Ο Ανδρέας που γνώρισα

Του Γιάννη Μόρτζου

Μία θερμή χειραψία, μία συνομιλία δύο λεπτών μόνο και ένα χαμόγελο μπορούν να χαράξουν ανεξίτηλα τη ζωή σου. Αυτό έμελλε να συμβεί και σε μένα.
Ήταν το 1966. Συμμετείχα στην παράσταση «Οδυσσέα γύρισε σπίτι» του Ιακώβου Καμπανέλλη, που παιζόταν στο Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία του δασκάλου μου Κάρολου Κουν. Μόλις τελειώσαμε το έργο, δοκίμασα μια έκπληξη.
Ήρθε να μας συγχαρεί ο Ανδρέας Παπανδρέου, ένας πολιτικός που από τότε, με τις ρηξικέλευθες θέσεις του, φαινόταν ότι θα πρωταγωνιστούσε στο πολιτικό στερέωμα της Ελλάδας.

ΜΑΘΗΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΥΝ
Ζεστός και προσηνής όπως ήταν σε όλους ο Ανδρέας, μου έσφιξε το χέρι και μου αποκάλυψε ένα «μυστικό». «Ξέρεις» μου είπε «και εγώ είμαι μαθητής του Κουν και, μάλιστα, έχω πάρει μέρος ως “ηθοποιός” στους “Όρνιθες” του Αριστοφάνη στο Κολλέγιο Αθηνών. Φαίνεται, όμως, ότι δεν είχα τα προσόντα και έτσι έχασα την ευκαιρία να αναδειχτώ» τόνισε γελώντας.
Για του λόγου το αληθές, το γεγονός επιβεβαίωσε ο ίδιος ο Κουν, ο οποίος μου είχε πει ότι του έδωσε μικρό ρόλο και τίποτε άλλο στη συνέχεια.
Άλλωστε, η κλίση του Ανδρέα ήταν προς τον επιστημονικό τομέα, όπου και διέπρεψε ως καθηγητής σε αμερικανικά πανεπιστήμια, ενώ αναγνωρίστηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους σε όλο τον κόσμο.
Μετά το σύντομο διάλογο που είχαμε και πριν μας αποχαιρετήσει, ο Ανδρέας μού ζήτησε «να τα πούμε από κοντά τις επόμενες ημέρες». Ομολογώ ότι δεν θα μπορούσα να αρνηθώ μια τέτοια πρόσκληση, αφού ήδη είχα γοητευθεί από τη «ζεστή» συμπεριφορά του, τη διαπεραστική ματιά του και την έντονη προσωπικότητά του.

«ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΛΟΝ»
Μεσολάβησε ένας χρόνος από την πρώτη μας συνάντηση, όμως το ραντεβού δεν ήταν μοιραίο να γίνει, γιατί εν τω μεταξύ μας πρόλαβε η δικτατορία των συνταγματαρχών –το 1967– και ο Ανδρέας συνελήφθη και κλείστηκε στις φυλακές Αβέρωφ, αφού ανακηρύχθηκε ως ο πλέον επικίνδυνος εχθρός της χούντας. Η αγωνία όλων των φίλων του, τότε, ήταν μήπως τον εκτελέσουν.
Με την παρέμβαση, όμως, γνωστών διανοουμένων του εξωτερικού και πολλών πολιτικών του φίλων, ο Ανδρέας αποφυλακίστηκε και έφυγε εξόριστος στον Καναδά, από όπου ξεκίνησε και τον αντιστασιακό του αγώνα.
Πέρασαν επτά χρόνια τυραννίας έως τον Αύγουστο του 1974, οπότε ο Ανδρέας επέστρεψε στην Ελλάδα, διατηρώντας πάντοτε το «αιώνιο» χαμόγελό του και με ξεκάθαρο πλέον μυαλό για το τι έπρεπε να κάνει ως ο ηγέτης που θα άλλαζε την πορεία της Ελλάδας…
Συναντηθήκαμε ξανά στο Καστρί, όπου παρά την κοσμοσυρροή με αναγνώρισε αμέσως. Θυμάμαι, άκουσα τις πρώτες του κουβέντες: «Ξεκινάμε με στόχο να κυβερνήσουμε και να δώσουμε στο λαό μας την αξιοπρέπεια που την τσαλαπάτησαν οι δωσίλογοι. Για να αισθάνονται όλοι οι πολίτες ότι οι Έλληνες έχουν μέλλον».

