Προδοσία 4 αστέρων – Το «Καρφί» αποκαλύπτει το μνημόνιο που συνέταξε ο Ευάγγελος Αβέρωφ

Του Κώστα Μαρδά

Την αδυναμία τους να ανταποκριθούν σε έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο, αλλά και να χτυπήσουν τον… προαναγγελθέντα Αττίλα 2… εψέλλισαν τέσσερις στρατηγοί της χούντας του Ιωαννίδη στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, την πιο κρίσιμη ώρα της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας: Όταν –ξημερώματα παραμονής της Παναγιάς– ο προσκληθείς από τους ίδιους εκ Παρισίων πρώην αρχηγός της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης τους ζήτησε, σε πολεμικό συμβούλιο στο Πεντάγωνο, να αντιμετωπίσουν τα τουρκικά στρατεύματα, καθώς είχαν ξεκίνησαν στις 14 Αυγούστου να κατακτήσουν τη μισή Μεγαλόνησο.

Όταν οι δυνάμεις του Τούρκων, που αποβιβάστηκαν στην Κυρήνεια στις 20 Ιουλίου κάνοντας χρήση της συμφωνίας εγγυήσεων της Ζυρίχης του 1960, εκμεταλλευόμενες το εγκληματικό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, άρχισαν να προελαύνουν σκορπώντας τον όλεθρο, οι αρχηγοί δικαιολογήθηκαν, λες και ήταν συνεννοημένοι: «Δεν είμαστε έτοιμοι – Χρειαζόμαστε 6-7 μέρες – Η Κύπρος είναι μακριά – Η αναλογία δυνάμεων είναι εις βάρος μας – Θα βομβαρδίσουν τα πλοία μας αν στείλουμε Μεραρχία – Η αεροπορία μας δεν μπορεί να βομβαρδίσει και να επιστρέψει!»

ΟΥΔΕΙΣ ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ

Στην Ιστορία της εθνικής καταισχύνης έχουν τοποθετηθεί τα ονόματά τους: Στρατηγός Γρηγόριος Μπονάνος, αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Ανδρέας Γαλατσάνος, αρχηγός του Στρατού, πτέραρχος Αλέξανδρος Παπανικολάου, αρχηγός της Αεροπορίας, ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, αρχηγός του Ναυτικού.

Είναι αυτοί που, ενώ είχαν ορκισθεί να προετοιμάζονται για την άμυνα της πατρίδας, τη δύσκολη στιγμή φάνηκαν τόσο λίγοι! Και δεν πέρασε κανείς τους από στρατοδικείο! Γιατί; Διότι το πόρισμα της εξεταστικής επιτροπής, που είχε την τόλμη να συγκροτήσει η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και αριθμεί 30.000 σελίδες καταθέσεων 131 μαρτύρων, στρατιωτικών κυρίως και πολιτικών, δεν παραπέμφθηκε στη Δικαιοσύνη ώστε να στηθούν δίκες. Οι καταθέσεις παραμένουν επτασφράγιστες από το 1988 στα αρχεία της Βουλής, αποδεικνύοντας είτε την αμεριμνησία ή τη μεγαθυμία της Δημοκρατίας μας, είτε τις διαχρονικές δεσμεύσεις…

Στο απόρρητο αυτό αρχείο υπάρχει η αναλυτική τοποθέτηση της ανικανότητας των τεσσάρων αυτών αστέρων να αμυνθούν νικηφόρα σε έναν Αττίλα 2, καθώς και η μη εκτέλεση της διαταγής του Καραμανλή για την αποστολή ειδικής Μεραρχίας Κύπρου με νηοπομπή, επικεφαλής της οποίας θα επέβαινε ο ίδιος, όπως καταγράφεται σε Μνημόνιο που συνέταξε ο τότε υπουργός Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ μετά την πολεμική σύσκεψη το πρωί της δεύτερης εισβολής.

ΟΤΑΝ Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ ΡΩΤΗΣΕ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ…

Διαβάζοντας τα ιστορικά πρακτικά διαπιστώνει κανείς την κωμικοτραγική κατάσταση αυτών που μας κυβερνούσαν και αυτών που ήρθαν να μας σώσουν… Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής οργίσθηκε με την ανετοιμότητα των στρατηγών και πρότεινε να ερωτηθεί η Αγγλία ως εγγυήτρια αν προτίθεται να διαθέσει αεροπορική κάλυψη για να προσεγγίσει με ασφάλεια η ελληνική νηοπομπή στις ελεγχόμενες από ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις των Τούρκων κυπριακές ακτές. Αμέσως ο υπουργός Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ προθυμοποιήθηκε να βολιδοσκοπήσει την αγγλική κυβέρνηση μέσω του εν Αθήναις πρεσβευτή, ο οποίος του έδωσε αρνητική απάντηση, αφού πρώτα συμβουλεύθηκε την αμερικανική κυβέρνηση του Τζέραλντ Φορντ!

