς να γίνει συζήτηση και προπαντός πώς να γίνουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις σε μια χώρα και σε έναν λαό, που στην πλειοψηφία του τουλάχιστον, δεν έχει ευρωπαϊκή κουλτούρα, δεν οργανώνεται με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα, δεν είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του, θεωρεί ότι όλοι του οφείλουν λόγω του ένδοξου προγονικού παρελθόντος και γενικά δεν έχει αποφασίσει ακόμη αν θα εγκαταλείψει την ανατολή και θα ενταχθεί οριστικά και ουσιαστικά στην Ενωμένη Ευρώπη.

Όπως έχει γράψει και ο Στέλιος Ράμφος, ο Έλληνας είναι ακόμη λογικά ανώριμος και συμπεριφέρεται σαν κακομαθημένο παιδί. Ζει ακόμη στην προ-νεωτερική εποχή και έχει χάσει τα ιστορικά επεισόδια του Διαφωτισμού και της Αναγέννησης που διαμόρφωσαν τη συνείδηση του δυτικού ανθρώπου. Σκέπτεται με το συναίσθημα και όχι με τη λογική. Όπου όμως δεν υπάρχει ισορροπία λόγου και συναισθήματος, στην κουλτούρα, στις συμπεριφορές και στη νοοτροπία των ανθρώπων, τότε ατροφεί η λογική και κυριαρχεί η βίαιη συναισθηματική αντίδραση του ανθρώπου. Είναι ακριβώς η σημερινή αντίδραση της πλειοψηφίας των Ελλήνων, μετά από πέντε χρόνια οικονομικής κρίσης και εφαρμογής σκληρών μνημονιακών μέτρων.

Δυστυχώς, η ιστορική διαδρομή του ελληνισμού, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, επιβεβαιώνει απόλυτα αυτήν την αλήθεια. Είναι πολλά τα παραδείγματα στην ελληνική ιστορία, όπου σε κρίσιμες και οριακές στιγμές, ο Έλληνας, αντί να σκεφθεί με σύνεση, λογική και ρεαλισμό, υπέκυψε στις σειρήνες του λαϊκισμού, ενήργησε συναισθηματικά και παρορμητικά, με κατά κανόνα καταστροφικά αποτελέσματα και εθνικές συμφορές.

Όταν απουσιάζει η λογική, είναι αδύνατο να οργανωθεί και να λειτουργήσει αποτελεσματικά το κράτος, οι θεσμοί μένουν ατροφικοί και απουσιάζει η υπεύθυνη κοινωνία των πολιτών. Σε ένα τέτοιο κράτος χαλαρής νομιμότητας, ευδοκιμούν κάθε είδους αντικοινωνικές συμπεριφορές και παθογένειες, όπως είναι οι πελατειακές σχέσεις, η διαφθορά, η φοροδιαφυγή κ.λπ. Έτσι, αν βρεθούν φωτισμένες ηγεσίες, με μεταρρυθμιστικές πολιτικές και προγράμματα, θα βρουν αντιμέτωπες, όχι μόνο τις συντεχνίες που θίγονται από αυτές, αλλά και την κοινωνία ολόκληρη, η οποία αντιδρά αρνητικά σε κάθε είδους μεταρρύθμιση, λόγω εθισμού στην ακινησία.

Σήμερα η χώρα μας βρίσκεται μπροστά σ’ ένα σταυροδρόμι και καλείται να αποφασίσει για το μέλλον της, έχοντας μπροστά της δύο επιλογές: η πρώτη αφορά την παραμονή της χώρας στο ευρώ ή τη χρεωκοπία και η δεύτερη τον εκσυγχρονισμό της χώρας ή την οπισθοδρόμηση και την καθυστέρηση. Στην πρώτη επιλογή, η απάντηση θα δοθεί σύντομα, σε λίγους μήνες, ενδεχομένως και σε λίγες εβδομάδες. Ας ελπίσουμε ότι η νέα κυβέρνηση δεν θα ρίξει το καράβι στα βράχια και θα βρει έναν έντιμο συμβιβασμό με τους δανειστές, για το καλό όλων. Στη δεύτερη επιλογή, δεν θα υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ. Είναι τόσος ο λαϊκισμός που επικρατεί σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα και ο φόβος του πολιτικού κόστους, που δεν επιτρέπει να αρχίσει μια ουσιαστική συζήτηση. Και το ερώτημα είναι, ποιος μπορεί να είναι ο καταλύτης που θα μπορέσει να ανατρέψει τα σημερινά δεδομένα και να ανοίξει το δρόμο για μια άλλη και καλύτερη Ελλάδα; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δώσει μόνο η Ιστορία.

*Ο Μπάμπης Γριμπάμπης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «η κρίση και …η κρίση μας», από τις εκδόσεις Περίπλους