ΤΟΝ ΕΝΟΧΛΟΥΣΑΝ ΟΙ ΔΙΠΡΟΣΩΠΟΙ
Τολμώ να πω σήμερα, χωρίς κανένα δισταγμό, ότι αμέσως τιμήθηκα με τη φιλία του κι έγινα ένας από τους αγαπημένους του συνεργάτες. Υπήρξα ιδρυτικό μέλος του νεοσύστατου ΠΑΣΟΚ και μέλος της κεντρικής επιτροπής, ενώ για ένα διάστημα περίπου επτά ετών έβλεπα τον Ανδρέα τακτικά, τόσο στις κομματικές διεργασίες όσο και σε προσωπικές συναντήσεις. Ο Ανδρέας ήταν ένας διανοούμενος καθηγητής, ένας ριζοσπάστης πολιτικός, που μπορούσε να συνδυάσει τη μεγαλοφυΐα με την απλότητα, που διψούσε για τη ζωή και τη δράση. Στις παρέες, μάγευε το ακροατήριό του με τις γνώσεις και την ευρυμάθειά του, ενώ έδινε και τις πιο εύστοχες απαντήσεις σε κάθε απορία ή ερώτηση. Ήταν ένας αληθινός δάσκαλος, ο οποίος ήθελε να τα μοιράζεται όλα με τους φίλους του, από τους οποίους περίμενε ανάλογα αισθήματα, γιατί, όπως μου είχε εκμυστηρευτεί, τον ενοχλούσαν αφόρητα οι διπρόσωποι και οι άφιλοι.
Θα αναφέρω ένα ακόμη γεγονός που αποδεικνύει την απλότητα και τη μεγαλοσύνη του. Ένα βράδυ μου τηλεφώνησε ο μακαρίτης Γιώργος Κατσιφάρας και μου είπε να επικοινωνήσω αμέσως με τον πρόεδρο. Με έκδηλη ανησυχία τηλεφώνησα στο Καστρί και άκουσα τον Ανδρέα να μου λέει: «Λοιπόν, πάρε το φίλο σου τον Κάβουρα με την ορχήστρα του και ελάτε στο σπίτι να γλεντήσουμε. Έχω ανάγκη να ξεδώσω απόψε».

ΠΟΥ ΕΜΑΘΕ ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ
Σε μία ώρα στήθηκε ένα τρικούβερτο γλέντι με λίγους φίλους, καλό κρασί και μερικούς ψευτομεζέδες. Δημιουργήθηκε ένα σκηνικό με ασύλληπτες εικόνες που χαράχτηκαν βαθιά στις κυψέλες του μυαλού. Σε όλες, σχεδόν, τις εξόδους, ήμουν κοντά στον Ανδρέα γιατί με προσκαλούσε. Τότε ήταν που τον απολάμβανα να φέρνει τις στροφές των 9/8 στα βαριά ζεϊμπέκικα. Χωρίς να υπερβάλλω, νομίζω ότι ο Ανδρέας ήταν μεταξύ των Ελλήνων που χόρευαν με αριστουργηματικό τρόπο το κλασικό ζεϊμπέκικο. Όταν κάποτε τον ρώτησα πώς έμαθε αυτόν το χορό, μου είπε πως τον διδάχτηκε στα φοιτητικά του χρόνια, μέσα στα κρατητήρια των φυλακών της μεταξικής δικτατορίας. Πάντως, όσοι πρωτοκλασάτοι του ΠΑΣΟΚ επιχείρησαν μεταγενέστερα να μιμηθούν το χορό του Ανδρέα, το αποτέλεσμα έφθανε στα όρια της γελοιότητας. Θα μπορούσα να γράφω και να μιλάω για τον άνθρωπο Ανδρέα πολλές ώρες, αφού είχα την τύχη να τον ζήσω από κοντά. Αισθάνομαι ευτυχής που τον γνώρισα και μαθήτευσα δίπλα σε μια σπάνια μεγαλοφυΐα με άπειρα προτερήματα. Η Ελλάδα πρέπει να είναι περήφανη για τον Ανδρέα της.

ΥΓ. Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για τον Ανδρέα και το ΠΑΣΟΚ περιέχονται στο έργο μου «Περιμένοντας τον αρχηγό» (εκδόσεις Κέδρος)