Και όταν ο Καραμανλής τον ρώτησε αν δέχεται να επιβιβασθεί μαζί του στη νηοπομπή ο Αβέρωφ δέχθηκε αλλά, «κατόπιν ωρίμου σκέψεως», του απάντησε: «Εμείς θα έπρεπε να επιστρέψωμεν, ενώ η Μεραρχία θα έμενε ακάλυπτη»…

Να θυμίσουμε ότι μια Ελληνική Μεραρχία 8.500 ανδρών έστειλε στο νησί η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου το 1964-1965, αλλά αποσύρθηκε από το δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, το Δεκέμβριο του 1967, μετά τις ελληνοτουρκοκυπριακές συγκρούσεις εξαιτίας της αψυχολόγητης μονομερούς πρωτοβουλίας του Μακαρίου να καταγγείλει τις Συμφωνίες της Ζυρίχης το Νοέμβριο του 1964, ερήμην της Eλληνικής Kυβέρνησης.

ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΡΙΕΡΕΣ

Τελικά, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εγκατέλειψε τα σχέδιά του να εκστρατεύσει κατά του Αττίλα 2, επικαλούμενος την ανάγκη αποφυγής ενός αιματηρού ελληνοτουρκικού πολέμου στην Κύπρο και πιθανότατα στο Αιγαίο. Ποιος όμως συμφώνησε στην αναγνώριση του δικαιώματος επέμβασης της Τουρκίας ως εγγυήτριας δύναμης; Ήταν ο αρχηγός της ΕΡΕ και πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος με τον Ευάγγελο Αβέρωφ ως υπουργό Εξωτερικών, το Φεβρουάριο του 1959 στο Λονδίνο, πίεσαν αφόρητα τον πρόεδρο Μακάριο να υπογράψει μια τέτοια παραχώρηση, σε μια εποχή εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά της απάνθρωπης βρετανικής αποικιοκρατίας.

Συμπέρασμα… εις τους αιώνας: Ακόμη και αν οι μικροί ήρωες σκοτώνονται από τις επιλογές των μεγάλων, οι μεγάλοι σπανίως λογοδοτούν. Αντιθέτως, οι μεγάλοι υφαίνουν καριέρες μέσα στα αίματα των μικρών…

Και διηγώντας τα να κλαις!

 

Στρατηγοί προς Καραμανλή: Αδυνατούμε να χτυπήσουμε τον Αττίλα 2

Ιδού το πρακτικό της κρίσιμης πολεμικής σύσκεψης που έγινε ξημερώματα παραμονής της Παναγίας, στις 14 Αυγούστου 1974 στο υπουργείο Άμυνας,  μεταξύ του τότε Πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή, του υπουργού Εθνικής Άμυνας Ευ. Αβέρωφ, του υπουργού Προεδρίας Γ. Ράλλη και των αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων Μπονάνου, Γαλατσάνου, Παπανικολάου, Αραπάκη.

Μνημόνιον

Της κρίσεως αυγής 14ης Αυγούστου 1974

 

Περί τας 5 και 15 π.μ. της 14ης Αυγούστου ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως και εγώ ειδοποιήθημεν τηλεφωνικώς από τον Αρχηγόν ΕΔ ότι ήρχισε νέα τουρκική επίθεσις εν Κύπρω.

Έσπευσα πρώτος εις το καλούμενον «Πεντάγωνον», εις το γραφείον του ΑΕΔ, έτυχα μιας συντόμου ενημερώσεως ενώπιον των 4 Αρχηγών και έκρινα την κατάστασιν απελπιστικήν. Μετ’ ολίγον, περί ώραν 6ην π.μ., αφίχθη ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως συνοδευόμενος από τον Υπουργό κ. Γ. Ράλλην.

