Η μαστίχα Χίου δεν… μασάει από κρίση – Ρεπορτάζ στο «Καρφί»

Tης Δέσποινας Καραγιαννοπούλου

Αναγνωρισμένο στοιχείο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας είναι, πλέον, η παραδοσιακή μαστιχοκαλλιέργεια της Χίου. Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς έκανε δεκτή τη σχετική υποψηφιότητα.
«Η εγγραφή της μαστιχοκαλλιέργειας στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας αποτελεί αναγνώριση της αξίας αυτού του στοιχείου της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και, παράλληλα, το εντάσσει σε ένα παγκόσμιο σύστημα για την ανάδειξη και τη διαφύλαξη των ζωντανών παραδόσεων» αναφέρει η ανακοίνωση.

Όπως μας δήλωσε ο Ευθύμης Μονίαρος, πρόεδρος της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, η συγκεκριμένη διάκριση –σημειώνεται ότι από την Ελλάδα στον ίδιο κατάλογο της UNESCO ήταν μέχρι τώρα μόνο η μεσογειακή διατροφή– αποτελεί ένα ακόμη όπλο στον φάκελο της Ένωσης για τη μοναδικότητα που διαθέτει σε παγκόσμιο επίπεδο η μαστίχα Χίου. Η ΕΜΧ στη συγκεκριμένη περίπτωση συνέδραμε στο έργο του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, το οποίο μέσα από τη διάκριση της UNESCO βάζει ένα ακόμη λιθαράκι στο όλο «οικοδόμημα» για το μουσείο της μαστίχας, που κατασκευάζεται στο Πυργί και το οποίο σε κατασκευαστικό επίπεδο εκτιμάται ότι θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2015. Μάλιστα, όπως είπε ο πρόεδρος της ΕΜΧ, αυτές τις ημέρες στελέχη του Ιδρύματος βρίσκονται στη Χίο προκειμένου να εξετάσουν εκθέματα που υπήρχαν στον εκθεσιακό χώρο που είχε διαμορφωθεί στις εγκαταστάσεις του συνεταιρισμού και τα οποία αναμένεται να βρουν τη θέση τους στο μουσείο μαστίχας.

Η τιμολόγηση της παραδιδόμενης μαστίχας καθορίζεται ανά κιλό σύμφωνα με την καθαρότητά της (πίτα, χονδρή, ψιλή, κουκούρι) και κυμαίνεται από 100 ευρώ μέχρι και 120 ευρώ. Όταν όμως μιλάμε για μαστιχέλαιο, τότε η τιμή του και λόγω της επεξεργασίας που γίνεται στο προϊόν είναι κατά πολύ υψηλότερη. Σύμφωνα με τον Ευ. Μονίαρο, η τιμή του κιλού μαστιχέλαιου –που χρησιμοποιείται κατά βάση στα τρόφιμα και τα καλλυντικά– φθάνει και τα 2.100 ευρώ.

