Κριτική κινηματογράφου: Ο γιος του Σαούλ

Του Νέστορα Πουλάκου*

70 χρόνια μετά, το Ολοκαύτωμα δεν εξαντλείται αλλά εξακολουθεί να συγκλονίζει. Μα σίγουρα έως τώρα βλέπαμε ταινίες όπου ο πόνος κυριαρχούσε αλλά, είναι η αλήθεια, σε clean-cut εκδοχές της πιο βρόμικης πτυχής της Ιστορίας μας.

Πλέον, που το Ολοκαύτωμα πάει να χαθεί στη «λήθη» των βιβλίων Ιστορίας, οι εικόνες του πόνου μπορούν να χαρακτηριστούν ποιητικώς ανατριχιαστικές. Τουλάχιστον έτσι μας παρουσιάζει το έγκλημα στο Άουσβιτς ο πρωτοεμφανιζόμενος Ούγγρος σκηνοθέτης Λάζλο Νέμες.

Στον «Γιο του Σάουλ», όλοι εκείνοι οι ανεγκέφαλοι που φωτογραφίζονται στην πύλη του Άουσβιτς λες και στέκονται μπροστά από τον Πύργο του Άιφελ, ίσως συνέλθουν από τη συμπεριφορά τους, σίγουρα όμως θα συγκλονιστούν από την κτηνωδία που έλαβε χώρα εκεί.

Η ταινία του Νέμες δεν συνεισφέρει απλώς στην οπτικοποίηση του σκοταδισμού μας μάζας ανεγκέφαλων στρατηλατών της Ευρώπης, αλλά ξεχωρίζει μέσα από στιγμές που δεν έχουμε ξαναδεί στο σινεμά.

Ο Εβραίος πρωταγωνιστής με το προνόμιο να «βοηθά» τους Ναζί που οδηγούν άντρες, γυναίκες και παιδιά στους φούρνους και στους θαλάμους αερίων, «εξασφαλίζοντας» λίγες ακόμη μέρες ζωής, βιώνει την απόλυτη παρακμή και τον άθλιο εξευτελισμό του ανθρώπου.

Τότε είναι, που ένα παιδί γίνεται ο «φάρος» του για να ζήσει. Θέλει να του εξασφαλίσει μια κανονική ταφή. Γιατί αυτό το παιδί ήταν η ελπίδα που πέθανε, καθότι έστω και προσωρινά γλύτωσε από τα αέρια.

Αυτό το παιδί υπήρξε για μια στιγμή ο «γιος» όλων των Εβραίων του Ολοκαυτώματος, ο γιος του πρωταγωνιστή, του Σαούλ. Το παιδί αυτό, όπως κι εκείνο του τέλους, είναι η μόνη ελπίδα μιας καλύτερης ανθρωπότητας.

Ο Νέμες πρωτοτυπεί σκηνοθετικά, τοποθετώντας την κάμερα κατά βάση στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή, έχοντας φλου το γύρω φόντο. Συγκλονίζει με τις σκηνές του μέσα από τους φούρνους και τους θαλάμους αερίων. «Σκοτώνει» την ανθρώπινη υπόσταση καταδεικνύοντας τον ζόφο του ανθρώπινου μυαλού.

Ο Νέμες, άλλοτε βοηθός του σπουδαίου Μπέλα Ταρ, πάει κόντρα στους ζοφερούς καιρούς που ζει αυτή την περίοδο η εθνικιστική και ρατσιστική χώρα του, μέσα από την ακραία κυβέρνηση που έχει και τα μεγάλα ποσοστά ξενοφοβίας και ακροδεξιών πεποιθήσεων που διαθέτει.

Κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών, ξεχώρισε σε όποια χώρα κι αν προβλήθηκε, αποδεικνύοντας ότι ο άνθρωπος δεν ξεχνά, αλλά διδάσκεται για τα λάθη του μέσα από το τραγικό παρελθόν του.

*Ο Νέστορας Πουλάκος είναι κριτικός κινηματογράφου, Γενικός Γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.), μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI). Έχει διατελέσει μέλος κριτικών επιτροπών του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου της Αθήνας. Από το 2013 είναι ο αρχισυντάκτης της ετήσιας έκδοσης (αλμανάκ) «Κινηματογράφος».