Αφού ενημερώθη επί του χάρτου περί της μορφής και της εκτάσεως της τουρκικής επιθέσεως, διέταξεν όπως τα τρία υποβρύχια (άτινα ήδη από της παραμονής είχον λάβει εντολήν να προχωρούν εν καταδύσει προς Κύπρον) επισπεύσουν με την μεγίστην ταχύτητά των τον πλουν των και να επιδοθούν εις τορπιλισμούς των τουρκικών πλοίων –πολεμικών ή εμπορικών– τα οποία συμμετείχαν εις την εισβολήν. Διέταξε επίσης όπως το εις Ηράκλειον Κρήτης σμήνος αερωθουμένων απογειωθή εντός της πρωίας προς Κύπρον και βομβαρδίση τους σημαντικώτερους στόχους που θα ανεύρη, κατά προτίμησιν πλοία.

 

Οι κύριοι Αρχηγοί εφάνησαν αμήχανοι

Οι κύριοι Αρχηγοί εφάνησαν αμήχανοι και διετύπωσαν κατά τρόπον γενικόν αμφιβολίας ως προς την σκοπιμότητα και την δυνατότητα της επιχειρήσεως.

Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως επέμεινε, διετύπωσα σαφώς αντίθετον γνώμην, ο Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ διεφώνησε κατηγορηματικώς μαζί μου.

Επέμεινα να διεξαχθή συζήτησις επί του θέματος. Η συζήτησις έλαβε χώραν, εμού ως πλέον ενημέρου επί των πραγματικών δεδομένων, θέτοντος διάφορα ερωτήματα.

Εκ της συζητήσεως προέκυψεν ότι:

1. Το σμήνος θα εγίνετο αντιληπτόν από τους Τούρκους είτε διά των συστημάτων ραντάρ, είτε διά των αναφορών που θα έστελναν δι’ ασυρμάτου τα τουρκικά αεροπλάνα. Τούτο θα προκαλούσε κινητοποίησιν πολλαπλάσιων τουρκικών μαχητικών αεροπλάνων απογειουμένων από αεροδρόμια των νοτίων ακτών της Μικράς Ασίας. Ήτο συνεπώς πιθανή η κατάρριψις μέρους των ιδικών μας αεροπλάνων. Ηρώτησα αν ήτο ενδεχομένη η κατάρριψις όλων των αεροπλάνων μας. Ελέχθη ότι δεν ήτο πιθανή αλλά τούτο εξηρτάτο από τον αριθμό των εχθρικών αεροπλάνων που θα αντιμετώπιζαν.

 

Περιορίζετο και η ευχέρεια επιτυχίας σκοπεύσεως

1. Τα αεροσκάφη μας, διά να δύνανται να φθάσουν εκεί και να έχουν μικρόν απόθεμα καυσίμων, θα έπρεπε να έχουν φορτώσει δύο βόμβας αντί των τεσσάρων. Συνεπώς τα πλήγματα που θα ηδύναντο να καταφέρουν όσα αεροσκάφη θα έφθαναν επί τόπου, εμειούντο εις το ήμισυ.
2. Ο χρόνος παραμονής των εις τον εναέριον χώρον της Κύπρου θα εποίκιλε μεταξύ 5 και 10 λεπτών της ώρας και λόγω ανεπαρκείας καυσίμων και λόγω αντιμετωπίσεως εχθρικών μαχητικών αεροσκαφών ως και αντιαεροπορικών πυρών. Ούτω περιορίζετο και η ευχέρεια επιτυχίας σκοπεύσεως.

4.    Μετά την ρίψιν των βομβών των, τα αεροσκάφη μας έπρεπε ή

α) να εγκαταλειφθούν υπό των χειριστών, σωζωμένων δι’ αλεξιπτώτων,

β) να προσγειωθούν εις τας βρεττανικάς βάσεις της Κύπρου

γ) να προσγειωθούν εις Λίβανον, όπερ και έχει σχεδιασθή ως ορθότερον. Τούτο εσήμαινε απώλειαν όσων αεροσκαφών δεν θα κατερρίπτοντο, τούτο δε δι’ άδηλον χρόνον.

5.    Δεδομένου ότι η ενέργεια ήτο πιθανόν να οδηγήση αμέσως εις γενικωτέραν Ελληνο-τουρκικήν σύρραξιν, η προστασία από αέρος του ηπειρωτικού και νησιωτικού εδάφους της Χώρας θα εμειούτο καθ’ ο μέτρον θα εχάνοντο τα αεροσκάφη και οι χειρισταί του εις Κρήτην σμήνους.