 ΜΟΝΑΔΙΚΗ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ, ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Η καλλιέργεια του μαστιχοφόρου θάμνου στη νότια Χίο και η εξαγωγή της αρωματικής μαστίχας συνιστούν μια μοναδική, παγκοσμίως, παραδοσιακή καλλιέργεια, που μεταβιβάζεται προφορικά και εμπειρικά από γενιά σε γενιά. Εδώ και αιώνες διαμορφώνει το πολιτισμικό, αρχιτεκτονικό, κοινωνικό και φυσικό τοπίο των 24 Μαστιχοχωρίων. Ο μαστιχοφόρος σχίνος φύεται και ευδοκιμεί μόνο στη νότια Χίο. Η ευδοκίμησή του μόνο στα νότια του νησιού οφείλεται στο εύκρατο κλίμα και ειδικότερα στο μικροκλίμα της περιοχής, αλλά και στα υποθαλάσσια ηφαίστεια και στο ασβεστολιθικό έδαφος. Κατά το παρελθόν έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να καλλιεργηθεί ο μαστιχοφόρος σχίνος σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ακόμη και σε άλλα κράτη, αλλά πάντα χωρίς επιτυχία.
Μοναδική και πολυχρηστική, η μαστίχα αποτελεί το προϊόν-έμβλημα της Χίου, το οποίο στηρίζει δυναμικά την τοπική οικονομία, ενώ καθιστά το νησί πληρεξούσιο και υπερήφανο παραγωγό της λεγόμενης φυσικής ρητίνης σε παγκόσμια κλίμακα. Την αποκλειστική διαχείριση της φυσικής μαστίχας –συλλογή, επεξεργασία και τελική διάθεση στην Ελλάδα και το εξωτερικό– έχει η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου.
Το φυτό της μαστίχας, ο σχίνος (επιστημονικά Pistacia lentiscus), αειθαλής εκ φύσεως, ευδοκιμεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία μέχρι την Τουρκία και το Ισραήλ. Ωστόσο, στο νησί της Χίου καλλιεργείται μια ιδιαίτερη ποικιλία σχίνου, ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus var. Chia), από τον οποίο εξάγεται η φυσική ρητίνη ή μαστίχα.
Η έκκριση αυτή προκαλείται με χάραγμα του σχίνου από αιχμηρό εργαλείο. Η μαστίχα εμφανίζεται σαν δάκρυ στα χαραγμένα σημεία και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα. Κατά την έκκρισή της έχει τη μορφή κολλώδους και διαυγούς υγρού για να στερεοποιηθεί σε ακανόνιστα σχήματα μετά την πάροδο 15-20 ημερών. Η μορφή της, αφού στερεοποιηθεί, είναι κρυσταλλική και η αρχική της γεύση είναι μάλλον πικρή, για να φύγει σύντομα, αφήνοντας ένα ιδιαίτερο άρωμα που της προσδίδει μοναδικότητα.

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ

Η συλλογή της μαστίχας δεν είναι απλή υπόθεση. Γίνεται με τρόπο παραδοσιακό και ιδιαίτερα κοπιαστικό: εργάτες ισοπεδώνουν τον χώρο γύρω από το δέντρο και σχίζουν τον κορμό του σε συγκεκριμένα σημεία. Η μαστίχα αρχίζει να ρέει και σε περίπου 15 μέρες σταθεροποιείται και είναι έτοιμη προς συλλογή. Η διαδικασία της συλλογής ξεκινάει από το Δεκαπενταύγουστο και ολοκληρώνεται στα μέσα Σεπτεμβρίου. Στη συνέχεια, το προϊόν κοσκινίζεται, πλένεται και καθαρίζεται επιμελώς, κομμάτι κομμάτι, και κατόπιν προωθείται στο εμπόριο.
Η μαστίχα περιλαμβάνει ευρεία γκάμα χρήσεων, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την ανάγκη πάγιας παραγωγής της. Στην Ελλάδα γίνεται εκτεταμένη χρήση της μαστίχας για την παρασκευή οινοπνευματωδών ποτών, και ιδιαίτερα διάφορων ειδών λικέρ και ούζου. Το λικέρ «Μαστίχα Χίου» και το ποτό «Ούζο Μαστίχας» είναι γνωστά ελληνικά ποτά. Επίσης οι Άραβες νοστιμίζουν το πόσιμο νερό καίγοντας μαστίχα.

Η μαστίχα της Χίου χρησιμοποιείται σε γλυκά, καραμέλες, λουκούμια, μπισκότα, παγωτά, τσουρέκια και μπισκότα. Η «γλυκιά μαστίχα», που είναι αρκετά γνωστή, σερβίρεται με έναν περίεργο τρόπο, που ονομάζεται «υποβρύχιο» γιατί είναι βυθισμένη μέσα σε ένα ποτήρι νερό.
Η μαστίχα της Χίου χρησιμοποιείται και ως καρύκευμα. Στην Κύπρο και τη Σαουδική Αραβία, αλλά και σε άλλα αραβικά κράτη, τη χρησιμοποιούν για να δώσουν νοστιμιά στο ψωμί. Στον Λίβανο και τη Συρία, οι νοικοκυρές παρασκευάζουν ένα παραδοσιακό τυρί που έχει το άρωμα και τη γεύση της μαστίχας. Το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων.
Παράλληλα, έχουν τεκμηριωθεί επιστημονικά η ευεργετική δράση της μαστίχας κατά των παθήσεων του πεπτικού συστήματος, η συμβολή της στη στοματική υγιεινή, η σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση της και το γεγονός ότι αποτελεί φυσικό αντιοξειδωτικό. Ακόμη, η μαστίχα Χίου συμβάλλει στην επούλωση τραυμάτων και στην ανάπλαση της επιδερμίδας.