 

Το θέμα του εγχειρήματος των υποβρυχίων

6.            Ετέθη μετά ταύτα το θέμα του εγχειρήματος των υποβρυχίων. Το εγχείρημα τούτο ενεφανίζετο υπό ολιγώτερον μελανά χρώματα, καθ’ όσον επρόκειτο περί των καλυτέρων και πλέον συγχρόνων υποβρυχίων μας, άτινα καταδυόμενα εις μεγάλα βάθη δεν θα εγίνοντο αντιληπτά από αεροσκάφη παρατηρήσεων, πάντως μέχρις ότου πλησιάσουν και λάβουν θέσιν κατά στόχου των.

Παρετηρήθη όμως ότι:

α) Κατά υπαρχούσας πληροφορίας οι Τούρκοι είχαν δυτικώς της Κύπρου εν καταδύσει τρία υποβρύχια, τα οποία, εφοδιασμένα με μηχανήματα ηχοληπτικά, εφ’ όσον ήσαν εν ακινησία, ηδύναντο ν’ αντιληφθούν τα προσεγγίζοντα υποβρύχια.

β) Τα πλείστα των πλοίων του τουρκικού στόλου είχαν εφοδιασθή με εντελώς σύγχρονα μηχανήματα ανθυποβρυχιακής επιθέσεως.

 

Δεν εδικαιούμεθα υπ’ αυτάς τα συνθήκας να θυσιάσωμε μαχητάς

Εις το σημείον τούτο εζήτησα να συζητήσωμεν μόνοι με τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως οι δύο Υπουργοί. Εμείναμεν μόνοι και ετόνισα επιμόνως ότι τα δύο εγχειρήματα:

α) ουδόλως θα βοηθούσαν την άμυναν εν Κύπρω.

β) ούτε την τιμήν των όπλων θα έσωζαν, εφ’ όσον το πιθανώτερον ήτο ότι παρά το πιθανώτερον φρόνημα και ικανότητα των πληρωμάτων μας θα προσφέραμεν μίαν ευκαιρίαν δωρεάν θριαμβολογίας εις τους Τούρκους.

γ) δεν εδικαιούμεθα υπ’ αυτάς τα συνθήκας να θυσιάσωμε μαχητάς και να στερήσωμε την Χώραν ενός μέρους των μέσων αμύνης της. Δυσφορών ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως συνεφώνησεν και διετύπωσεν αυστηράς επικρίσεις διότι όλα αυτά τα ανυπέρβλητα εμπόδια, τα οποία ημείς οι πολιτικοί έχομεν άλλοτε λάβει υπ’ όψιν, δεν τα είχον προσφάτως λάβει υπ’ όψιν στρατιωτικοί οίτινες τα εγνώριζον καλλίτερα από ημάς.

Σύμφωνος έμεινε και ο Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ.

 

Εδήλωσαν ότι θα χρειασθούν τουλάχιστον 6-7 ημέραι

Εκλήθησαν μετά ταύτα και πάλιν οι 4 Αρχηγοί, ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως τους εδήλωσεν ότι κατόπιν όσων είχαν αναπτυχθεί εγκαταλείπει τα δύο εγχειρήματα. Διέταξεν όμως όπως ετοιμάσουν το ταχύτερον δυνατόν μίαν πλήρη μεραρχίαν, εφοδιασμένην και με άρματα μάχης, όπως την μεταφέρουν εις Ρόδον και Ανατολικήν Κρήτην, ή όπου έκριναν σκοπιμώτερον, ώστε να είναι έτοιμη προς ταχείαν μεταφοράν εις Κύπρον. Ηρώτησε πόσας κατ’ ελάχιστον ημέρας εχρειάζοντο δι’ αυτήν την ετοιμασίαν.

Οι κύριοι Αρχηγοί εδήλωσαν ότι θα χρειασθούν τουλάχιστον 6-7 ημέραι, ίσως περισσότεραι, διότι η Μεραρχία θα εσχηματίζετο από διάφοραα τμήματα (και από την Ήπειρον ακόμη), η δε συγκέντρωσις των τμημάτων πλησίον λιμένων, η επιβίβασις και η μεταφορά των απήτει χρόνον.

Δεδομένης όμως της καταβυθίσεως των τουρκικών αντιτορπιλικών υπό της τουρκικής αεροπορίας, εθεώρουν βέβαιον ότι μία τόσον μεγάλη νηοπομπή, μη δυναμένη να περάση απαρατήρητος, θα εκινδύνευε να μη φθάση εις Κύπρον.

 

Συνεφωνήθη όπως ζητηθή από τους Βρεττανούς η εξασφάλισις της νηοπομπής

Ο Πρόεδρος εδήλωσεν ότι θα εξήταζεν ο ίδιος το πρόβλημα της ασφαλείας της νηοπομπής και διέταξε όπως και οι κύριοι Αρχηγοί επισπεύσουν την ετοιμασίαν και την μεταφοράν της μεραρχίας, ήτις άλλωστε και αν τυχόν δεν μετεφέρετο εις Κύπρον θα παρέμενε εκεί ως εφεδρεία διά την ασφάλειαν των νήσων.

Την επομένην, εις άλλην σύσκεψιν, το θέμα συνεζητήθη και με τον Αντιπρόεδρο της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Εξωτερικών κ. Μαύρον. Συνεφωνήθη όπως ζητηθή από τους Βρεττανούς η εξασφάλισις της νηοπομπής. Συνεφωνήθη όπως λεχθή εις τον Βρεττανό Πρέσβυν ότι αφού η Αγγλία ως εγγυήτρια δύναμις, και παρά τας επί τόπου βάσεις της, δεν ηδύνατο να αποκαταστήση την συνταγματικήν τάξιν, η Ελλάς, ετέρα εγγυήτρια δύναμις, επικαλούμενη το ίδιον δικαίωμα που επικαλείται η Τουρκία διά να καταλάβη την νήσον, εζήτει από την Μεγάλην Βρεττανίαν να της εξασφαλίσει την μεταφοράν και αποβίβασιν πλήρους μεραρχίας προς προστασίαν των Ελληνοκυπρίων και της Συνταγματικής τάξεως.

 

Η αρνητική απάντησις κατόπιν συνεννοήσεως με την Αμερικανικήν Κυβέρνησιν

Ο κ. Αντ/δρος της Κυβ/σεως προέβη άνευ αργοπορίας εις το σχετικόν διάβημα. Την 17ην Αυγούστου ο Βρεττανός Πρεσβευτής εκόμισε έγγραφον επιστολήν του Άγγλου Πρωθυπουργού προς τον Πρόεδρον της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Ενώ η επιστολή ήτο ιδιαιτέρως θερμή ως προς την προσωπικότητα του Έλληνος Προέδρου και ως προς το περιεχόμενον του τηλεοπτικού διαγγέλματός του της 15ης Αυγούστου ’74, ήτο σαφώς αρνητική ως προς την κάλυψιν της πραναφερθείσης νηοπομπής. Η αποστολή της εξ άλλου εχαρακτηρίζετο ως μέγα σφάλμα. (Σημειώνω εντός παρενθέσεως ότι: Από συνομιλίαν την οποίαν είχα με τον Βρεττανό Πρέσβυν, ο οποίος με επεσκέφθη τη αιτήσει του επειγόντως, προέκυψε ότι η αρνητική απάντησις είχε δοθεί κατόπιν προηγούμενης συνεννοήσεως με την Αμερικανικήν Κυβέρνησιν. Ο σκοπός της επισκέψεώς του, όστις εδηλώθη ότι είναι μία απλή γενική αλληλοενημέρωσις, ήτο ασφαλώς και αποκλειστικώς η διερεύνηση των προθέσεών μας ως προς την διά Κύπρον Μεραρχίαν, την μεταφοράν της οποίας είχαν πληροφορηθεί ιδίως λόγω της επιτάξεως εμπορικών πλοίων και αρκετών μεγάλων οχηματαγωγών.

Σημειωτέον ότι η μεταφορά ολοκλήρου της μεραρχίας και του πολεμικού της υλικού είχε ολοκληρωθεί την εσπέραν της Δευτέρας 19ης Αυγούστου.

 

Ν’ αντιληφθή ο κόσμος ολόκληρος και ιδίως η Δύσις το μέγεθος της αδίκου τραγωδίας

Είχα απαντήσει εις τον Πρέσβυ ότι η προώθησις της μεραρχίας εις Κύπρον δεν είχε ματαιωθεί και θα εξηρτάτο από την εξέλιξιν των γεγονότων. Ετόνισε επιμόνως ο κ. Πρέσβυς τους κινδύνους της μεταφοράς και είχα αορίστως αλλά θετικά δηλώσει ότι περί αυτής θα μεριμνούσαμε κατ’ άλλους τρόπους που ανέφερα. Εφαίνετο ανήσυχος, δεν γνωρίζω τι υπέθεσε ως προς τους τρόπους και θέλησε να διερευνήση τι θα εγένετο αν η Μεραρχία υφίστατο εν Κύπρω επίθεσιν από τας εκεί πολύ υπερτέρας δυνάμεις, αι οποίαι διέθεταν και αεροπορικήν κάλυψιν. Απήντησα ότι θα πολεμούσε ηρωικά και θα εφονεύετο επί τόπου και ο τελευταίος άνδρας της διά ν’ αντιληφθή ο κόσμος ολόκληρος και ιδίως η Δύσις το μέγεθος της αδίκου τραγωδίας.

Επανέρχομαι ήδη εις όσα συνέβησαν μετά το μήνυμα Ουίλσων. Αργά την εσπέραν της 17ης με κάλεσε ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως και εμείναμε μόνοι. Η σκέψις του ήτο ότι παρά την θερμήν υποστήριξην της Διεθνούς Κοινής Γνώμης τα ποικίλα δεδομένα του προβλήματος (γεωγραφικά, άφρον εγχείρημα κατά Μακαρίου, απροθυμία των Μεγάλων να παρέμβουν δυναμικά κατά της Τουρκίας κ.ά.) καθίστων τον χειρισμόν του Κυπριακού πολύ δύσκολον και εξέθεταν την χώραν. Διηρωτάτο μήπως υπό τας συνθήκας αυτάς έπρεπε να στείλωμε την Μεραρχίαν άνευ συνοδείας. Διά την ασφάλειάν της θα επιβαίναμεν των πλοίων, εκείνος και εγώ, και μόλις η νηοπομπή απέπλεε θα ανακοινώναμε τούτο διεθνώς, πράγμα που θα εμπόδιζε τους Τούρκους να τον βομβαρδίσουν. Με ηρώτησε ο Πρόεδρος αν δέχωμαι και του απήντησα αδιστάκτως ναι. Μου εζήτησε να σκεφθώ το θέμα και να του ειπώ την γνώμην μου όταν θα έχει ολοκληρωθεί η μεταφορά της Μεραρχίας εις Κρήτην. Συνεζητήσαμε και πάλιν το θέμα, αργά την εσπέραν της 19ης. Ουδείς έτερος ήτο παρών. Αι παρατηρήσεις μου ήσαν αι εξής:

 

Η διεθνής απήχησις θα ήτο ευμενεστάτη

Α. Η ασφάλεια της νηοπομπής θα ήτο κατά την γνώμην μου πλήρης.

Β. Η διεθνής απήχησις θα ήτο ευμενεστάτη.

Γ. Ημείς όμως οι δύο –και ιδίως εκείνος– θα έπρεπε να επιστρέψωμε ενώ η μεραρχία θα έμενε. Αεροπορική κάλυψίς της θα ήτο αδύνατος, ο δε ανεφοδιασμός της θα εξηρτάτο από την καλήν διάθεσιν της τουρκικής αεροπορίας.

Δ. Υπό τας συνθήκας αυτάς, αν αι σαφώς υπέρτεραι εν Κύπρω Τουρκικαί δυνάμεις επετίθεντο κατά της Μεραρχίας, θα έπρεπε να θεωρήται βέβαιον ότι μετά μίαν ηρωικήν αντίστασιν αρκετών ημερών θα την συνέτριβαν. Η ήττα όμως και συντριβή μιας οργανωμένης Ελληνικης Μεραρχίας θα είχεν εντελώς άλλην σημασίαν από την υποχώρησιν της Κυπριακής Εθνοφρουράς.

Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως μου είπεν ότι ακριβώς την ίδιαν ανάλυσιν είχε κάμει και ο ίδιος. Παρά ταύτα, είπε, δεν έπρεπε να παραμείνη εν Κρήτη, τόσον μάλλον καθ’ όσον ήτο έτσι αρκετά καλά τοποθετημένη διά να ενισχύση την άμυναν των νήσων του νοτίου και μέσου Αιγαίου.

Στο τέλος υπάρχει ιδιόγραφη σημείωση του κ. Ε. Αβέρωφ, που επί λέξει έχει ως εξής: Το ανωτέρω μνημόνιον έγραψε ο υπογράφων και εδακτυλογραφήθη από συγγενή του της απολύτου προσωπικής εμπιστοσύνης.

Υπογραφή: Αβέρωφ-Τοσίτσας